Xe máy là phương tiện di chuyển chủ yếu của người Việt từ hàng chục năm qua, chiếm hơn 85% tổng số phương tiện. Theo thống kê hiện trên cả nước có khoảng 60 triệu mô tô, xe máy và đây chính là một trong những tác nhân lớn gây ô nhiễm môi trường do phát thải ra một lượng lớn khí CO và VOC.

Đặc biệt nhiều phương tiện cũ nát vẫn được tận dụng hoặc lắp thêm bộ phận đằng sau để trở thành những chiếc xe lôi, xe ba bánh chở hàng hóa cồng kềnh công khai lưu thông trên đường phố. Điều này không chỉ đe dọa đến sự an toàn tính mạng cho người tham gia giao thông, mà còn gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến chất lượng không khí của các đô thị, đe dọa đến sức khỏe và cuộc sống của người dân.

Tuy nhiên trong Luật Giao thông đường bộ 2008 chỉ quy định việc kiểm soát khí thải đối với ô tô, chưa quy định đối với xe máy. Tại dự thảo Luật Giao thông đường bộ (sửa đổi) đã quy định việc tổ chức kiểm định, cải tạo xe cơ giới và công tác kiểm tra định kỳ khí thải xe mô tô, xe gắn máy để kiểm soát lượng khí thải gây ô nhiễm môi trường.

Cụ thể, xe mô tô, xe gắn máy phải được kiểm tra, thử nghiệm, chứng nhận về hệ thống, tổng thành, linh kiện, an toàn kỹ thuật chung và khí thải khi sản xuất, lắp ráp, nhập khẩu theo quy định...

Bộ trưởng Bộ Giao thông vận tải ban hành quy chuẩn kỹ thuật về chất lượng an toàn kỹ thuật và bảo vệ môi trường của xe cơ giới; quy định về nội dung, trình tự, thủ tục và tổ chức thực hiện kiểm tra, thử nghiệm, chứng nhận đảm bảo chất lượng an toàn kỹ thuật và bảo vệ môi trường của hệ thống, tổng thành, linh kiện, an toàn kỹ thuật chung và khí thải của xe cơ giới sản xuất, lắp ráp, nhập khẩu, xe giới được phép tham gia giao thông; trừ xe cơ giới của quân đội, công an sử dụng vào mục đích quốc phòng, an ninh.

Nhiều ý kiến cho rằng với số lượng lên đến hàng chục triệu xe, trong đó rất nhiều xe máy cũ, nát được mua đi bán lại nhiều lần, không chính chủ từ tỉnh này sang tỉnh khác…, việc kiểm soát phương tiện không phải là dễ chứ chưa nói đến việc kiểm soát khí thải xe máy.

Anh Tuấn một lao động nghèo sống tại huyện Phúc Thọ, TP.Hà Nội chia sẻ, dù phương tiện đã cũ nhưng vẫn chạy tốt nên anh vẫn sử dụng. Hoàn cảnh gia đình cũng khó khăn không có tiền để mua xe mới mà bán đi thì chẳng được bao nhiêu tiền nên anh vẫn sử dụng chiếc xe máy cũ để di chuyển hằng ngày.

Bên cạnh đó, theo thống kê số lượng xe ba bốn bánh tự chế được cấp phép chính thức không nhiều nhưng hiện thực tế số lượng phương tiện đang hoạt động trên đường lại rất nhiều và chủ yếu là những chiếc máy đã cũ nát được “độ chế” thêm bộ phận kéo theo để chở hàng hóa cồng kềnh gây mất an toàn giao thông.

Mặc dù các địa phương, UBND tỉnh, thành phố đã ban hành các quy định để quản lý về mặt số lượng, phạm vi, luồng tuyến, thời gian hoạt động. Đồng thời có quy định xe tự chế về nguyên tắc là cấm hoạt động, tuy nhiên hiện nay công tác quản lý loại hình phương tiện này còn tồn tại nhiều bất cập.

Thông tin từ TS. Trần Hữu Minh - Phó Chánh văn phòng Ủy ban An toàn giao thông Quốc gia cho biết, hiện pháp luật Việt Nam không quy định niên hạn sử dụng xe máy, chưa yêu cầu kiểm định kỹ thuật đối với loại hình phương tiện này. Điều đó nghĩa là xe máy được lưu hành vô thời hạn, đây chính là lỗ hổng để nhiều người sử dụng xe máy đã cũ nát “chế” thêm bộ phận kéo theo sau hoạt động.

Về nguyên tắc, đã là xe cơ giới là phải tiến hành kiểm định kỹ thuật để đảm bảo an toàn về mặt kỹ thuật cũng như tránh gây ô nhiễm môi trường, khí thải. Đây chính là một lỗ hổng mà sắp tới việc sửa đổi bổ sung Luật Giao thông đường bộ phải cân đối. Việc kiểm định kỹ thuật với xe máy không cần chặt chẽ như ô tô. Nhưng cần phải tính toán làm sao để vừa đạt được mục tiêu kiểm soát được chất lượng khí thải phương tiện mà không tạo ra những chi phí quá lớn cho người dân và doanh nghiệp.

Nhiều chuyên gia cho rằng việc không đạt tiêu chuẩn khí thải là do quá trình sử dụng phương tiện mô tô, xe máy, người dùng không chú ý, xe hỏng mới đi sửa. Vì vậy căn cứ tiêu chuẩn khí thải đối với xe đang lưu hành và định kỳ bảo dưỡng, người dân phải đi kiểm tra khí thải phương tiện để giảm ô nhiễm môi trường.

Xe máy cũng phải được kiểm định định kỳ cả về độ an toàn và tiêu chuẩn khí thải, không chỉ xe cũ mà ngay cả xe mới nếu xuống cấp, không đáp ứng an toàn về khí thải cũng không cho sử dụng. Việc kiểm tra, xử phạt chủ phương tiện đang được nghiên cứu kết hợp xử phạt đối với hành vi khác.

Để giải quyết có hiệu quả vấn đề ô nhiễm không khí do khí thải từ phương tiện giao thông, cần có những chế tài xử phạt nghiêm khắc đối với những phương tiện vi phạm. Bên cạnh đó, cần khuyến khích người tham gia giao thông, sử dụng nhiên liệu sạch, thân thiện với môi trường.