Cây hoa gạo có tuổi đời hơn 60 năm ở trước sân đền Cá Lập, thành phố Sầm Sơn đã gắn với nhiều thế hệ người dân nơi đây. Mỗi độ tháng 3 về, hoa gạo nở đỏ rực cả một vùng. Nhiều năm qua, người dân vùng biển nơi đây đã rất đỗi quen thuộc với hình ảnh cây hoa gạo ở sân ngôi đền cổ này. Cây gạo tỏa bóng trên diện tích rộng lớn trước cửa đền Cá Lập, tạo cảnh quan, bóng mát cho ngôi đền cổ, nơi thờ Tây Phương Đại Tướng Quân. Nhiều người dân và du khách thập phương mỗi khi đến với vùng đất này đều tỏ ra thích thú khi được chiêm ngưỡng vẻ đẹp bình yên của cây hoa gạo. 

Tại một số địa điểm khác, Tháng Ba về cũng là lúc hoa gạo bung nở như thắp sáng một góc trời xứ Thanh. Giữa cánh đồng bát ngát hay ở đầu làng, những bông hoa gạo như nhuộm đỏ cả một góc trời không chỉ tô đẹp thêm cho làng quê Việt mà còn để lại niềm thương, nỗi nhớ cho biết bao người khi ngắm nhìn.

Hoa gạo thuộc họ Bombacacaea, có tên gọi khác giản dị không kém là Mộc Miên, ở vùng Tây Nguyên thường gọi là Pơ Lang. Nói về nguồn gốc của loại cây này có lẽ bắt nguồn từ Ấn Độ. Loài hoa này du nhập và được trồng nhiều ở các nước như Indonesia, Trung Quốc, Đài Loan và rồi khi vào đến nước ta, nó được trồng nhiều ở các làng quê gắn liền với đồng lúa và con những con người mộc mạc. 

Cây hoa gạo trưởng thành có dáng thẳng, cao khoảng 15 – 20 m, thuộc loại thân gỗ với lớp ngoài sần sùi ngã màu xám nâu. Những cành non hơn thường có một lớp gai nhọn bao bọc, đây cũng chính là một cách bảo vệ tự nhiên của cây gạo trước sự tấn công của các loài vật. Tán cây xoè rộng tạo bóng mát.

Mỗi dịp tháng 3, cây gạo ra hoa khoe sắc thắm. Màu đỏ của hoa càng trở nên nổi bật khi được màu xám trầm của thân cây làm nền. Hoa gạo khi nở có kích thước lớn, gồm năm cánh, cánh hoa uốn cong nhẹ nhàng ra bên ngoài, đỏ mọng như cánh môi thiếu nữ. Nhuỵ hoa mỏng manh nhưng thẳng tắp, trên đầu có chấm đỏ như những tia lửa sắp sửa bùng cháy.

Đặc biệt, tuy rằng vòng đời của hoa vô cùng ngắn ngủi chỉ kéo dài vài ngày, nhưng khi rụng xuống bông hoa vẫn giữ được màu sắc đỏ rực nguyên vẹn không hề phai tàn hay héo úa như những loại hoa khác. Mùa hoa gạo thường kéo dài khoảng một tháng, đến khi hoa tàn, lại đến mùa của những lá non đâm chồi và quả gạo xuất hiện. Bên trong quả gạo có những sợi bông nhỏ êm êm thường được sử dụng trong lớp giữ nhiệt của áo khoác hay làm ruột gối.

Theo truyền thuyết người xưa kể lại, rất lâu trước đây khi trần gian mưa gió thất thường, có một chàng trai đã dũng cảm lên tận thiên đình hỏi ý kiến ngọc hoàng về chuyện này và rồi chàng đã được ngọc hoàng vô cùng hài lòng giữ lại làm thần mưa trong khi đó người yêu của chàng ở hạ giới ngày đêm một lòng chung thuỷ chờ đợi trông ngóng chàng về.

Biết chuyện, ngọc hoàng đã cho phép người yêu của chàng hoá thân và trở thành loài hoa có nét đẹp mộc mạc mà quyến rũ đó chính là hoa gạo. Nàng chọn hoá thân thành hoa gạo cũng chính vì màu đỏ của hoa giống như màu khăn mà chàng đã trao tặng nàng trước khi lên đường, nàng muốn chàng có thể nhận ra mình thông qua màu sắc rực rỡ mà nồng nàn như tình yêu của nàng dành cho chàng.

Cây hoa gạo không chỉ là nét đẹp gần gũi đặc trưng cho vùng quê Việt Nam mà cây hoa gạo còn có tác dụng chữa bệnh, được sử dụng nhiều trong các bài thuốc dân gian. Theo đông y vỏ và thân cây có vị chát, tính mát có tác dụng thanh nhiệt. Người ta thường dùng rễ và thân trong những bài thuốc trị viêm loét dạ dày, lưu thông khí huyết, bổ máu. Hoa gạo không chỉ đẹp mà cũng có tác dụng tiêu viêm kháng khuẩn cũng được sử dụng để làm đẹp da, trị mụn nhọt…

Ở các vùng quê Bắc Bộ, cây gạo thường được trồng ở đầu làng. Vẻ đẹp của hoa gạo khiến bao người mê mẩn, tranh thủ lưu lại những khoảng khắc đẹp nhất của tháng Ba. Hoa gạo chỉ nở hoa một lần thời điểm cuối mùa Xuân. Hoa gạo xuất hiện cũng là thời khắc báo hiệu những ngày rét cuối đông chuẩn bị đi qua, mùa hè đang tới.

Hà Anh