Ở Sri Lanka, mọi người xếp hàng dài hàng km để đổ đầy một bình nhiên liệu. Ở Bangladesh, các cửa hàng đóng cửa lúc 8 giờ tối để bảo tồn năng lượng. Tại Ấn Độ và Pakistan, tình trạng mất điện buộc các trường học phải đóng cửa, các cơ sở kinh doanh phải đóng cửa và người dân sống trong cảnh ngột ngạt khi không có điều hòa trong những đợt nắng nóng chết người, trong đó nhiệt độ lên tới 37 độ C.

Đây mới chỉ là một số hoàn cảnh đang diễn ra ở khu vực Châu Á Thái Bình Dương, nơi các quốc gia khác nhau đang phải đối mặt với cuộc khủng hoảng năng lượng tồi tệ nhất trong nhiều năm - và vật lộn với sự bất bình và bất ổn ngày càng tăng do chi phí sinh hoạt tăng nhanh.

Tại Sri Lanka và Pakistan, cảm giác khủng hoảng đang lên đến đỉnh điểm. Sự tức giận của công chúng đã gây ra làn sóng buộc các bộ trưởng từ chức ở Colombo và góp phần khiến Imran Khan từ chức thủ tướng ở Islamabad. Hôm thứ 4, Thủ tướng Ranil Wickremesinghe cho biết nền kinh tế Sri Lanka đã “hoàn toàn sụp đổ.”

Ở những nơi khác trong khu vực, các dấu hiệu của rắc rối có thể ít rõ ràng hơn nhưng vẫn có thể gây ra những hậu quả sâu rộng. Ngay cả ở các quốc gia tương đối giàu có, chẳng hạn như Úc, những lo ngại về kinh tế đang bắt đầu xuất hiện khi người tiêu dùng cảm thấy sức ép của các hóa đơn năng lượng cao hơn.

Giá bán buôn điện trong quý I / 2022 tăng 141% so với năm ngoái; các hộ gia đình Úc đang bị thúc giục cắt giảm sử dụng điện và vào ngày 15 tháng 6 - lần đầu tiên - chính phủ Úc đã đình chỉ vô thời hạn thị trường điện quốc gia trong nỗ lực hạ giá, giảm bớt áp lực lên chuỗi cung ứng năng lượng và ngăn chặn tình trạng mất điện.

Nhưng những gì mà Ấn Độ trải qua cho thấy nhiều khó khăn hơn, tại đây, nhu cầu điện gần đây đã đạt mức cao kỷ lục, đây là minh họa rõ ràng nhất cho thấy tại sao đây là một cuộc khủng hoảng toàn cầu - chứ không phải khu vực.

Ấn Độ đã phải trải qua tình trạng mất điện trên diện rộng trong bối cảnh nhiệt độ cao kỷ lục, và vào ngày 28 tháng 5, công ty Than Ấn Độ do nhà nước điều hành - nhà sản xuất than lớn thứ ba thế giới, thông báo sẽ nhập khẩu than lần đầu tiên kể từ năm 2015.

Điều gì đã gây ra vấn đề?

Trong khi mỗi quốc gia này phải đối mặt với một số hoàn cảnh riêng, tất cả đều bị ảnh hưởng bởi tác động kép của đại dịch Covid-19 và cuộc chiến ở Ukraine - hai sự kiện không thể lường trước đã làm ảnh hưởng đến an ninh khu vực, năng lượng, thực phẩm toàn cầu và đẩy nền kinh tế thế giới vào hỗn loạn.

Về gốc rễ, các chuyên gia cho rằng, vấn đề nằm ở sự không phù hợp ngày càng tăng giữa cung và cầu.

Trong vài năm qua, đại dịch khiến nhu cầu năng lượng ở mức thấp bất thường, với mức tiêu thụ điện toàn cầu giảm hơn 3% trong quý đầu tiên của năm 2020 do các nhà máy đóng cửa và các hạn chế của lệnh đóng cửa.

Nhưng giờ đây, khi các quốc gia bắt đầu đẩy lùi đại dịch, nhu cầu về nhiên liệu đang tăng vọt - và sự cạnh tranh bất ngờ đang đẩy giá than, dầu và khí đốt lên mức cao kỷ lục.

Góp phầm mạnh vào xu hướng này là sự xâm lược Ukraine của Nga, nhà sản xuất dầu lớn thứ ba thế giới và nhà xuất khẩu dầu thô lớn thứ hai. Với việc Mỹ và nhiều đồng minh trừng phạt dầu khí của Nga, nhiều quốc gia đã phải tranh giành để tìm các nguồn thay thế - càng làm nóng thêm cuộc cạnh tranh về nguồn cung hạn chế.

Samantha Gross, Giám đốc Sáng kiến An ninh Năng lượng và Khí hậu của Viện Brookings, cho biết: “Nhu cầu năng lượng đã phục hồi khá nhanh sau Covid-19 và nhanh hơn so với nguồn cung. Vì vậy, chúng tôi đã chứng kiến mức giá cao ngay cả trước khi Nga xâm lược Ukraine, nhưng sau đó, thực sự là một cú sốc đối với nguồn cung năng lượng. Nhiều hành động khác nhau được thực hiện để đối phó với điều đó thực sự là một thách thức đối với việc cung cấp năng lượng trên toàn cầu.”

Tại sao Châu Á lại bị ảnh hưởng nặng nề?

Trong khi giá nhập khẩu năng lượng đã tăng đột biến trên toàn thế giới, với giá than quốc tế cao gấp 5 lần so với một năm trước và giá khí đốt tự nhiên cao gấp 10 lần so với năm ngoái, các chuyên gia cho rằng có lý do khiến một số nền kinh tế châu Á - đặc biệt là các quốc gia phụ thuộc vào nhập khẩu, bị ảnh hưởng nặng nề nhất.

Mark Zandi, nhà kinh tế trưởng tại Moody\'s Analytics cho biết: “Nếu bạn là một quốc gia, đặc biệt là một nền kinh tế mới nổi như Sri Lanka phải mua những mặt hàng đó, phải mua dầu, phải mua khí đốt tự nhiên thì chắc hẳn bạn đang trả nhiều hơn cho những thứ bạn cần nhưng những thứ bạn bán không tăng giá. Vì vậy, bạn đang bỏ ra nhiều tiền hơn để cố gắng mua những thứ tương tự để duy trì hoạt động của nền kinh tế.”

Antoine Halff, trợ lý học giả nghiên cứu cấp cao tại Trung tâm Toàn cầu của Đại học Columbia, cho biết các quốc gia nghèo hoặc mới trong giai đoạn đang phát triển có khả năng cần nhập khẩu nhiều hơn thì vấn đề của họ càng lớn hơn.

Vì vậy, các quốc gia nhỏ như Pakistan chắc chắn bị ảnh hưởng nặng nề. Họ đang chịu tác động của giá cả và cũng chịu tác động của nguồn cung. Họ phải trả nhiều tiền hơn cho nguồn cung cấp năng lượng của mình và ở một số quốc gia như Pakistan, họ thực sự gặp khó khăn trong việc tìm kiếm nguồn cung cấp năng lượng.

Cách đây một tuần, Bộ trưởng Năng lượng và Năng lượng Sri Lanka cho biết chỉ còn vài ngày nữa là nước này hết nhiên liệu. Cảnh báo ảm đạm đó được đưa ra khi các đường dây tại các trạm nhiên liệu ở Colombo kéo dài tới 3 km và tại nhiều thị trấn đã xảy ra các cuộc đụng độ giữa cảnh sát và công chúng.

Pakistan cũng đã phải giảm tuần làm việc - từ sáu ngày xuống còn năm ngày - mặc dù điều đó có thể chỉ khiến tình hình tồi tệ hơn.

Thay vào đó, tình trạng mất điện kéo dài hàng giờ đồng hồ đã ảnh hưởng đến đất nước 220 triệu dân trong ít nhất một tháng và các trung tâm thương mại cũng như nhà hàng ở thành phố lớn nhất Pakistan Karachi được yêu cầu đóng cửa sớm để tiết kiệm nhiên liệu.

Nguồn cung năng lượng của đất nước thấp hơn gần 5.000 MW so với nhu cầu - một sự thiếu hụt có thể cung cấp năng lượng cho khoảng 2 triệu đến 5 triệu ngôi nhà.

Như Bộ trưởng Thông tin Marriyum Aurangzeb đã nói vào ngày 7 tháng 6: “Chúng tôi đang đối mặt với một cuộc khủng hoảng nghiêm trọng.”

Và bất kỳ quan điểm nào cho rằng những vấn đề như vậy chỉ xảy ra đối với các quốc gia nghèo hơn, kém phát triển hơn thì đó là một sai lầm. Chẳng hạn, Úc - quốc gia có mức giàu trung bình trên toàn cầu cao nhất thế giới, cũng đã bị ảnh hưởng bởi những tác động trên.

Giống như các quốc gia châu Á Pakistan và Bangladesh, người Úc hiện đang được khuyến khích tích kiệm điện. Bộ trưởng Năng lượng Chris Bowen gần đây đã yêu cầu các hộ gia đình ở New South Wales, bao gồm cả Sydney, không sử dụng điện trong hai giờ mỗi tối.

Huy Hoàng (Theo CNN)