Ngày 22/8/2023, Thanh tra Chính phủ đã ban hành Kết luận 4896 /KL-TTCP về việc cấp phép khai thác khoáng sản làm vật liệu xây dựng thông thường tại một số tỉnh khu vực phía Nam cung cấp cho dự án giao thông quan trọng quốc gia.

Trong đó, chỉ ra những bất cập trong cấp phép khai thác, thu hồi khoảng sản làm vật liệu xây dụng thông thường của UBND các tỉnh Bình Thuận, Đồng Nai, Đồng Tháp.

Cụ thể, đối với UBND tỉnh Bình Thuận: Việc giải quyết thủ tục hành chính về đất đai sau cấp phép khai thác khoáng sản cho Dự án cao tốc Vĩnh Hảo- Phan Thiết, có thủ tục chậm trễ (giải quyết hồ sơ chuyển nhượng, chuyển mục đích sử dụng đất), có trách nhiệm thuộc về Văn phòng Đăng ký quyền sử dụng đất, cần kiểm điểm, rút kinh nghiệm.

Đối với UBND tỉnh Đồng Nai: Tại Dự án cao tốc Phan Thiết- Dầu Giây, việc thu hồi vật liệu san lấp không được thực hiện theo các thủ tục quy định tại Luật Khoáng sản năm 2010, từ việc thăm dò, xác định loại khoáng sản, làm cơ sở để thực hiện các thủ tục khác liên quan đến điều chỉnh, bổ sung quy hoạch và cấp phép khai thác khoáng sản làm vật liệu xây dụng thông thường.

Nguyên nhân chủ yếu do vướng mắc giữa các quy định của Luật Đầu tư, Luật khoáng sản và Luật Đất đai; do Luật Đất đai năm 2013 có quy định về khuyến khích cải tạo đất nông nghiệp nhưng việc thu hồi đất làm vật liệu san lấp phát sinh trong quá trình cải tạo đất chưa được hướng dẫn cụ thể; đặc biệt, do nhu cầu cấp thiết về vật liệu san lấp của Dự án cao tốc Phan Thiết- Dầu Giây, nếu triển khai tiếp các thủ tục theo quy định thì không thể đáp ứng yêu cầu về tiến độ của dự án. Vì vậy, việc cải tạo đất nông nghiệp, thu hồi vật liệu san lấp để cung cấp cho dự án của UBND tỉnh Đồng Nai cần được cấp thẩm quyền nghiên cứu, xem xét như một cơ chế đặc thù trong thời gian tới, trên cơ sở đó có các quy định cụ thể hơn nhằm đảm bảo hài hoà được quyền lợi của người có đất (đối với tài sản trên đất và thời gian ngừng sản xuất) và cộng đồng dân cư khu vực có vật liệu san lấp cần thu hồi (đường giao thông, an ninh trật tự, môi trường...), của đơn vị thi công, tránh thất thu ngân sách nhà nước (quy định về đơn giá vật liệu san lấp, tỷ lệ thu tiền cấp quyền...), đồng thời đảm bảo được các quy định về bảo vệ môi trường (phải có đánh giả tác động môi trường được cấp thẩm quyền phê duyệt)...

UBND tỉnh Đồng Nai ban hành quyết định gia hạn giấy phép khai thác đá cho Công ty TNHH Quốc Phú Sơn Lâm (mỏ đá Soklu 1), điều chỉnh giấy phép khai thác và tăng thời hạn khai thác cho Công ty Cổ phần Xây dựng và Sản xuất vật liệu xây dựng Biên Hoà (mỏ đá Soklu 2), ban hành giấy phép thay thế giấy phép đã cấp qua đó tăng diện tích và thời hạn khai thác cho Công ty TNHH MTV Xây dựng và Sản xuất vật liệu xây dựng Biên Hoà (mỏ đá Soklu 5) là không đúng quy định tại khoản 1 Điều 84 Luật Khoáng sản năm 2010.

Nguyên nhân chủ yếu dẫn đến vi phạm trên là do việc áp dụng quy định pháp luật của UBND tỉnh Đồng Nai và Sở TN&MT tỉnh Đồng Nai chưa chính xác, trong đó có nguyên nhân khách quan do Luật Khoáng sản năm 2010 có quy định về việc các giấy phép đã cấp trước ngày 01/7/2011 được hoạt động khai thác đến hết thời hạn ghi trong giấy phép nhưng không có hướng dẫn thi hành cụ thể, trong khi Luật Khoáng sản và các văn bản hướng dẫn thi hành có nội dung quy định về việc gia hạn giấy phép. Việc cấp phép đã dẫn đến một khối lượng đã được khai thác và cung ứng ra ngoài thị trường, mặc dù đơn vị khai thác đã nộp tiền cấp quyền khai thác khoáng sản và các loại thuế, phí theo quy định, nhưng vi phạm cần được xem xét, làm rõ để có biện pháp xử lý phù hợp theo quy định.

Trách nhiệm thuộc về Chủ tịch UBND tỉnh, Phó Chủ tịch UBND tỉnh phụ trách lĩnh vực tài nguyên khoáng sản, Giám đốc Sở TN&MT cùng các tổ chức, cá nhân liên quan (do Chủ tịch UBND tỉnh chịu trách nhiệm xác định).

Đối với UBND tỉnh Đồng Tháp, tại Dự án Đầu tư xây dựng cầu Mỹ Thuận 2 và đường dẫn 2 đầu cầu. UBND tỉnh Đồng Tháp gia hạn khai thác cát đối với 12 giấy phép hết hạn sau ngày 01/7/2011 là không đúng quy định tại khoản 1 Điều 84 Luật Khoáng sản năm 2010; cấp mới 07 giấy phép khai thác cắt thuộc khu vực khoanh định không đấu giá nhưng chỉ xác định ưu tiên cung ứng cát cho các công trình trên địa bản tỉnh, nhất là các công trình sử dụng vốn đầu tư công theo đề nghị của cơ quan chức năng, dẫn đến đơn vị khai thác cát trên địa bàn tỉnh Đồng Tháp đã cung cấp cát ra thị trường là chưa đúng quy định tại khoản 5 Điều 12 Nghị định 15/2012/NĐ-CP và điểm đ khoản 1 Điều 22 Nghị định 158/2016/NĐ-CP của Chính phủ.

Nguyên nhân chủ yếu của vi phạm trên là do việc áp dụng quy định pháp luật của UBND tỉnh và Sở TN&MT tỉnh chưa chính xác, trong đó có nguyên nhân khách quan do Luật Khoáng sản năm 2010 có quy định về việc các giấy phép đã cấp trước ngày 01/7/2011 được hoạt động khai thác đến hết thời hạn ghi trong giấy phép nhưng không có hướng dẫn thi hành cụ thể, trong khi Luật Khoáng sản và các văn bản hướng dẫn thi hành có nội dung quy định về việc gia hạn giấy phép.

Việc cấp và gia hạn giấy phép khai thác cát không đúng đã dẫn đến một khối lượng cát lớn được khai thác và cung ứng ra thị trường. Mặc dù khối lượng cát được khai thác cũng là nhằm mục tiêu phục vụ cho nhu cầu bức thiết của xã hội, sau khi được cấp phép khai thác, các nhà đầu tư đã nộp tiền cấp quyền khai thác, thực hiện khai thác cát và kê khai nộp các loại thuế theo quy định; UBND tỉnh cũng đã có chỉ đạo rà soát, cho phép các giấy phép đang hoạt động được khai thác đến ngày 30/6/2023, sau đó tổ chức đấu giá; tuy nhiên, vì phạm cần được xem xét, làm rõ để có biện pháp xử lý phù hợp theo quy định.

Trách nhiệm thuộc về Chủ tịch UBND tỉnh, Phó Chủ tịch UBND tỉnh phụ trách lĩnh vực tài nguyên khoáng sản, Giám đốc Sở TN&MT và các tổ chức, cá nhân có liên quan (do Chủ tịch UBND tỉnh chịu trách nhiệm xác định).

Qua đó, Thanh tra Chính phủ kiến nghị Thủ tướng Chính phủ chỉ đạo:

Đối với Chủ tịch UBND tỉnh Bình Thuận cần chỉ đạo kiểm điểm xử lý về việc chậm trễ trong giải quyết hồ sơ chuyển nhượng và chuyển mục đích sử dụng đất tại các mỏ đất được cấp phép khai thác theo cơ chế đặc thù của Chính phủ theo quy định của Đảng và Nhà nước.

Đối với Chủ tịch UBND tỉnh Đồng Nai, Đồng Tháp tổ chức kiểm điểm làm rõ trách nhiệm, qua đó xem xét, xử lý phù hợp theo quy định đối với các tập thể, cá nhân có khuyết điểm, vi phạm trong việc cho phép thu hồi vật liệu san lấp cung cấp cho các dự án, việc gia hạn giấy phép không đúng quy định tại khoản 1 Điều 84 Luật Khoáng sản năm 2010 và việc cấp phép khai thác đá tại khu vực mỏ đã khoanh định thuộc khu vực không đấu giá quyền khai thác nhưng không chỉ định cung cấp cho các công trình theo quy định tại điểm đ khoản 1 Điều 22 Nghị định 158/2016/NĐ-CP của Chính phủ. Qua quá trình kiểm điểm, xử lý, nếu phát hiện dấu hiệu tội phạm thì chuyển Cơ quan Cảnh sát điều tra xem xét theo thẩm quyền...

Ngoài ra, TTCP cũng kiến nghị Thủ tướng Chính phủ chỉ đạo Bộ trưởng Bộ Giao thông vận tải tổ chức kiểm điểm, làm rõ trách nhiệm của các tổ chức, cá nhân liên quan đến việc chậm trễ và thiếu sót trong xác định nguồn vật liệu san lấp cho các dự án thành phần Đầu tư xây dựng đoạn Vĩnh Hảo- Phan Thiết, Phan Thiết Dầu Giây và dự án Đầu tư xây dựng Cầu Mỹ Thuận và đường dẫn 2 đầu cầu, trên cơ sở đó có biện pháp khắc phục trong thời gian tới. Trường hợp phát hiện vi phạm đến mức phải xử lý trách nhiệm thì xem xét có hình thức xử lý phù hợp theo quy định.

Chỉ đạo Ban Quản lý dự án 7 và Ban Quản lý dự án Thăng Long rà soát để xem xét việc điều chỉnh đơn giá của vật liệu san lấp đã xác định trong dự toán của Dự án cao tốc Vĩnh Hảo- Phan Thiết và Dự án cao tốc Phan Thiết- Dầu Giây theo đúng quy định pháp luật.

Chủ trì phối hợp với Bộ TN&MT và các bộ, ngành, địa phương có liên quan nghiên cứu, có ý kiến đề xuất Thủ tướng Chính phủ xem xét, quyết định về việc bổ sung cơ chế đặc thù cụ thể theo từng khu vực, địa phương đối với việc thu hồi vật liệu san lấp qua phương án hạ cote nền, cải tạo đất nông nghiệp như đã thực hiện tại tỉnh Đồng Nai...