Một tập đoàn khí đốt hàng đầu châu Âu đã chính thức chấm dứt mối quan hệ kéo dài nhiều thập kỷ với Gazprom, gã khổng lồ năng lượng thuộc sở hữu nhà nước Nga, trong bối cảnh châu Âu đang nỗ lực xây dựng nguồn cung năng lượng ổn định hơn.

Tập đoàn năng lượng Áo OMV hôm thứ Tư tuyên bố chấm dứt hợp đồng với Gazprom sau một tranh chấp hợp đồng kéo dài, chính thức ngừng nhập khẩu khí đốt từ Nga.

OMV vốn là một trong những khách hàng lớn cuối cùng tại châu Âu duy trì hợp đồng dài hạn với Gazprom.

Giáo sư Michael McFaul, cựu Đại sứ Mỹ tại Nga, đã nhận định trên nền tảng X (trước đây là Twitter): "Đây là một bước tiến lớn, tích cực. Nga đang gặp khó khăn."

Áo tuyên bố không chịu khuất phục trước áp lực từ Nga

Quyết định chấm dứt hợp đồng kéo dài 34 năm này được đưa ra sau nhiều tháng căng thẳng giữa hai công ty, đỉnh điểm là việc Gazprom ngừng cung cấp khí đốt cho OMV vào tháng trước.

Chính phủ Áo, với 31,5% cổ phần tại OMV, đã coi đây là hành động kiên quyết trước những nỗ lực gây sức ép từ Nga. Thủ tướng Áo Karl Nehammer viết trên nền tảng X: "Nga muốn dùng năng lượng như một công cụ áp chế chúng ta - điều đó đã thất bại. Áo không thể bị bắt nạt!". Ông khẳng định nguồn cung năng lượng của nước này hiện vẫn an toàn.

Theo các chuyên gia trong ngành, động thái này không chỉ là đòn giáng mạnh vào Gazprom mà còn là minh chứng cho những bước tiến khó khăn nhưng đầy quyết tâm của châu Âu trong việc giảm phụ thuộc năng lượng vào Nga.

Trong khi đó, ông Dmitrij Ljubinskij, Đại sứ Nga tại Áo, phủ nhận cáo buộc Nga dùng năng lượng như một công cụ gây áp lực. Ông khẳng định động thái của OMV sẽ không "để yên." Gazprom hiện chưa đưa ra bình luận chính thức.

Quyết định mang tính toán chiến lược

Việc ngừng cung cấp khí đốt từ Gazprom tới OMV và Áo qua tuyến đường Ukraine có lẽ cũng là điều sớm muộn.

Ukraine từ lâu đã báo hiệu rằng họ sẽ không gia hạn thỏa thuận cho phép Nga vận chuyển khí đốt qua hệ thống đường ống của mình, thỏa thuận này sẽ hết hạn vào tháng 1 tới.

Ông Jack Sharples, nhà nghiên cứu tại Viện Nghiên cứu Năng lượng Oxford, cho biết OMV có thể đã dự đoán trước quyết định này từ phía Ukraine và đã chuẩn bị các nhà cung cấp thay thế.

Ông Tom Edwards, chuyên gia phân tích tại công ty nghiên cứu thị trường năng lượng Cornwall Insight, cũng đồng tình: "Với nguy cơ nguồn cung qua Ukraine sẽ gián đoạn, việc chấm dứt hợp đồng có vẻ là lựa chọn hợp lý."

OMV hiện cho biết kho dự trữ khí đốt của họ đã đạt khoảng 85% công suất và công ty tự tin có thể đảm bảo nguồn cung từ các đối tác thay thế.

Cắt đứt quan hệ trong bối cảnh chiến tranh Ukraine

Thông báo của OMV chính thức khép lại một mối quan hệ hợp tác lịch sử. Đây là một trong những công ty Tây Âu đầu tiên không thuộc khối xã hội chủ nghĩa nhập khẩu khí đốt và đầu tư vào Liên Xô từ thập niên 1960.

Hợp đồng 34 năm với Gazprom được ký năm 2006, đánh dấu một mối quan hệ tin cậy kéo dài, nhưng đã rạn nứt kể từ khi Nga phát động chiến dịch quân sự tại Ukraine vào năm 2022.

Đến tháng 3 năm đó, OMV tuyên bố sẽ không đầu tư thêm vào Nga, nhưng vẫn duy trì quan hệ cung ứng dài hạn.

Báo cáo của Viện Brookings hồi tháng 6 cho rằng việc duy trì hợp đồng này là một trong những vấn đề phức tạp cản trở châu Âu trong nỗ lực tách rời hoàn toàn khỏi năng lượng Nga.

Tuy nhiên, tranh chấp hợp đồng kéo dài đã tạo nên mâu thuẫn. Một công ty con của OMV từng có hợp đồng nhỏ với Gazprom để cung cấp khí đốt cho Đức qua đường ống Nord Stream.

Vào mùa hè năm 2022, Gazprom viện dẫn các lệnh trừng phạt mới là nguyên nhân ngăn họ tiếp cận các bộ phận quan trọng để vận hành tuabin đường ống.

Nguồn cung này đã dần cạn kiệt và ngừng hẳn. Vụ tấn công đường ống Nord Stream sau đó đã khiến nguồn cung không bao giờ được khôi phục.

OMV đã kiện Gazprom ra trọng tài thương mại và giành được khoản bồi thường 230 triệu euro, cộng thêm lãi suất và chi phí.

Tuy nhiên, chỉ ba ngày sau đó, Gazprom đã ngừng cung cấp khí đốt cho Áo, dẫn đến quyết định cuối cùng của OMV.

Châu Âu dần thoát ly khỏi khí đốt Nga

Chiến dịch quân sự toàn diện của Nga tại Ukraine đã làm dấy lên ý chí chính trị mạnh mẽ ở châu Âu nhằm chấm dứt sự phụ thuộc vào năng lượng Nga.

Trước năm 2022, khoảng 40% lượng khí đốt nhập khẩu của châu Âu đến từ Nga.

Ông Sharples nhận xét: "Nếu năm 2021, bạn hỏi các chuyên gia về khí đốt ở châu Âu liệu thị trường có thể vượt qua được việc mất 80% nguồn cung từ Gazprom qua đường ống hay không, câu trả lời hẳn sẽ là không".

Tình hình hiện đã thay đổi đáng kể

Châu Âu đã đầu tư không chỉ vào các nhà cung cấp thay thế mà còn vào hệ thống phân phối linh hoạt hơn, giúp phản ứng nhanh trước các trường hợp thiếu hụt.

Dù vậy, khó khăn vẫn còn. Một phân tích từ Chatham House chỉ ra rằng một số khí đốt nhập khẩu thay thế thực chất là khí đốt Nga được "hợp pháp hóa" qua các nước thứ ba.

Ngoài ra, giá khí đốt tại châu Âu vẫn cao hơn so với trước khi xung đột nổ ra, ông Sharples cho biết.

Dẫu vậy, thị trường đã có những bước điều chỉnh tích cực, bao gồm giảm nhu cầu và tìm kiếm các nguồn cung thay thế.

Tác động đối với Nga

Ông Sharples nhận định: "Gazprom đã mất một phần đáng kể doanh thu từ ngành khí đốt kể từ tháng 2/2022, và việc mất thị trường Áo chỉ là một phần trong những tổn thất đó".

Mặc dù không mang tính quyết định, song đây vẫn là cú đòn giáng mạnh vào Gazprom, ảnh hưởng đến doanh thu và cả nguồn ngân sách Nga, vốn phụ thuộc nhiều vào thuế từ xuất khẩu năng lượng.

Việt Hà (Theo Business Insider)