Thật đáng buồn, khi chúng ta đang nói nhiều hơn về ý thức bảo vệ môi trường, giữ gìn không gian xanh, sạch, đẹp nhưng ngay giữa một thành phố lớn, những núi chất thải vẫn mọc lên như nấm, tồn tại hàng chục năm, dần nuốt lửng môi trường và cuốn con người vào vòng xoáy bệnh tật.

Ngôi làng mịt mù trong” khói bụi”

Hàng loạt cột khói đen xì xả thẳng vào không trung, từng mái nhà đặc quánh bụi, những cánh cổng không bao giờ mở và cả những con mương bốc mùi hôi thối. Đấy là cảnh tượng diễn ra thường ngày tại làng nghề tái chế nhôm Mẫn Xá.

Đứng giữa làng nghề, bất kỳ ai cũng cũng cảm nhận sự khó chịu bởi không gian bị bao trùm một màu xám xịt, sự nồng nặc của mùi hóa chất đến từ các lò đốt, tạo ra bởi than và phế liệu nung chảy, quận vào nhau dưới lớp khói đậm đặc xộc thẳng vào mũi.

Qua tìm hiểu của phóng viên báo Nhà báo & Công luận, xã Văn Môn có năm thôn gồm Quan Đình, Quan Độ, Mẫn Xá, Phù Xá và Tiền Thôn với khoảng hơn 3.300 hộ, trong đó có hơn 1.000 hộ làm nghề buôn bán phế liệu, tái chế nhôm,… Riêng tại thôn Mẫn Xá có khoảng 450 cơ sở cô đúc nhôm, 100 cơ sở kinh doanh phế liệu..

Các cơ sở sản xuất nhôm tại làng nghề Mẫn xá không tập trung về một khu vực mà sẽ nằm xen kẽ nhau giữa các hộ gia đình, hệ thống xả thải cũng được bố trí nằm sau mỗi nhà. Tất cả hoạt động thường xuyên, không qua bất kỳ khâu xử lý môi trường nào, được thải trực tiếp ra môi trường.

Hình thức kinh doanh thủ công, nhỏ lẻ, đặc biệt không có hệ thống xử lý chất thải đã biến làng nghề mẫn xá như một hố khói khổng lồ. Những núi chất thải cao hơn cả mái nhà, các mương nước tắc nghẹt bởi bã xỉ nhôm, những con ngõ được cắt xén để nhường chỗ đổ chất thải,... cảnh tượng nhếch nhác đến nghẹt thở đang diễn ra ngày qua ngày tại vùng quê này.

Đổi kinh tế lấy bệnh tật

Với bề dày lịch sử đã có hàng chục năm, nghề cô đúc nhôm tại đây đã trở thành kế sinh nhai của nhiều người, là nghề “cha truyền, con nối”, nuôi sống hàng nghìn nhân khẩu mỗi ngày. Nhờ nghề cô đúc nhôm thôn Mẫn Xá đã có nhiều căn nhà tiền tỷ mọc lên, khiến nơi đây còn có một tên gọi nữa là “làng tỷ phú”. Nhưng liệu rằng có mấy ai dám về đây xây nhà, lập nghiệp trong môi trường ô nhiễm cả về nguồn đất, nước và không khí vây quanh như vậy hay không?

Để cô được 1 tấn nhôm thành phẩm thì sẽ có từ 150-300 kg chất thải xỉ nhôm thải ra môi trường. Ngoài thành phần chính là nhôm (khoảng 85%) thì còn lại là các tạp chất khác bao gồm các chất hóa học, các kim loại nặng như niken, kẽm, chì, mangan, asen, cadimi, thủy ngân,…ngần ấy chất độc trong không khí khiến những người tiếp xúc thường xuyên với có khả năng mắc các bệnh về đường hô hấp như mũi, họng, khí quản, phổi… Thậm chí có thể gây ung thư, tử vong, ấy vậy mà ít ai ở đây đeo khẩu trang khi làm việc.

Qua cuộc trò chuyện với công nhân làm việc tại các lò, được biết người dân lao động làm việc trong các lò cô đúc nhôm đến từ nhiều tỉnh thành khác nhau, với thù lao vào khoảng 300.000 – 500.000 đồng/ngày. Con số không hề nhỏ khiến nhiều người sẵn sàng đánh đổi sức khỏe để có tiền.

“ Nhìn xem có khác gì sương mù ở sapa không, một ngày tôi phải lau dọn bàn ghế đến cả chục lần, khăn mặt không dám treo ở ngoài, đồ đạc phải cho lên sân thượng, có những hôm gió lớn, ngồi trong nhà còn phải đeo khẩu trang, khổ lắm,...’’, ông Lê Quang Sinh làm nghề cắt tóc tại làng Mẫn Xá than thở.

Chỉ một ngày có mặt tại làng nghề, bộ quần áo tối màu của PV đã được phủ một lớp bụi dày “óng ánh” sắc bạc. Năm 2016, Văn Môn từng được công bố là một trong 37 “làng ung thư” của Việt Nam do chịu ảnh hưởng từ ô nhiễm nguồn nước, khí thải, rác thải.

Tiếp xúc và trao đổi với người dân làng nghề Mẫn Xá, PV được biết người dân từ lâu đã không muốn con cháu mình sống trong cảnh rác thải xung quanh, không muốn tiếp tục phải hít thở bầu không khí độc hại. Thế nhưng bài toán giải quyết ô nhiễm nơi đây vẫn đang còn nhiều bất cập.

Giải pháp nào cho vấn đề nhức nhối này?

Với mức độ ô nhiễm nghiêm trọng và kéo dài hàng chục năm qua, làng nghề thôn Mẫn Xá đã trở thành điểm nóng về vấn đề môi trường. Theo đó, nhiều đề xuất đã được lập, nhiều văn bản được thông qua và cũng không ít ý kiến chuyên môn được đưa ra về vấn đề môi trường tại làng nghề Mẫn Xá.

Gần đây nhất, tháng 11 vừa qua UBND tỉnh Bắc Ninh đã ban hành các quyết định xử phạt hành chính 5 cá nhân tại thôn Mẫn Xá, xã Văn Môn, huyện Yên Phong vi phạm trong lĩnh vực bảo vệ môi trường với tổng số tiền 875 triệu đồng. Theo đó, Mỗi cá nhân bị xử phạt 175 triệu đồng, đồng thời bị đình chỉ hoạt động 9 tháng và buộc phải lập báo cáo đánh giá tác động môi trường trình cơ quan có thẩm quyền phê duyệt.

Trao đổi với pv báo Nhà báo & Công luận, ông Nguyễn Hoàng Gia, chủ tịch UBND xã Văn Môn, chia sẻ: Đối với vấn đề này, các cấp đã có nhiều giải pháp trên đà thực hiện như, chỉ đạo xây dựng một cụm làng nghề riêng với tổng diện tích khoảng 30.000m2, đến nay cơ bản hoàn thiện 80% và đi vào hoạt động.

Tiếp theo tiến hành di chuyển các bãi xỉ lớn và quy hoạch thêm khu xử lý để khi các lò sản xuất có những rác thải độc hại với môi trường có thể mang đi xử lý. Đấy là những biện pháp có tính lâu dài, còn những giải pháp ngắn, chính quyền tiếp tục tuyên truyền đến người dân để mọi người có nhận thức hơn về tính độc hại của các bã xỉ,...”

Từ nhiều năm nay, số lượng ca mắc bệnh ung thư của người dân trong khu vực luôn có chiều hướng gia tăng. Sống trong một môi trường đầy rẫy sự độc hại như thế này không thể hình dung được tương lai của những đứa trẻ sinh ra ở đây sẽ đi về đâu?

Hoàng Diệp