Theo các chuyên gia, trong bối cảnh nền kinh tế đang chịu những tác động nghiêm trọng của đại dịch Covid-19, để phục hồi và phát triển, dòng vốn đầu tư phải được khơi thông. Chuyên gia chỉ ra nhiều điểm nghẽn trong việc giải ngân vốn đầu tư công, đồng thời khẳng định sự chậm trễ này là “nút thắt cổ chai đối với nền kinh tế”. Vừa qua, Thủ tướng Chính phủ đã có Công điện số 1082/CĐ-TTg về việc đẩy nhanh tiến độ thực hiện và giải ngân kế hoạch vốn đầu tư công năm 2021. Trong đó yêu cầu các bộ, ngành, địa phương đẩy mạnh giải ngân đi đôi với bảo đảm chất lượng công trình và hiệu quả sử dụng vốn đầu tư công.

Nhiều cơ quan, địa phương có tỷ lệ giải ngân thấp

Công điện của Thủ tướng Chính phủ nêu rõ, để thực hiện “mục tiêu kép”, vừa phòng, chống dịch bệnh vừa phục hồi và phát triển kinh tế - xã hội, đẩy nhanh giải ngân vốn đầu tư công là nhiệm vụ quan trọng, cấp thiết, vừa góp phần kích thích tổng cầu, thúc đẩy tăng trưởng kinh tế, vừa tạo việc làm, thu nhập, nâng cao đời sống cho người lao động. Thời gian qua, Chính phủ và Thủ tướng Chính phủ đã có nhiều biện pháp chỉ đạo quyết liệt, cụ thể nhằm đẩy nhanh tiến độ giải ngân vốn đầu tư công năm 2021.

Tuy nhiên, kết quả giải ngân 7 tháng đầu năm mới đạt 36,71% so với kế hoạch vốn năm 2021 được Thủ tướng Chính phủ giao, thấp hơn so với cùng kỳ năm 2020 với 40,67%. Bên cạnh nhiều bộ, cơ quan, địa phương tích cực giải ngân và đã đạt được kết quả cao trên 50%, như: Thái Bình (71%); Hưng Yên (65%); Hà Nam (64,36%); Thanh Hóa (61,59%)...

Đặc biệt, một số địa phương những tháng đầu năm phải thực hiện giãn cách xã hội theo Chỉ thị 16/CT-TTg của Thủ tướng Chính phủ nhưng vẫn có kết quả giải ngân tốt, như: Bắc Ninh (55,37%); Bình Phước (52,88%); Tiền Giang (50,90%), thì vẫn có nhiều bộ, cơ quan, địa phương có tỷ lệ giải ngân thấp, như: Bộ Thông tin và Truyền thông (0,40%); Đại học Quốc gia TP. Hồ Chí Minh (0,56%); Ban Quản lý Làng văn hóa các dân tộc Việt Nam (0,95%); Đài Truyền hình Việt Nam (1,17%); Bộ Ngoại giao (2,57%)…

Một số cơ quan còn chưa giải ngân, như: Ủy ban Dân tộc, Liên Minh Hợp tác xã Việt Nam, Liên hiệp các hội văn học nghệ thuật Việt Nam…

“Tỷ lệ giải ngân thấp làm giảm hiệu quả sử dụng vốn đầu tư công, gây lãng phí nguồn lực, ảnh hưởng đến tăng trưởng kinh tế, việc triển khai các chính sách tài khóa, tiền tệ, nhất là trong bối cảnh nước ta đang chịu tác động của dịch Covid-19” – Công điện của Thủ tướng nêu rõ.

Đánh giá tầm quan trọng của đầu tư công với tăng trưởng, chuyển dịch cơ cấu kinh tế và tạo việc làm, thúc đẩy an sinh xã hội, tại phiên họp mới đây, Thủ tướng đã yêu cầu tập trung đẩy mạnh thực hiện giải ngân vốn đầu tư công, coi đây là nhiệm vụ trọng tâm và có ý nghĩa quan trọng nhất để bù đắp phần thiếu hụt tăng trưởng do tác động của dịch Covid-19.

Đồng thời yêu cầu các bộ, ngành, địa phương phấn đấu giải ngân 95-100% vốn của năm 2021. Và có biện pháp, giải pháp cụ thể và chế tài mạnh mẽ trong triển khai thực hiện.

Quy trách nhiệm cụ thể

Thực tế, dù đã có Luật Đầu tư và Luật Đầu tư công (ĐTC) nhưng ĐTC vẫn còn nhiều điểm nghẽn cần tháo gỡ. Hiện nay đầu tư còn dàn trải ở nhiều địa phương, ngành nghề, lĩnh vực. Điều này thể hiện ở việc hằng năm có hàng chục ngàn dự án đầu tư trên cả nước, nhưng mỗi năm số lượng dự án hay công trình hoàn thành đưa vào sử dụng quá nhỏ so với số lượng vốn đầu tư đã bỏ ra.

Từ đây dẫn đến thất thoát, lãng phí rất lớn. Việc này được minh chứng từ các cuộc kiểm toán của các cơ quan kiểm toán đưa ra về những số liệu vốn đầu tư đi vào dự án thấp. Các cuộc kiểm toán đều chỉ ra sự thất thoát của các dự án đầu tư, nguồn vốn thực tế đi vào được dự án chỉ khoảng 50-60%.

Xảy ra tình trạng này do cơ chế quản lý đang có vấn đề. Phần lớn xuất phát từ việc phân bổ dòng vốn đầu tư, cấp vốn đầu tư cho các dự án, kiểm tra giám sát dự án sau quá trình đầu tư đều có kẽ hở, tạo ra thất thoát, tham ô, lãng phí trong ĐTC, đã khiến hiệu quả ĐTC ngày càng thấp. Hoạt động ĐTC có nhiều vấn đề chưa hợp lý và thiếu cẩn trọng, địa phương, ban ngành lập dự án và xây dựng các chương trình để thực hiện đầu tư trong từng giai đoạn, từng thời kỳ theo cảm tính, thiếu cơ sở khoa học và cơ sở thực tiễn.

Việc lập dự án cũng không xem xét và nhìn nhận thấu đáo về khả năng có thể đáp ứng đủ nguồn vốn của từng địa phương, bộ ngành cũng như cả nước. Do thiếu căn cứ khoa học dẫn đến việc lập dự án sơ sài, theo ý chủ quan của các địa phương, bộ, ngành.

Nguyên nhân nữa do các cơ quan tập hợp nhu cầu đầu tư chỉ làm công việc tập hợp các nhu cầu của địa phương, không phải người tính toán, kiểm tra dự án, cũng như đánh giá sự cần thiết và nguồn lực có thể thực hiện được dự án đó. Thêm vào đó, cơ quan nắm giữ nguồn vốn cấp phát để thực hiện các kế hoạch là Bộ Tài chính lại biết đến sau cùng, nên chỉ sau khi biết được các kế hoạch dự án mới xem xét cân đối nguồn vốn đầu tư. Bất cập này đã dẫn đến khả năng đáp ứng nguồn vốn cho các dự án gặp rất nhiều khó khăn. Trong khoảng thời gian dài, khả năng đáp ứng nguồn vốn từ ngân sách cho thực hiện dự án ĐTC thường thiếu trước hụt sau.

Bên cạnh đó, do cơ chế cấp vốn cũng có vấn đề từ việc thông báo vốn đầu tư hằng năm đến thực hiện cấp vốn, nên rất cần khống chế số lượng dự án đầu tư. Theo đó, cần đưa ra dự án thực sự cần thiết và có tác động lâu dài, rót vốn đến đâu hoàn thành dứt điểm dự án đến đó. Hiện nay, đấu thầu là nhiệm vụ bắt buộc tại tất cả dự án, nhưng đấu thầu không thực chất lại trở thành vấn đề nguy hiểm, khi các bên lập ra “quân xanh, quân đỏ” để bắt tay nhau trúng thầu. Việc này dẫn đến lập dự toán khống cao hơn mức quy định của Nhà nước, hay đưa các khối lượng công việc không phù hợp vào trong dự án một cách dễ dàng.

Thực tế trên cho thấy, để ĐTC đạt được hiệu quả, cần quy rõ trách nhiệm và vai trò người đứng đầu của các cơ quan ban, ngành đối với các dự án ĐTC hiện nay. Trách nhiệm này cần được thực hiện từ khâu lập kế hoạch đầu tư sơ bộ, đến lập dự án tiền khả thi, lập dự án khả thi, kiểm tra, giám sát, thẩm định các dự án, đến các khâu thực hiện đầu tư dự án.

TS. Võ Trí Thành nhìn nhận hơn một năm trở lại, khi người đứng đầu Chính phủ xắn tay vào việc, quyết liệt mạnh mẽ cùng bộ, ngành, địa phương thì việc giải ngân vốn đầu tư công đã tốt hơn rất nhiều.

“Điều đó cho thấy khi người đứng đầu Chính phủ vào cuộc quyết liệt, chỉ đạo gắt gao, cỗ xe chuyển động tức thì, tiến độ giải ngân vốn được đẩy nhanh, làm bệ phóng để thúc đẩy tăng trưởng kinh tế”, TS. Thành nhấn mạnh.

Tuy vậy, thực tế cho thấy, nhiều địa phương, bộ ngành thời gian qua còn trì trệ, không quyết tâm vào cuộc tháo gỡ khó khăn bất cập trong giải ngân vốn các dự án đầu tư công. Một số địa phương đề nghị được bố trí vốn để đầu tư phát triển, nhưng khi nhận được vốn xong lại không tổ chức thực hiện đến nơi đến chốn, vẫn còn đọng một lượng vốn rất lớn chưa giải ngân.

Theo TS. Lê Đăng Doanh, với những địa phương, bộ ngành này, cần làm rõ trách nhiệm của người đứng đầu, chỉ nói chung chung sẽ không thể nêu cao tinh thần trách nhiệm.

“Phải làm rõ trách nhiệm người đứng đầu, 6 tháng đầu năm mà giải ngân 0% là quá tệ”, ông Doanh nói.

Khánh An