Fintech vẫn đang tự do “sải cánh”

Số liệu thống kê của Ngân hàng Nhà nước cho thấy, Việt Nam đang có gần 100 doanh nghiệp Fintech (Công ty Fintech) nhưng chỉ khoảng 24 trong đó được NHNN cấp phép ở lĩnh vực thanh toán và chủ yếu hoạt động theo phương thức phối hợp với ngân hàng để cùng cung cấp dịch vụ.

Những công ty Fintech ở mảng khác như gọi vốn, quản lý tài sản, cho vay, xếp hạng tín dụng, bảo hiểm, blockchain, … đang hoạt động chủ yếu dựa trên những quy định căn bản từ Luật doanh nghiệp và Luật dân sự, đồng thời phải đối mặt với rất nhiều hoạt động chưa được pháp luật quy định.

Nhận định về vấn đề này, TS Hà Huy Tuấn - Phó chủ tịch Ủy ban Giám sát Tài chính Quốc gia cũng từng cho rằng “Khuôn khổ pháp lý Fintech ở Việt Nam vẫn còn sơ khai, đang dừng ở việc xác lập định hướng chung và đưa ra nguyên tắc”.

Đồng quan điểm, ông Trần Việt Vĩnh - Giám đốc điều hành Ứng dụng cho vay ngân hàng Fiin thừa nhận, doanh nghiệp vừa làm vừa phải nghe ngóng về định hướng của cơ quan quản lý Nhà nước trong thời gian tới để biết về việc đầu tư, phát triển lĩnh vực này trong tương lai có bị ảnh hưởng gì từ quyết định của pháp lý hay không?

Câu chuyện đồng tiền mã hoá Bitcoin hiện chưa được coi là phương tiện thanh toán hợp lý và cũng chưa được thừa nhận là một loại tài sản trong hệ thống pháp luật Việt Nam là một ví dụ điển hình. Thậm chí, “trong mắt” ngành Công Thương đồng tiền mã hoá Bitcoin chưa nằm trong “hạng mục” quản lý hàng hóa hay dịch vụ - đồng nghĩa với việc bãi bỏ cơ sở để thu thuế đối với Bitcoin.

Do đó, việc trao đổi Bitcoin vẫn được diễn ra nhưng không được pháp luật bảo vệ và các hợp đồng mua bán Bitcoin lại không phải là một giao dịch dân sự thuộc phạm vi điều chỉnh của Luật dân sự. Vì thế, nếu xảy ra tranh chấp hợp đồng sẽ không được tòa án giải quyết…

Tương tự Bitcoin, mô hình Fintech tham gia vào việc cho vay ngang hàng (P2P lending) kết nối trực tiếp giữa người có vốn và người cần vốn thông qua nền tảng trực tuyến mà không qua trung gian như ngân hàng. Tuy nhiên, theo Bộ luật Dân sự hiện hành đây lại như một khoản vay thông thường giữa cá nhân với nhau và được xem là không đủ để điều phối mối quan hệ P2P vì Công ty Fintech chỉ có nhiệm vụ liên kết trung gian do đó trách nhiệm sẽ do hai bên giải quyết.

Trước thực trạng này, chuyên gia lo ngại không loại trừ khả năng những công ty Fintech sẽ "tranh thủ" huy động vốn bằng nhiều cách để cho vay lại khi Việt Nam chưa có quy định pháp lý cụ thể. Do đó, có thể tiềm ẩn các nguy cơ xâm phạm quyền người tiêu dùng và rủi ro rửa tiền. 

Nguy cơ rửa tiền “hiện hữu” 

Liên quan đến vấn đề này tại Hội nghị trực tuyến chuyên sâu với chủ đề "Khai phá tiềm năng đầu tư tại Việt Nam hậu Covid-19" do ngân hàng Standard Chartered tổ chức ngày 7/9, Thống đốc Lê Minh Hưng cho biết, sự xuất hiện và phát triển với tốc độ nhanh chóng của Fintech đã khiến các cơ quan quản lý tài chính của các quốc gia phải đối mặt với những thách thức và khó khăn trong công tác quản lý, giám sát như nguy cơ rửa tiền và tài trợ khủng bố (AML/CFT), rủi ro liên quan đến an ninh, an toàn, bảo mật thông tin…

Nhiệm vụ đặt ra với các cơ quan quản lý tài chính trên thế giới là đảm bảo đồng thời mục tiêu hỗ trợ thúc đẩy đổi mới sáng tạo của lĩnh vực ngân hàng trong khi vẫn phải duy trì sự ổn định, an toàn của thị trường tài chính và hỗ trợ tăng trưởng kinh tế, ông Hưng nhấn mạnh. 

Thống đốc NHNN thừa nhận, cũng như các cơ quan quản lý trên thế giới, NHNN và các cơ quan liên quan tại Việt Nam cũng đang gặp phải các thách thức mới trong công tác quản lý Nhà nước với sự xuất hiện của các công ty Fintech hoạt động trong các lĩnh vực như cho vay ngang hàng (P2P Lending), các mô hình thanh toán mới, chuyển tiền xuyên biên giới, chia sẻ dữ liệu người dùng qua giao diện lập trình ứng dụng mở (Open APIs)... Hoạt động của loại hình các công ty/mô hình này hiện nay hầu hết đều chưa có quy định pháp lý cụ thể điều chỉnh, do đó những rủi ro phát sinh chưa được kiểm soát đầy đủ.

Xuất phát từ thực tiễn phát triển của Hệ sinh thái Fintech tại Việt Nam và thông lệ quản lý lĩnh vực Fintech trên thế giới, trước mắt đối với các dịch vụ mới hoàn toàn chưa có quy định pháp lý nên việc thiết lập Cơ chế thử nghiệm có kiểm soát hoạt động Fintech trong lĩnh vực ngân hàng tại Việt Nam là hết sức cấp bách và cần thiết.

Hiện nay, NHNN đang trong quá trình phối hợp với các Bộ, Ngành để hoàn thiện Bộ Hồ sơ đề nghị xây dựng Nghị định về Cơ chế thử nghiệm có kiểm soát hoạt động Fintech trong lĩnh vực ngân hàng, trình Thủ tướng Chính phủ trong thời gian tới.

Cùng với đó, đối với các dịch vụ đã có một phần quy định pháp lý điều chỉnh, NHNN thực hiện rà soát và tiến hành sửa đổi, bổ sung ngay các quy định này nhằm hỗ trợ các tổ chức tín dụng, ngân hàng có thể nhanh chóng triển khai việc ứng dụng công nghệ trong các hoạt động.

Chẳng hạn, ứng dụng công nghệ trong lĩnh vực thanh toán (sửa đổi, bổ sung Nghị định 101/2012/NĐ-CP về thanh toán không dùng tiền mặt); thực hiện xác thực khách hàng từ xa E-KYC (sửa đổi, bổ sung Nghị định 116/2013/NĐ-CP về quy định chi tiết một số điều của Luật Phòng, chống rửa tiền)...

Đồng thời, NHNN cũng đang nghiên cứu để sửa đổi, bổ sung vào Luật các Tổ chức tín dụng các nội dung mới liên quan đến công nghệ nhằm tạo lập khuôn khổ pháp lý đầy đủ cho quá trình chuyển đổi số và hoạt động Fintech trong lĩnh vực ngân hàng, ông Hưng chia sẻ.

Ngọc An