Tăng thuế TTĐB với thuốc lá, giảm số người tử vong 

Trong chương trình Kỳ họp thứ 8 của Quốc hội lần này, Chính phủ sẽ Quốc hội cho ý kiến đối với dự án Luật Thuế TTĐB với dự kiến sẽ thông qua dự án Luật tại Kỳ họp thứ 9 (tháng 5 năm 2025). Một trong những vấn đề được quan tâm, đó tăng thuế TTĐB với thuốc lá.

Hội thảo “Xây dựng chiến lược điều chỉnh thuế tiêu thụ đặc biệt đối với mặt hàng thuốc lá, góp phần thực hiện các mục tiêu phát triển bền vững của Việt Nam” do Viện Nghiên cứu quản lý kinh tế Trung ương (CIEM) phối hợp cùng Tổ chức Vital Strategies tổ chức sáng ngày 7/11 đã khẳng định thuế Tiêu thụ đặc biệt (TTĐB) là một công cụ quan trọng nhằm kiểm soát tỷ lệ sử dụng thuốc lá, tăng thu cho NSNN.

Theo thống kê từ Bộ Y tế, Việt Nam xếp hạng thứ 15 về mức độ tiêu thụ thuốc lá với khoảng 15,3 triệu người hút thuốc trực tiếp. Hàng triệu người khác cũng phải chịu ảnh hưởng từ khói thuốc thụ động. Tác động của việc sử dụng thuốc lá không chỉ dừng lại ở sức khỏe cộng đồng mà còn gây ra gánh nặng lớn cho hệ thống y tế quốc gia.

Bà Phan Thị Hải – Phó Giám đốc Quỹ Phòng chống tác hại thuốc lá đưa ra số liệu của Bộ Y tế: Mỗi năm, có khoảng 40.000 người tử vong do các bệnh liên quan đến thuốc lá, và nếu không có các biện pháp kiểm soát hiệu quả, con số này dự kiến sẽ tăng lên 70.000 vào năm 2030.

Do đó, vấn đề giảm thiểu tỷ lệ sử dụng thuốc lá tại Việt Nam trở nên cấp thiết hơn bao giờ hết. Thuế suất thuế TTĐB với thuốc lá là một công cụ. Tăng thuế, số người hút thuốc giảm đi, theo đó số người tử vong vì các bệnh liên quan với thuốc lá sẽ giảm đi.

Thông tin từ hội thảo cho hay, theo WHO, nếu các biện pháp phòng chống tác hại thuốc lá hiệu quả không được thực hiện thì tổn thất kinh tế-xã hội tương đương khoảng 1% GDP của Việt Nam, theo WHO.

Tăng thuế suất là phải làm, nhưng tăng bao nhiêu, tăng thế nào- vẫn là vấn đề được bàn thảo ở nhiều nơi.

Thuế với thuốc lá ở Việt Nam đang ở mức rất thấp- theo bà Hana Ross- Chuyên gia kinh tế của Viện Nghiên cứu Kinh tế quốc tế Vienna cũng như theo đánh giá của Viện Nghiên cứu quản lý kinh tế Trung ương.

Các ý kiến ở Hội thảo cho rằng TTĐB theo tỷ lệ giá bán thuần túy hiện nay sẽ khuyến khích thuốc lá giá rẻ, mức tăng thuế và giá thuốc lá ở Việt Nam trong thời gian qua là quá thấp so với mức tăng trưởng thu nhập theo đầu người nên giá thuốc lá ở Việt Nam rất rẻ.

Chọn phương án nào?

CIEM thì có 3 kịch bản cho việc tăng thuế TTĐB với thuốc lá.

Kịch bản 1: Thuế TTĐB áp dụng theo tỷ lệ (%) so với giá xuất xưởng của thuốc lá; mức thuế suất tăng lên 85% vào năm 2020, áp dụng đến năm 2023.

Phần thu từ thuế TTĐB được sử dụng để hỗ trợ chi trợ cấp đồ dùng học tập cho trẻ em nghèo (38 nghìn đồng/người/tháng, áp dụng trong 9 tháng).

Kịch bản 2: Thuế TTĐB áp dụng theo tỷ lệ (%) so với giá bán lẻ trước thuế VAT và thuế TTĐB; mức thuế suất tăng lên 85% vào năm 2020, áp dụng đến năm 2023.

Phần thu từ thuế TTĐB được sử dụng để hỗ trợ chi chăm sóc sức khỏe cho các hộ nghèo (mức chi 552 nghìn đồng/người/năm).

Kịch bản 3: Thuế TTĐB chuyển sang áp dụng theo cơ chế thuế tuyệt đối hoặc hỗn hợp, với mức thuế TTĐB tăng dần theo lộ trình để đạt tỷ trọng thuế TTĐB trong giá bán lẻ ở mức 70% vào năm 2023 (năm 2020: 40%; 2021: 50%; 2022: 60%; 2023: 70%).

Phần thu từ thuế TTĐB được sử dụng để hỗ trợ chi đào tạo kỹ năng chuyển đổi nghề nghiệp cho các hộ nghèo (mức chi là 468 nghìn đồng/người/năm vào năm 2020, 900 nghìn đồng/người/năm vào năm 2021, 1,32 triệu đồng/người/năm vào năm 2022, và 1,8 triệu đồng/người/năm vào năm 2023).

Tăng thuế suất, thu ngân sách từ thuế TTĐB có thể giúp chính phủ cải thiện nguồn thu ngân sách nói chung. Theo đó, Chính phủ có thể gia tăng đầu tư vào các lĩnh vực khác, đặc biệt là đầu tư vào các chương trình y tế…

“Các kịch bản đều cho thấy khả năng tăng thu thuế TTĐB từ thuốc lá, đảm bảo khả năng chi trả cho các sáng kiến SDG mới, giảm hộ nghèo.”, ông Nguyễn Anh Dương – Trưởng ban Ban nghiên cứu tổng hợp của CIEM cho biết. Bên cạnh đó, một số địa phương tăng thu đáng kể sau khi tăng thuế TTĐB đối với thuốc lá.

CIEM khuyến nghị nên chuyển sang áp dụng cơ chế thuế TTĐB hỗn hợp đối với thuốc lá. Bên cạnh đó, Việt Nam cần rà soát và nâng cao năng lực để đánh giá định lượng, ở cả cấp vi mô và vĩ mô, đối với các đề xuất chính sách đối với thuế TTĐB đối với thuốc lá.

Và cần đưa các nội dung về đánh giá tác động ở cấp vi mô và cấp vĩ mô của các đề xuất, kịch bản tăng thuế TTĐB đối với thuốc lá và các cơ chế chi chuyển giao từ nguồn NSNN trong các đề nghị sửa đổi quy định của Luật thuế TTĐB về thuế TTĐB đối với thuốc lá.

“Để đảm bảo hiệu quả của chính sách này, cần có sự đánh giá và phân tích toàn diện về tác động vi mô của thuế đối với người tiêu dùng và các nhóm dân cư khác nhau”, ông Nguyễn Anh Dương nêu quan điểm.

Cũng theo ông Dương, tăng thuế, tăng nguồn thu ngân sách nhà nước để phục vụ trở lại lợi ích tổng thể của nền kinh tế và các tầng lớp nhân dân.

Việc sửa Luật Ngân sách Nhà nước cũng cần tính tới, theo hướng cho phép gắn một số khoản thu thuế TTĐB đặc thù (như thuế TTĐB với thuốc lá) với một số chương trình, hoạt động chi từ nguồn NSNN để phục vụ các SDG;

Tăng thuế với thuốc lá sẽ còn ngăn chặn được nạn buôn bán thuốc lá lậu, ngăn chặn thất thu ngân sách.

Bà Hải đề nghị cần có sự thay đổi mạnh về thuế TTĐB với thuốc lá, và ủng hộ phương án thuế theo cơ cấu hỗn hợp bao gồm thuế tuyệt đối và tương đối và hy vọng năm 2025 vấn đề này sẽ được quyết định.

Các ý kiến ở Hội thảo cùng đồng thuận là nếu dự luật này được thực hiện và khiến giá thuốc lá tăng cao đáng kể, lượng tiêu thụ thuốc lá tại Việt Nam sẽ có thể giảm một cách hiệu quả.

CIEM cho rằng phải tiến hành các nghiên cứu sâu rộng hơn, dựa trên bằng chứng khoa học chặt chẽ, cập nhật và có tính dự báo hơn để làm căn cứ để tham vấn và đề xuất các giải pháp chính sách thuế TTĐB đối với thuốc lá.

Bài và ảnh: Hà Linh