Nhà tù Sơn La – Nơi giam cầm các chiến sĩ Cách mạng

Năm 1908, trên đỉnh đồi Khau Cả (nay là phường Tô Hiệu, TP. Sơn La) thuộc tỉnh Sơn La, thực dân Pháp đã cho xây dựng một nhà tù với mục đích giam cầm những người yêu nước và những tội phạm thông thường.

Tuy nhiên, với sự phát triển mạnh của phong trào đấu tranh chống thực dân và đỉnh điểm là sự ra đời của Đảng Cộng sản Việt Nam (1930), thực dân Pháp đã tăng cường các cuộc đàn áp trên khắp lãnh thổ Việt Nam. Tại nhà tù Sơn La, từ diện tích 500m2 ban đầu, thực dân Pháp nhanh chóng mở rộng lên thành 1.500m2, đến năm 1940, mở rộng thêm 170 m2.

Sau 3 lần xây dựng và mở rộng, nhà tù Sơn La có tổng diện tích 2.170 m2, gồm các hạng mục: cổng chính và tường rào bao quanh; hệ thống chòi canh gác; hệ thống phòng phạt giam trên mặt, dưới lòng đất; khu sân chung nhà tù... trở thành nơi giam cầm tù nhân chính trị và những người Việt Nam yêu nước vào thời điểm đó.

Từ đây, cùng với nhà tù Côn Đảo (tỉnh Bà Rịa Vũng Tàu) và nhà tù Phú Quốc (tỉnh Kiên Giang) thì nhà tù Sơn La được mệnh danh là “Địa ngục trần gian”, là địa điểm giam cầm mà không một người dân thường nào muốn nhắc đến hay muốn đặt chân đến.

Theo dòng lịch sử, trong suốt 37 năm tồn tại, nhà tù Sơn La đã giam cầm nhiều chiến sĩ Cách mạng nổi tiếng trong lịch sử nước ta. Lịch sử không biết nói dối, chỉ trong khoảng thời gian từ năm 1930 đến 1945, thực dân Pháp đã đày lên nhà tù này 14 đoàn tù chính trị, với 1.013 lượt tù nhân. Trong đó, có nhiều nhà cách mạng xuất sắc như: Trường Chinh, Lê Duẩn, Tô Hiệu, Nguyễn Lương Bằng, Văn Tiến Dũng, Lê Đức Thọ, Trần Huy Liệu, Nguyễn Cơ Thạch…

Đến tham quan nhà tù Sơn La, một địa điểm đặc biệt mà du khách sẽ được đưa đến đó là vị trí “nghĩa địa Gốc Ổi”. Nơi đây, du khách sẽ được nghe lại sự bi hùng của các chiến sĩ Cách mạng khi bị giam cầm tại đây. Cụ thể, vào giai đoạn 1930 -1936 hàng trăm chiến sĩ cộng sản và tù nhân dưới sự giam cầm hà khắc của thực dân Pháp đã bị giết, hoặc chết vì bệnh tật, gửi xác nơi nghĩa địa Gốc Ổi.  

Với mục đích không thể để kẻ thù thực hiện ý đồ thâm độc, các đảng viên Nhà tù Sơn La mà đại diện là các đồng chí như: Trường Chinh, Nguyễn Lương Bằng, Tô Hiệu… đã đề ra chủ trương “Đấu tranh không ra Gốc Ổi” (nghĩa là không chờ chết vùi xác nơi nghĩa địa) mà phải sống để chiến đấu, chiến thắng.

Chính từ nhóm đấu tranh đó, một chi bộ Đảng Cộng Sản đã được thành lập ngay trong nhà tù và âm thầm đấu tranh cho phong trào Cách mạng từ những năm 1935. Trong 5 năm thành lập và hoạt động từ 1935 đến năm 1939, Chi bộ Nhà tù Sơn La đã lãnh đạo tù nhân biến nơi tối tăm, chết chóc này thành “trường học cách mạng”. Chi bộ đã bồi dưỡng, rèn luyện và bổ sung gần 200 cán bộ, đảng viên cho cách mạng ngay sau sự kiện Nhật đảo chính Pháp (tháng 3/1945) và Nhà tù Sơn La được giải phóng sau đó.

Địa chỉ đỏ về truyền thống cách mạng cho thế hệ trẻ

Trải qua sự tàn phá của chiến tranh và thời gian, nhà tù Sơn La tuy bị hư hại nhưng vẫn là biểu tượng của ý chí cách mạng kiên cường, bất khuất của đồng bào Sơn La và của dân tộc Việt Nam trong cuộc chiến đấu chống kẻ thù xâm lược.

Chính vì có giá trị lịch sử, là chứng nhân của phong trào cách mạng từ buổi đầu thành lập Đảng Cộng Sản Việt Nam nên vào năm 2014, nhà tù Sơn La được xếp hạng là Di tích Quốc gia đặc biệt.

Ngày nay, nhà tù Sơn La đã trở thành một khu di tích lịch sử Cách mạng lớn, nơi thu hút rất đông du khách trong và ngoài nước ghé đến tham quan mỗi năm. Đến thăm Nhà tù Sơn La, du khách khi được nghe và chứng kiến những dấu tích về những tội ác tày trời của thực dân Pháp đối với chiến sĩ cách mạng đều thấy rùng rợn, khiếp sợ. Du khách như thực sự sống lại trong thời kỳ đất nước lâm nguy, thấm thía được nỗi đau mà cha ông ta đã phải chịu đựng trong suốt những năm tháng chiến tranh để giành lấy độc lập cho dân tộc.

Bên cạnh đó, với những giá trị lịch sử, nhà tù Sơn La còn là địa chỉ đỏ cho các chuyến về nguồn của các thế hệ tuổi trẻ Sơn La, những chuyến đi này nhắc nhở các thế hệ trẻ ghi nhớ về giai đoạn lịch sử hào hùng của dân tộc, sống và làm theo những tấm gương anh hùng, tiếp tục đấu tranh bảo vệ độc lập dân tộc, xây dựng đất nước giàu mạnh trong hiện tại và tương lai.

Hải Yến