“Báo hóa” tạp chí chủ yếu xảy ra với các tạp chí điện tử, đưa thông tin sai lệch, chưa được kiểm chứng, gây hiểu nhầm đối với bạn đọc. Theo Bộ Thông tin và Truyền thông (TT-TT), tình trạng “báo hóa” tạp chí gây nhức nhối xã hội. Ngày 22/7, Bộ Thông tin và Truyền thông (TT-TT) đã ban hành Tiêu chí nhận diện “báo hoá” tạp chí, “báo hoá” trang thông tin điện tử tổng hợp, “báo hoá” mạng xã hội và biểu hiện “tư nhân hoá” báo chí. Quyết định có hiệu lực từ ngày ký. Bộ Tiêu chí nhận diện “báo hoá” tạp chí, trang thông tin, mạng xã hội và biểu hiện “tư nhân hoá” báo chí sẽ giúp cơ quan chức năng, các báo, tổ chức, cá nhân... nhận diện, giám sát, khắc phục, chấn chỉnh, xử lý những dấu hiệu chệch hướng.

Quyết liệt chấn chỉnh tình trạng “báo hóa”, tạo môi trường lành mạnh cho báo chí chính thống phát triển

Theo Cục báo chí, về bản chất, “báo hóa” tạp chí điện tử là hiện tượng tạp chí điện tử không thực hiện đúng tôn chỉ mục đích, có hình thức trình bày, nội dung thông tin cố tình gây hiểu lầm là báo. 

Về hình thức, các tạp chí có logo gây hiểu lầm, măng séc ấn phẩm, giao diện trang chủ không ghi hoặc ghi là “Tạp chí” nhưng chữ rất nhỏ; các chuyên mục thể hiện như báo; chuyên trang không thể hiện trực thuộc tạp chí, chuyên trang thể hiện độc lập với tạp chí, chỉ thể hiện thuộc cơ quan chủ quản. Các phóng viên, nhà báo tác nghiệp ngoài phạm vi lĩnh vực, tôn chỉ, mục đích ghi trong giấy phép hoạt động của tạp chí hoặc đăng tin “rửa nguồn” cho trang thông tin điện tử, dẫn đến liên kết nội dung trá hình, gây nên tình trạng tư nhân tác động, can thiệp vào hoạt động báo chí...

Về nội dung, thường không thực hiện đúng tôn chỉ, mục đích hoặc phản ánh những nội dung, những vấn đề không thuộc lĩnh vực ghi trong giấy phép; tít mập mờ, đặt câu hỏi nghi vấn, tít không phù hợp với nội dung, đưa thông tin một chiều. Bên cạnh đó, các tạp chí khoa học nhưng ít chú trọng vào những thông tin khoa học, lý luận, chuyên ngành…

Thực tế, đã xuất hiện hiện tượng một số tạp chí có biểu hiện “rửa nguồn” tin cho trang thông tin điện tử tổng hợp, đăng những tin, bài thời sự, xã hội, giải trí, giật gân, câu khách hoặc có biểu hiện sao chép, tổng hợp thông tin từ các nguồn khác, ít bài tự sản xuất…

Đáng lưu ý, hiện tượng này không chỉ thể hiện trên mặt báo, mà cả trong hoạt động tác nghiệp, như cấp giấy giới thiệu không thuộc phạm vi tôn chỉ mục đích, gây sức ép bằng cách liên tục điện thoại, nhắn tin gây phiền hà. Tạp chí chuyên ngành, tạp chí khoa học nhưng tác nghiệp điều tra theo đơn thư bạn đọc…

Nhiều trang tin điện tử tổng hợp tiếp tục sử dụng tên miền nhằm gây hiểu lầm là cơ quan báo chí, thiết kế giao diện, chuyên mục như báo điện tử, tổng hợp tin, bài từ các cơ quan báo chí theo ý đồ riêng, nghiêng về các thông tin tiêu cực, giật gân, câu view; tự sản xuất tin bài như báo chí rồi chuyển cho cơ quan báo chí phát hành trên mạng, sau đó trang tin điện tử tổng hợp đăng tải lại ngay để hợp thức hóa nguồn tin…

Cũng theo đánh giá của cơ quan quản lý, tình trạng “báo hóa” ở các mạng xã hội vẫn tồn tại. Biểu hiện ở việc thiết kế giao diện, chuyên mục, sản xuất, tổng hợp tin bài, họat động như trang tin điện tử tổng hợp, báo điện tử; có lượng nhân sự lớn, ký hợp đồng làm phóng viên, cộng tác viên…

Bộ Tiêu chí nhận diện “báo hoá” tạp chí, “báo hoá” trang thông tin điện tử tổng hợp, báo hoá” mạng xã hội và biểu hiện “tư nhân hoá” báo chí giúp cơ quan chỉ đạo báo chí, cơ quan quản lý nhà nước về báo chí ở Trung ương và địa phương, cơ quan chủ quản, các cơ quan báo chí và các tổ chức, cá nhân nhận diện, giám sát, khắc phục, chấn chỉnh, xử lý những dấu hiệu chệch hướng nhằm tạo ra môi trường lành mạnh, tạo ra cơ chế, chính sách hỗ trợ báo chí, truyền thông theo kịp sự phát triển của truyền thông hiện đại.

Còn nhiều kẽ hở trong các quy định, văn bản pháp luật

Theo ông Lê Quang Tự Do, các quy định của pháp luật hiện hành bất cập, chưa đầy đủ khiến các địa phương khi xử lý tình trạng “báo hóa” còn hạn chế. Do đó, vấn đề quan trọng nhất là phải “lấp những kẽ hở này” để không còn hiện tượng “lách luật” và “báo hóa”.

Chẳng hạn, ông Do cho biết sở dĩ xảy ra hiện tượng các trang TTĐT-TH đặt tên miền gây nhầm lẫn là do trong thực tế, quy định pháp luật đã nêu rõ các trang TTĐT-TH hay MXH không được phép đặt tên trang, tên miền có chứa các từ gây nhầm lẫn, nhưng trong Nghị định số 72/2013/NĐ-CP lại không đề cập rõ “gây nhầm lẫn cụ thể như thế nào”, vì thế cơ quan cấp phép, các sở TT&TT rất khó khăn trong việc chứng minh sai phạm “gây nhầm lẫn”.

Nghiêm trọng hơn, nhiều trang TTĐT-TH tự sản xuất tin bài như báo chí, rồi chuyển cho cơ quan báo chí phát hành trên mạng, sau đó trang TTĐT-TH đăng tải lại để hợp thức hóa nguồn tin. Về vấn đề này, ông Do cho rằng “phải khẳng định về mặt pháp luật không hề sai”, mà đây chính là “kẽ hở” của các quy định hiện hành.

Chẳng hạn, quy định hiện hành như Nghị định 73 đã ban hành từ năm 2013, chưa có khái niệm về “báo hóa trang TTĐT-TH”, và chỉ quy định trang TTĐT-TH phải đăng lại sau báo, tạp chí, nhưng lại không ghi rõ là “đăng lại sau bao lâu”. Chính vì thế, đăng lại sau 1 giây cũng gọi là “đăng lại”. Lợi dụng kẽ hở này, tin bài xuất hiện trên trang TTĐT-TH gần như đồng thời với cơ quan báo chí, chỉ cần “sau 1 giây” là đúng luật.

Đối với tạp chí điện tử, quy định cũng chỉ đề cập tạp chí điện tử xuất bản tin bài theo “định kỳ” song cũng không chỉ rõ “định kỳ là bao lâu”. Chính những quy định chưa rõ ràng và đầy đủ như vậy đã khiến hiện tượng “báo hóa” trang TTĐT-TH, “báo hóa” trang MXH xuất hiện ngày càng nhiều.

Mặc dù những tồn tại, bất cập đã được lãnh đạo Cục PTTH và TTĐT đưa ra, nhưng các địa phương khi xử lý tình trạng báo hóa còn gặp nhiều hạn chế. “Khi chúng tôi phát hiện và gửi hồ sơ về cho địa phương, hầu hết biện pháp mà địa phương thực hiện chỉ là nhắc nhở”, ông Do cho biết. “Lý do chính là các quy định pháp luật chưa rõ ràng, đầy đủ. Các hành vi không biết khép vào hành vi sai phạm gì trong các nghị định xử phạt hành chính”.

Phản ánh bức xúc này, ông Từ Lương - Phó Giám đốc Sở TT&TT TP.HCM cho biết địa phương này có 985 trang TTĐT-TH, trong đó 639 trang đang hoạt động và 349 trang đã dừng hoạt động. Ông Lương cũng cho biết tình trạng “báo hóa” tạp chí, “báo hóa” trang TTĐT-TH là vấn đề nóng đã tồn tại kéo dài nhưng chưa biết “xử lý từ đâu” vì còn nhiều vướng mắc. Trong năm 2021, Sở TT&TT TP.HCM mới xử lý 60 trường hợp, trong đó cơ bản là gọi hướng dẫn và nhắc nhở, số tiền phạt xử lý vi phạm hành chính chỉ có tổng cộng 60 triệu đồng.

Theo ông Lê Quang Tự Do, tình trạng “báo hóa” đang ngày càng trở nên nhức nhối hơn. Giải pháp căn cơ nhất là phải sửa các quy định pháp luật mà trực tiếp là Nghị định 72. Nghị định sửa đổi hiện đã trình Chính phủ hồi tháng 12/2021, dự kiến sẽ ban hành trong năm nay. Những vấn đề sửa đổi sẽ làm rõ chi tiết các quy định đối với trang TTĐT-TH và trang MXH.

“Thực chất những quy định này đã có trong Nghị định số 72, nhưng sẽ rõ hơn, ví dụ như yêu cầu cụ thể trang TTĐT-TH chỉ được phép tổng hợp thông tin và đăng lên trang chậm hơn 30 phút so với tin gốc; hoặc trước đây có quy định trang tin điện tử dẫn nguồn phải ghi rõ tên tác giả và bài báo gốc, nhưng không có đường link. Quy định mới sẽ yêu cầu đặt đường link gốc ngay dưới bài dẫn lại”, ông Do cho biết.

Những quy định cụ thể như vậy sẽ giúp cơ quan chức năng và người dân dễ dàng giám sát thông tin, hoạt động của các trang TTĐT-TH, trang MXH hơn.

Khánh An