Trong bài viết xuất bản mới đây trên CNN, tác giả Julia Buckley đã mang đến những thông tin hấp dẫn và thú vị về thực trạng du lịch quá tải ở một số nước châu Âu và trên thế giới, cũng như đưa ra một số ý kiến mang tính giải pháp từ các chuyên gia du lịch, nhằm giảm áp lực lên các điểm du lịch đang đối mặt với xu hướng tăng trưởng mạnh mẽ hiện nay. 

Nguy cơ 'Yêu đến chết' các địa điểm du lịch

Từ tháng 4/2024, thành phố Venice (Ý) bắt đầu thu phí đối với những du khách tham quan trong ngày, một quyết định táo bạo nhằm hạn chế tình trạng quá tải. Cùng lúc đó, một thị trấn nhỏ ở Thụy Sĩ cũng lên kế hoạch tương tự. Tại Tây Ban Nha, người dân địa phương ở Mallorca và Barcelona tổ chức các cuộc biểu tình, yêu cầu du khách trở về nhà.

Tình trạng quả tải du lịch không chỉ là vấn đề của riêng châu Âu mà đã lan rộng khắp thế giới. Tại Nhật Bản, một thị trấn gần núi Phú Sĩ đã dựng rào chắn tầm nhìn vào tháng 5/2024 để hạn chế lượng khách quá đông, chỉ mới tháo dỡ vào tháng 8.

Còn ở Bali, Indonesia, du khách nước ngoài phải nộp thuế vào cửa từ tháng 2/2024. Ngay cả những công viên quốc gia của Hoa Kỳ cũng không thoát khỏi cảnh quá tải, với lượng khách tăng hơn 13 triệu vào năm 2023 so với năm trước đó.

Tuy nhiên, sự gia tăng lượng khách không đồng nghĩa với sự tôn trọng cảnh quan. Trong thời gian chính phủ Hoa Kỳ đóng cửa 35 ngày vào năm 2019, Công viên Quốc gia Joshua đã chịu những thiệt hại nghiêm trọng mà theo các quan chức, phải mất hàng thế kỷ để khôi phục.

Giáo sư Emily Wakild, chuyên gia môi trường, đã viết cho CNN vào năm 2023 rằng ngành du lịch có thể gây tổn hại nặng nề cho các địa điểm nếu không được quản lý. Noel Josephides, một trong những chuyên gia kỳ cựu của ngành du lịch châu Âu, thậm chí thừa nhận sự hỗn loạn hiện tại là hệ quả tất yếu của nhiều năm phát triển thiếu kiểm soát. Ông cảm thấy "xấu hổ" vì những gì ngành này đã gây ra cho các điểm đến nổi tiếng, đến mức ông tuyên bố "mất niềm tin vào chính công việc kinh doanh của mình".

Nhiều chuyên gia du lịch cùng đồng tình với quan điểm của Josephides. Tuy nhiên, câu hỏi duy nhất là liệu chúng ta có thể thoát khỏi tình trạng này và thiết lập lại du lịch để trở thành trải nghiệm tuyệt vời mà tất cả mọi người đều biết và trân trọng hay không.

"Ngành du lịch đã quên đi thiện chí của người dân địa phương"

Justin Francis đã dành cả cuộc đời mình để cảm nhận những tác động khó chịu của du lịch đại chúng. Anh lớn lên tại một trong những thành phố được ghé thăm nhiều nhất của Vương quốc Anh, Bath – nơi mà anh nhớ là đặc biệt được người Mỹ ưa chuộng khi anh còn là một đứa trẻ vào những năm 1970.

“Tôi nhớ mình đã rất ngạc nhiên trước những người giống người ngoài hành tinh này và họ ồn ào như thế nào – hét vào mặt nhau”, anh nói. “Họ đứng xung quanh và chặn cả đường đi. Tôi cảm thấy mình vô hình”.

Chính những trải nghiệm ban đầu này khiến Francis thành lập Responsible Travel – một công ty lữ hành làm việc với các cơ sở lưu trú nhỏ do người dân địa phương sở hữu và hướng dẫn viên – vào năm 2000.

Nhưng ý tưởng của anh về du lịch như một trải nghiệm tuyệt vời mang đến sự kết nối một-một giữa các nền văn hóa dường như đã bị bỏ qua trong những năm gần đây. “Du lịch đã đi đúng hướng ở nhiều nơi, nhưng nhìn chung ngành công nghiệp này đã mất đi lòng tin của người dân địa phương”, anh nói.

“Năm nay thực sự, thực sự tồi tệ”, anh ám chỉ về các cuộc biểu tình và sự cố du lịch quá mức. Nó đã âm ỉ trong một thời gian rất dài và bắt đầu bùng phát. “Ngành du lịch đã quên mất tài sản quý giá nhất của mình: thiện chí của người dân địa phương. Công trình sẽ sụp đổ nếu không có điều đó. Nó đã bị mất ở nhiều nơi và sẽ khó có thể lấy lại được”, Francis chia sẻ. 

Francis cho rằng nguyên nhân là do sự kết hợp của nhiều yếu tố: sự phát triển của các hãng hàng không giá rẻ, dịch vụ cho thuê nhà nghỉ, phương tiện truyền thông xã hội (tạo ra sự đổ xô đến các điểm đến nổi tiếng) và nền kinh tế đang tăng trưởng – nghĩa là ngày càng có nhiều người có khả năng chi trả cho việc đi du lịch.

Anh đánh giá du lịch hiện nay giống như một ngành công nghiệp hung hăng, cần được quản lý chặt chẽ.

Cuộc đua xuống đáy

Noel Josephides - Chủ tịch của công ty lữ hành châu Âu Sunvil - từng đưa hàng nghìn du khách Bắc Âu đến Địa Trung Hải đầy nắng vào những năm 1970. Công việc của ông liên quan đến việc tìm kiếm những địa điểm mới mà ông biết du khách sẽ thích. Ông kể rằng, công ty của ông là một trong những công ty đầu tiên đưa khách du lịch trọn gói đến đảo Skiathos và Lemnos của Hy Lạp vào những năm 1980, cũng như đến quần đảo Azores của Bồ Đào Nha.

Josephides là một cái tên đáng gờm trong ngành du lịch châu Âu – ông cũng là cựu chủ tịch của ABTA (Hiệp hội các đại lý du lịch Anh), AITO (Hiệp hội các nhà điều hành tour du lịch độc lập) và Travel Foundation, tổ chức từ thiện phát triển bền vững của ngành.

Ông cho biết, việc tạo ra một điểm đến tương đối đơn giản. Các công ty lữ hành tìm kiếm điểm đến, người dân địa phương đầu tư vào cơ sở hạ tầng du lịch - thường được các công ty lữ hành hỗ trợ về mặt tài chính - và các công ty lữ hành nhỏ sẽ thêm điểm đến vào sổ sách của họ.

Ông nói, "Đột nhiên, bạn tăng từ một chuyến bay một ngày lên bốn hoặc năm chuyến". Và đột nhiên, du lịch tại điểm đến đó thay đổi. Các công ty lữ hành cần lấp đầy máy bay của họ và với nhiều chuyến bay hơn, họ cần mở rộng thị trường. Những gì có thể bắt đầu là một điểm đến cao cấp dành cho những người sành sỏi đột nhiên trở thành một thị trường đại chúng.

"Điều đó xảy ra trong vài năm và bạn hầu như không nhận ra - nhưng đột nhiên ngành du lịch địa phương phàn nàn rằng không ai ăn ở nhà hàng, hoặc họ chỉ ăn một món chứ không phải hai món, hoặc họ không tổ chức các chuyến du ngoạn, vì những người 'mới' có thể đủ khả năng chi trả cho gói dịch vụ, nhưng không có gì khác. Vì vậy, bạn sẽ nhận được phản ứng tại địa phương", ông nói.

Và ông thừa nhận vai trò của mình trong quá trình này. “Bạn có thể nói rằng chúng tôi chịu trách nhiệm khởi động quá trình này [ở Skiathos], nhưng chúng tôi chỉ đi được đến đó. Chúng tôi hướng đến một thị trường nhất định. Thị trường mà tôi gọi là phá hoại (số lượng) không đến từ chúng tôi”, ông nói.

Josephides cho rằng, các điểm đến ban đầu được quảng bá như những nơi sang trọng, dành cho giới thượng lưu, giờ đây đã trở thành những thị trường đại chúng, nơi số lượng du khách tăng đột biến. Điều này không chỉ làm thay đổi bản chất của các điểm đến mà còn gây áp lực lên người dân địa phương.

Chính vì thế, ông tin rằng ngành du lịch hiện tại đang "mất kiểm soát" và tạo ra một "cuộc đua xuống đáy" khi người dân địa phương ngày càng chán ghét du khách, làm mất đi giá trị thực sự của những địa điểm mà họ đến tham quan.

“Tôi không nghĩ mọi người phản đối du lịch, nhưng cuối cùng họ cũng bắt đầu hiểu rằng cần phải kiểm soát du lịch”, ông nói. “Nếu không, thì những gì khách du lịch đến xem sẽ bị hạ thấp đến mức kết thúc bằng nước mắt”. 

Ông lấy dẫn chứng các đảo Mykonos và Santorini của Hy Lạp, hiện đang nổi tiếng là quá bão hòa. Đầu tháng 8/2024, công ty lữ hành Santorini chia sẻ với CNN rằng hòn đảo này "trống rỗng" (vô vị) và mùa hè năm nay là "mùa tệ nhất từ ​​trước đến nay" - vì mọi người bị choáng ngợp bởi hình ảnh đám đông - nhiều người trong số họ là những người đi du lịch trong ngày từ các tàu du lịch. 

"Một khi bạn đã lấp đầy con ngỗng vàng, bạn sẽ bắt đầu đi xuống. Rất khó để quay lại nơi bạn đã từng ở trước đây", Josephides cho biết. "Bạn không thể mong đợi các điểm đến biết điều gì sẽ xảy ra trong 10 năm nữa - họ không biết rằng toàn bộ mọi thứ có thể mất kiểm soát. Lỗi phần lớn thuộc về ngành du lịch, ngành biết điều gì sẽ xảy ra", ông quả quyết. 

Sự mất cân bằng

Trong khi nhiều chuyên gia bày tỏ lo ngại, một số người lại cho rằng nguyên nhân không chỉ đến từ du lịch. Pedro Fiol, chủ tịch của AVIBA – Hiệp hội các công ty lữ hành của Quần đảo Balearic (Tây Ban Nha), nơi diễn ra các cuộc biểu tình vào mùa hè này – cho biết “phần lớn xã hội” không phản đối khách du lịch.

Theo cơ quan quản lý địa phương, sân bay trên đảo Mallorca (Tây Ban Nha) đón tới 1.000 chuyến bay mỗi ngày (hạ cánh hoặc khởi hành) trong suốt mùa hè. Sự có mặt đông đúc của du khách làm thay đổi cách du lịch ở Mallorca. Mọi người không còn ở lại bãi biển nữa mà sử dụng phương tiện giao thông công cộng để đến thăm các thị trấn sâu trong đất liền.

“Một mặt, điều này là tích cực vì chúng tạo ra thu nhập cho thương mại địa phương nhưng mặt khác, chúng có thể làm sụp đổ cơ sở hạ tầng cơ bản vì những thị trấn nhỏ này không thích hợp để đón nhiều khách du lịch như vậy”, Fiol nói.

Vì thế, Fiol tin rằng phần lớn các vấn đề về cơ sở hạ tầng, thiếu phương tiện giao thông công cộng và nhà ở là do các quyết định chính trị kém cũng như do du lịch. Ông cho biết, với giá cả tăng cao, một số khách du lịch cố gắng cắt giảm chất lượng chuyến đi hoặc ở lại ít thời gian hơn. Nhưng việc cắt giảm khách du lịch chi tiêu ít hơn mà không tăng mức chi tiêu chất lượng cao hơn trước tiên sẽ gây ra tác động kinh tế rất tiêu cực cho hòn đảo.

"Người dân đang yêu cầu thay đổi, nhưng những thay đổi đó sẽ không đến nếu không có nền kinh tế vững chắc đến từ ngành du lịch để có thể thúc đẩy cải thiện và hiện đại hóa các hệ thống xã hội và cơ sở hạ tầng của chúng ta", ông nói.

Trong bối cảnh này, Jaume Bauza, người phụ trách vấn đề Du lịch, Văn hóa và Thể thao của Balearics, nơi các cuộc biểu tình chống du lịch diễn ra, cho biết chính phủ đã thành lập một ủy ban nhằm thiết lập bản kế hoạch phát triển du lịch bền vững.

"Mối quan tâm của người dân là ưu tiên hàng đầu của chúng tôi. Chúng ta không thể quên rằng du lịch là nguồn kinh tế chính cho cộng đồng, nhưng chúng ta phải đặt người dân địa phương lên hàng đầu và không được quên nhu cầu và mối quan tâm của họ", ông Bauza nói.

Giá nhà ở leo thang

Các chuyên gia chỉ ra rằng vấn đề chỗ ở chính là yếu tố quan trọng nhất ảnh hưởng đến cách người dân địa phương cảm nhận về du lịch. Francis giải thích: "Khi hỏi người dân địa phương về những điều họ cảm thấy thất vọng nhất, phần lớn câu trả lời là 'Tôi không đủ khả năng để sống ở đây'. Cho thuê nhà nghỉ đã thay thế những nơi mà mọi người trước đây có thể thuê hoặc mua".

Tại Venice, một điểm đến nổi tiếng ở Ý, có hơn 8.000 bất động sản được niêm yết riêng trên Airbnb, theo dữ liệu từ Inside Airbnb, trong khi số lượng cư dân ở đây chưa đến 50.000 người.

Airbnb (tiếng Anh là "Air Bed and Breakfast"), là một thị trường cộng đồng cho việc đặt và cho thuê phòng, căn hộ, tương tự như một hệ thống đặt hàng trực tuyến. Cả người cho thuê nhà tư nhân và thương mại đều có thể thuê nhà hoặc một phần của nó thông qua công ty này, tuy nhiên Airbnb không có chịu trách nhiệm pháp lý.

Từ khi thành lập vào năm 2008 đến tháng 6/2012, theo công ty này, hơn 10 triệu lượt nghỉ qua đêm được đặt qua Airbnb.

Jeremy Sampson, Giám đốc điều hành của Travel Foundation, cho biết sự gia tăng của dịch vụ cho thuê ngắn hạn, chỉ đứng sau dịch vụ cho thuê giá rẻ, đang gây ra nhiều vấn đề cho ngành du lịch hiện nay. "Tốc độ tăng trưởng của khu vực tư nhân thường vượt xa các chu kỳ lập kế hoạch, và tốc độ này cần phải phù hợp với thực tế", ông nhấn mạnh.

Josephides cho rằng dịch vụ cho thuê ngắn hạn đã hỗ trợ việc mở rộng các tuyến bay. Ông giải thích: “Các nhà điều hành lớn không thể mở rộng nếu không có khách hàng đến từ Airbnb – một bên không thể làm được nếu không có bên kia”. Ông cho rằng nếu không có sự gia tăng năng lực này, thị trường Airbnb sẽ không tồn tại.

Về Mallorca và quần đảo Balearic, Fiol gọi việc cho thuê nhà ngắn hạn là "một vấn đề rất nghiêm trọng" dẫn đến sự gia tăng không thể dự đoán của số lượng du khách. Ông nói: “Chúng tôi đang đối mặt với lượng khách du lịch không cân xứng ở một số khu vực của chúng tôi. Việc bán trực tiếp kết hợp với cho thuê nhà nghỉ dưỡng là nguyên nhân gây ra sự gia tăng không kiểm soát này của khách du lịch, mà không một tổ chức nào của chúng tôi có thể lường trước được".

Jaume Bauza đã kêu gọi Airbnb và các nền tảng cho thuê ngắn hạn "giúp chúng tôi trong cuộc chiến chống lại việc cho thuê bất hợp pháp bằng cách chỉ niêm yết các bất động sản du lịch hợp pháp trên nền tảng của họ". Vào tháng 2, EU đã bỏ phiếu để yêu cầu sự minh bạch hơn về việc cho thuê nhà ngắn hạn, điều mà Airbnb cho biết họ "hoan nghênh".

Một phát ngôn viên của Airbnb đổ lỗi cho "du lịch đại chúng do khách sạn thúc đẩy" đang lấn át các điểm đến lịch sử nổi tiếng. "Ngược lại, Airbnb chỉ chiếm một tỷ lệ nhỏ trong số du khách đến châu Âu, phân bổ khách và lợi ích cho nhiều cộng đồng hơn và giúp các gia đình địa phương đủ khả năng mua nhà", người phát ngôn cho biết. "Airbnb hợp tác với các chính phủ trên khắp thế giới để đa dạng hóa du lịch và giúp cộng đồng mạnh mẽ hơn và chúng tôi mong muốn tiếp tục thúc đẩy công việc này".

Josephides cũng chỉ trích các khu nghỉ dưỡng trọn gói, cho rằng chúng tạo ra những "thị trấn ma" với tác động tàn khốc trong cộng đồng. Ông nói: “Các công ty lữ hành nói rằng họ tạo việc làm cho người dân địa phương và cung cấp thực phẩm tại địa phương. Điều họ không nói là những người đó từng có nhà hàng riêng trước đây. Bạn càng nhìn vào nó, bạn càng thấy sợ hãi. Hiện tại, chúng ta đang chứng kiến một đỉnh điểm – tất cả những vấn đề này đang quay trở lại”.

“Giống như viễn cảnh địa ngục”

Liệu châu Âu có thể cứu vãn tình hình không? Lucy Lethbridge, nhà báo và tác giả của cuốn sách “Tourists”, ghi lại lịch sử du lịch từ góc nhìn của người Anh, cho biết luôn có sự kiêu ngạo về ai nên đi du lịch. Bà chia sẻ: “Vào đầu thế kỷ 19, các doanh nghiệp như Thomas Cook đã mở ra ý tưởng du lịch giải trí cho tầng lớp trung lưu, vốn trước đây chỉ dành riêng cho giới quý tộc”.

Bà cũng nhấn mạnh rằng ngay từ khi du lịch “đại chúng” ra đời thời Victoria, đã có những phàn nàn về đám đông – “nhưng thường là từ chính những khách du lịch khác”. Bà nói: “Những người sống ở các điểm đến du lịch thường chào đón đám đông vì điều đó đã thay đổi hoàn toàn cuộc sống của những người lao động”.

Sự căng thẳng giữa việc trở thành khách du lịch và lữ hành, hay phân biệt khách du lịch “đúng” và “sai”, luôn tồn tại. “Mọi người rất kiêu ngạo về khách du lịch theo nhóm – rằng họ là tầng lớp thấp và không biết gì cả”, bà nói. “Điều đó vẫn tiếp tục cho đến ngày nay. Mọi người có xu hướng nghĩ rằng – bất kể họ thuộc nhóm nào – họ không phải là khách du lịch, họ là người du hành”. Lethbridge cho rằng du lịch “là một thế lực thú vị – nó phá hủy thứ mà nó tìm kiếm”.

Ba năm trước, bà đã đến Santorini (Hy Lạp) và cho biết: “Nơi đây quá đông đúc và mọi người đều chụp cùng một bức ảnh hoàng hôn trên cùng một mái nhà. Nó giống như một viễn cảnh địa ngục”.

Giải pháp là gì?

Josephides cho rằng bất kỳ thay đổi nào cũng phải được thực hiện ở cấp chính phủ. Ông nhấn mạnh: “Phải có sự hợp tác giữa các quốc gia gửi và nhận – quyền lực không nên nằm trong tay ngành công nghiệp”. Ông cho rằng các hãng hàng không sẽ tiếp tục mở rộng vì đó là điều mà các cổ đông mong đợi và không thể yêu cầu một công ty lữ hành lớn đồng ý hoãn lại số lượng.

Sampson cho biết các DMO (tổ chức tiếp thị điểm đến) nên chuyển từ khuyến khích du lịch sang “cân bằng” du lịch. Ông giải thích: “Khi họ có khả năng có nguồn tài trợ, quản lý và công cụ phù hợp để giải quyết vấn đề, thì điều đó có thể và sẽ thay đổi”. Ông cho rằng việc chuyển từ chữa cháy hàng ngày sang lập kế hoạch dài hạn sẽ thay đổi tình hình.

Fiol khuyến khích du khách đến thăm Balearics vào mùa thấp điểm. Ông cho biết mùa đông là thời điểm cho “du lịch đắm chìm” tập trung vào ẩm thực, văn hóa, sức khỏe và các hoạt động đặc sắc khác.

Trong khi đó, Francis gợi ý rằng tất cả chúng ta đều có thể góp phần. Ông khuyên: “Hãy ở khách sạn thay vì nhà cho thuê để không cướp mất nhà ở của người dân địa phương. Hãy chọn khách sạn do người dân địa phương sở hữu để tiền của bạn được giữ lại trong cộng đồng”. Ông cũng khuyến nghị thuê phòng trong nhà thay vì toàn bộ bất động sản và tìm hiểu xem người quảng cáo có nhiều bất động sản hay không.

Khi đến nơi, thuê hướng dẫn viên địa phương không chỉ giúp bạn tránh tình trạng quá tải mà còn giúp tiết kiệm tiền trong nền kinh tế địa phương. Francis kết luận: “Du lịch là một thỏa thuận. Người dân địa phương cho bạn vào, đổi lại bạn sẽ cung cấp một số lợi ích. Vì vậy, bạn thực sự nên đầu tư càng nhiều tiền vào những người dân địa phương càng tốt. Bạn ở đó với tư cách là khách và lợi nhuận là tiền bạc – nhưng tôi không nghĩ rằng điều đó sẽ gây khó khăn. Bạn sẽ có được trải nghiệm khác biệt”.

Anh Thư