Thứ trưởng Bộ Giáo dục và Đào tạo: Lấy học phí của sinh viên để đầu tư cho nghiên cứu khoa học là không đúng

Đó là nhận định của Thứ trưởng Bộ Giáo dục và Đào tạo Nguyễn Văn Phúc khi bàn về kinh phí đầu tư cho nghiên cứu khoa học. Ông yêu cầu xem lại quy định về tài chính và chi tiêu của các trường đại học để có hướng tháo gỡ hoặc đề xuất sửa đổi các quy định liên quan.

Theo Thứ trưởng, các trường ở Việt Nam chỉ được giữ lại khoảng 5-10% giá trị dự án, không đủ chi phí vận hành, chưa nói đến tái đầu tư. Do đó, các trường buộc phải lấy nguồn thu khác để đầu tư cho nghiên cứu khoa học, bắt buộc các trường phải dùng học phí của sinh viên.

"Vấn đề lớn lớn nhất của nhiều cơ sở giáo dục hiện nay là càng làm nghiên cứu khoa học thì càng phải bỏ ra nhiều kinh phí đầu tư. Điều này khác với các đại học ở châu Âu hay Mỹ. Nếu trúng thầu một dự án nghiên cứu, họ được giữ lại khoảng vài chục % giá trị, phần còn lại chi trả cho nhóm nghiên cứu trực tiếp. Cơ chế này giúp họ có nguồn lực đủ lớn để phát triển nghiên cứu khoa học công nghệ, bên cạnh sự đầu tư của nhà nước", Thứ trưởng phân tích.

Thẳng thắn nhìn nhận thực tế, PGS. TS Trần Quốc Huỳnh, Phó Hiệu trưởng trường ĐH Khoa học Tự nhiên (ĐH Quốc gia Hà Nội) chia sẻ: "Nếu chúng ta muốn phát triển thành những chủ thể mạnh, chúng ta cần phải đầu tư rất mạnh tay. Tôi xin lỗi khi dùng từ chúng ta phải 'đốt tiền' vào đó để có cái tương lai tươi sáng. Còn nếu chúng ta cứ nhỏ giọt, chúng ta sẽ không đi đến đâu cả".

Bàn về chiến lược phát triển nhân lực chất lượng cao, TS Huỳnh cho rằng mục tiêu mỗi trường thu hút 20 nhà khoa học quốc tế như đề án đang đặt ra chỉ là giải pháp ngắn hạn.

“Chúng ta phải tạo ra nhân tài chứ không phải hút nhân tài. Tạo nhân tài và giữ chân nhân tài,” ông nhấn mạnh, đồng thời đề xuất cần phát triển mạnh hệ đào tạo tài năng, đầu tư căn cơ vào giáo dục cơ bản để sinh viên có nền tảng vững chắc.

Ở khía cạnh hợp tác với doanh nghiệp, ông Huỳnh thẳng thắn chỉ ra: với lĩnh vực công nghệ cao, doanh nghiệp thường không chia sẻ bí mật. Giải pháp ông đưa ra là xây dựng “phòng thí nghiệm hợp tác doanh nghiệp” ngay trong trường đại học, nơi doanh nghiệp đặt cơ sở trực tiếp, từ đó việc trao đổi thông tin và dữ liệu sẽ thuận lợi hơn.

Một “nút thắt” khác là vấn đề pháp lý đối với các doanh nghiệp spin-off (khởi nguồn từ trường đại học). Do phần lớn tài sản của các trường là tài sản công, việc góp vốn thành lập spin-off hiện vẫn lúng túng.

“Nghị quyết 57 đã mở đường, nhưng mới dừng ở chủ trương; còn hướng dẫn cụ thể thì chưa có,” ông nói, đồng thời kêu gọi Bộ Giáo dục và Đào tạo và Bộ Khoa học và Công nghệ sớm ban hành thông tư liên tịch để tháo gỡ.

TS Huỳnh cho rằng, khái niệm “đại học tinh hoa” trong đề án hiện chỉ mang tính định tính, thiếu thước đo cụ thể để đánh giá khi tổng kết.

Ông lấy ví dụ mô hình Đại học Sư phạm Paris (ENS) mỗi năm chỉ tuyển 200 sinh viên nhưng có tỷ lệ đạt giải Nobel cao nhất thế giới và nhận định: “Nếu hiểu đại học tinh hoa là nơi chỉ đào tạo nhân tài xuất sắc thì áp dụng vào đề án này có lẽ chưa phù hợp.”

Ông cũng tiếc nuối khi dự thảo Luật Giáo dục đại học bỏ khái niệm “đại học nghiên cứu” và “đại học ứng dụng”, trong khi phân tầng đại học sẽ rất phù hợp.

Về tiêu chí đánh giá, hiện dự thảo dựa vào số lượng công bố quốc tế và đăng ký sở hữu trí tuệ. Theo TS Huỳnh, công bố quốc tế “đã bị hack”, dẫn đến xuất bản nhiều nhưng giá trị thấp. Chúng ta chỉ cần vài ba công bố đỉnh cao mỗi năm, nhưng đủ sức nâng tầm khoa học công nghệ Việt Nam. Ông cũng đề xuất bổ sung các tiêu chí như khả năng ứng dụng, doanh thu và thu hút nhân tài.

Theo dự thảo của Bộ Giáo dục và Đào tạo, Việt Nam sẽ đầu tư mạnh và tạo cơ chế đặc thù để phát triển ít nhất 2 đại học tinh hoa đẳng cấp quốc tế vào năm 2030.

Mục tiêu đến năm 2030, Bộ Giáo dục và Đào tạo sẽ lựa chọn, đầu tư, phát triển 15-20 cơ sở giáo dục đại học công lập có năng lực, uy tín, thế mạnh hàng đầu về nghiên cứu, ứng dụng, đổi mới sáng tạo và đào tạo nguồn nhân lực trong các lĩnh vực công nghệ ưu tiên của công nghiệp 4.0, công nghiệp cao, công nghệ chiến lược và các lĩnh vực khoa học mũi nhọn đóng vai trò hạt nhân, nòng cốt trong mạng lưới các cơ sở giáo dục đại học tương ứng.