Từ vụ khủng bố được… truyền hình trực tiếp

Giám đốc cảnh sát quốc gia Ecuador, César Zapata, cho biết các sĩ quan đã giành lại quyền kiểm soát đài Truyền hình TC ở thành phố ven biển Guayaquil, bắt giữ 13 người và thu giữ vũ khí, bao gồm cả lựu đạn ngay trong chiều thứ Ba. Ông Zapata nói rằng những kẻ tấn công dường như là thành viên của Los Tiguerones, một băng nhóm ma túy nổi lên từ tỉnh Esmeraldas ở biên giới với Colombia.

Trong cuộc tấn công được phát sóng trực tiếp kéo dài 15 phút, những kẻ khủng bố đeo mặt nạ, tay lăm lăm súng tiểu liên và hung hăng đá các nhân viên nhà đài đang co ro trên sàn. Rồi mọi người hét lên khi nghe thấy âm thanh như tiếng súng ở phía sau.

“Hãy nói với khán giả rằng chúng tao có bom”, một trong những kẻ khủng bố quát lên với các nhân viên nhà đài, cầm vật gì đó trông giống như một quả lựu đạn. Một tay súng khác cầm thứ trông giống như một que thuốc nổ trước máy quay truyền hình.

“Đừng bắn”, một người phụ nữ hét lên trong đoạn video được chia sẻ trên mạng xã hội. Trong một video khác, các nhân viên nhà đài sợ hãi cầu xin tổng thống mới của đất nước ra lệnh cho cảnh sát rời đi khi các tay súng chĩa vũ khí vào họ.

Tín hiệu truyền hình sau đó đã bị cắt. Cuộc đột kích của cảnh sát đặc nhiệm, như ông César Zapata cho biết, đã giải cứu được các con tin và bắt giữ 13 can phạm. Theo thông tin từ đài truyền hình TC, may mắn không ai thiệt mạng và chỉ có 2 nhân viên nhà đài bị thương.

Đài truyền hình TC đã hoạt động trở lại bình thường. Nhưng ngoài phố, trên những con đường nổi tiếng nguy hiểm của thành phố cảng Guayaquil, bạo lực vẫn chưa lắng xuống. Như một phản ứng đáp trả của các băng đảng, ít nhất 8 người đã chết và 2 người khác bị thương trong các vụ bạo lực ở Guayaquil tính đến chiều thứ Ba (9/1), theo Thị trưởng Aquiles Álvarez, người đã tổ chức một cuộc họp báo cùng với cảnh sát trưởng.

Đến cảnh bạo lực tràn lan

Bạo lực không chỉ nổ ra ở Guayaquil. Những vụ nổ, đốt xe, cướp bóc và đấu súng cũng được ghi nhận trên khắp Ecuador. Dân chúng hoảng loạn và sợ hãi. Các cửa hàng, trường học, trụ sở cơ quan nhà nước và các tòa nhà đều đóng cửa. Công nhân được cho nghỉ việc, đường phố ở Quito và Guayaquil tắc nghẽn giao thông vì mọi người chỉ muốn nhanh chóng về nhà, tránh liên lụy tới tính mạng.

Sau khi chính quyền Ecuador hôm Chủ nhật thông báo rằng Adolfo Macias, hay còn gọi là Fito, thủ lĩnh băng đảng Los Choneros lớn thứ nhì nước này đã trốn thoát khỏi một nhà tù nơi hắn đang thụ án 34 năm, bạo lực đã xảy ra tại ít nhất 6 nhà tù khác ở Ecuador, với ít nhất 150 lính canh cùng nhiều nhân viên khác bị các tù nhân bắt làm con tin.

Đến hôm thứ Ba, bạo lực đã lan ra đường phố, với 7 cảnh sát bị bắt cóc trong các vụ tấn công của băng đảng trên khắp đất nước và 5 vụ nổ được xác nhận ở một số thành phố, song chưa có báo cáo về người bị thương.

Tại thủ đô Quito, một vụ nổ xảy ra bên ngoài nhà riêng của Chánh án Tòa án tối cao, trong khi các vụ nổ xảy ra ở thành phố Cuenca của tỉnh Andean. Tại thành phố Guayaquil, các video đăng trên mạng xã hội cho thấy các sinh viên đại học trốn trong lớp khi các thành viên băng đảng nổ súng trong khuôn viên trường.

“Hãy nói chuyện hoặc chiến tranh”, một tên xã hội đen trong video nói. “Bọn tao sẽ bắt đầu giết cảnh sát, cai ngục và công chức”. Một đoạn video khác được các thành viên băng đảng chia sẻ hôm thứ Ba thông qua WhatsApp cho thấy hàng chục cai ngục quỳ trên sàn với những kẻ đội mũ trùm đầu chĩa dao và súng vào họ.

Một trong những thành viên khác của băng đảng thì đưa ra lời tuyên chiến đối với chính quyền. “Các người đã biến nhà tù thành chiến trường”, tay súng trùm đầu hét lên. “Chính các người đã bắt đầu một cuộc chiến đẫm máu”.

Tại sao an ninh ở Ecuador lại khủng khiếp đến thế?

Trước tình trạng bạo lực, tân Tổng thống Ecuador, Daniel Noboa, hôm thứ Ba đã tuyên bố đất nước đang có cuộc xung đột vũ trang và ra lệnh cho cảnh sát cùng với quân đội “vô hiệu hóa” hai chục băng nhóm mafia mà ông mô tả là “các tổ chức khủng bố”.

Tuyên bố của ông Noboa cũng đồng nghĩa chính quyền Ecuador sẽ kéo dài lệnh giới nghiêm trên toàn quốc lên 60 ngày và cho phép quân đội tuần tra trên đường phố cũng như kiểm soát các nhà tù.

Chính phủ Ecuador cho biết, những cái chết do bạo lực trên toàn quốc đã tăng lên 8.008 người vào năm 2023, gần gấp đôi con số hơn 4.500 vào năm 2022. Còn theo tờ El Pais của Tây Ban Nha, tính đến tháng 10 năm ngoái, bạo lực băng đảng tại Ecuador đã dẫn đến 6.348 vụ giết người, với tỷ lệ 34,8 vụ trên 100.000 cư dân, cao thứ ba tại Mỹ Latinh.

Không chỉ dân thường trở thành nạn nhân. Cuộc bầu cử tổng thống Ecuador năm ngoái đã bị hủy hoại bởi vụ ám sát một ứng cử viên chống tham nhũng và có quan điểm mạnh tay trấn áp tội phạm, ông Fernando Villavicencio hồi tháng 8. Và những doanh nhân giàu có cũng không yên thân. Họ trở thành mục tiêu của gần 200 vụ bắt cóc tống tiền tại Ecuador chỉ trong nửa đầu năm 2023.

An ninh ở Ecuador ngày càng trở nên tồi tệ, biến quốc gia vốn thanh bình trở thành nơi đáng sợ bậc nhất Mỹ Latinh. Chính phủ Ecuador đổ lỗi cho tình trạng này là do sự mở rộng ngày càng tăng của các băng nhóm buôn lậu cocain, những kẻ đã bắt tay với các băng đảng khét tiếng của Mexico và Colombia để đảm nhận vai trò “logistic” cho đường dây ma túy từ Nam Mỹ tới Bắc Mỹ và châu Âu. Các cảng biển của Ecuador, nhất là Guayaquil, vì thế trở thành cửa ngõ vận chuyển cocain nhộn nhịp chưa từng có.

Việc làm ăn béo bở ấy được chia chác cho khoảng hơn 20 băng đảng tội phạm trên khắp Ecuador, được vũ trang không kém gì cảnh sát và rất tàn bạo. Có làm ăn là có tranh giành. Những băng đảng này ngoài việc cát cứ ở địa phương thì cũng tìm cách mở rộng địa bàn và thường xuyên gây ra những cuộc đấu súng, ám sát lẫn nhau.

Khi vào tù, bọn tội phạm cũng tạo ra thế giới và luật chơi của riêng mình. Chúng lợi dụng sự quản lý yếu kém và sự tha hóa của nhiều cai ngục để kiểm soát nhà tù. Bạo lực trong tù ngày càng trở nên phổ biến, khiến hàng trăm người thiệt mạng trong các cuộc chiến băng đảng của phạm nhân.

Tổng thống Noboa sau khi nhậm chức vào tháng 11 đã đưa ra một chương trình có tên “Kế hoạch Phượng hoàng” để tăng cường kiểm soát an ninh trật tự, bao gồm một đơn vị tình báo mới, thêm vũ khí cho cảnh sát, xây các nhà tù mới được canh giữ nghiêm ngặt cao hơn và tăng cường an ninh tại các cảng biển và sân bay.

Theo giới quan sát, vũ khí và nhà tù mới chỉ làm được một nửa yêu cầu. Con người mới là yếu tố quyết định dẫn tới cảnh bạo lực lan tràn ở Ecuador, và đấy cũng là nút thắt cần giải quyết.

Bản thân ông Noboa cũng hiểu rõ điều này. Vị Tổng thống 36 tuổi đang mở một chiến dịch trấn áp mạnh tay để làm trong sạch bộ máy chính quyền. Mới nhất và đáng chú ý nhất là vụ bắt giữ 29 nghi can, trong đó có cả Chủ tịch Hội đồng Tư pháp Ecuador, ông Wilman Teran cùng nhiều nhân viên quản lý nhà tù, luật sư, cảnh sát và thẩm phán hôm 15/12 vừa qua vì tình nghi tham gia một đường dây buôn ma túy.

Bộ trưởng Tư pháp Ecuador, bà Diana Salazar, tuyên bố chiến dịch này là bước đầu tiên trong nỗ lực xóa bỏ cái gọi là “ma túy-chính trị” ở Ecuador. Và đáp lại quyết tâm ấy của chính quyền là những phản ứng manh động, tàn bạo của các băng đảng, như cách chúng xông vào đài truyền hình TC hôm thứ Ba vừa qua.

Nguyễn Khánh