Phát biểu khai mạc hội thảo, Chi Cục trưởng Chi cục Phát triển nông thôn thành phố Hà Nội Nguyễn Văn Chí nhấn mạnh: Hội thảo được tổ chức với mong muốn khôi phục và chấn hưng làng nghề, không để các làng nghề truyền thống bị mai một, nghề quý bị “thất truyền”.

Từ đó, tạo sự bứt phá trong sản xuất, xuất khẩu hàng thủ công mỹ nghệ và phát triển du lịch làng nghề; góp phần thúc đẩy phát triển mô hình sản xuất hộ gia đình, doanh nghiệp làng nghề. Đây cũng là giải pháp thực hiện hiệu quả Chương trình 04 của Thành ủy Hà Nội về đẩy mạnh thực hiện hiệu quả Chương trình mục tiêu quốc gia xây dựng nông thôn mới gắn với cơ cấu lại ngành nông nghiệp và phát triển nông thôn, nâng cao đời sống vật chất, tinh thần của nông dân giai đoạn 2021 - 2025.

Thực trạng làng nghề Hà Nội: Đối mặt với nhiều khó khăn

Thành phố Hà Nội sau khi mở rộng có 1.350 làng nghề, đã mai một 544 làng, còn 806 làng đang hoạt động (số liệu điều tra năm 2020). Trong 806 làng nghề có 318 làng nghề, làng nghề truyền thống đã được công nhận thuộc 23 quận, huyện và thị xã; 270 làng được công nhận danh hiệu làng nghề, 48 làng được công nhận danh hiệu làng nghề truyền thống.

Các làng nghề, làng nghề truyền thống đã và đang góp phần tích cực chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông thôn, tạo công ăn việc làm, tăng thu nhập cho lao động địa phương, tạo tiền đề thực hiện thành công Chương trình Mỗi xã một sản phẩm (OCOP) và xây dựng nông thôn mới trên địa bàn Hà Nội. Sản phẩm làng nghề Hà Nội đa dạng, chủng loại nhiều, mẫu mã đẹp, chất lượng tốt, một số có thế mạnh cạnh tranh trên thị trường ở cả trong và ngoài nước như: sản phẩm may mặc, sản phẩm gốm sứ, sản phẩm dệt và thêu ren truyền thống, đồ gỗ phục vụ tiêu dùng và xây dựng, đồ cơ khí, nông sản thực phẩm (bánh, bún, kẹo, giò chả, bánh chưng, chè…).

Năm 2021, do ảnh hưởng của dịch COVID-19 kéo dài khiến hoạt động sản xuất và kinh doanh của nhiều làng nghề Hà Nội bị đình trệ (đặc biệt là hoạt động xuất khẩu hàng hóa và du lịch làng nghề). Hầu hết các cơ sở sản xuất làng nghề đang phải đối mặt với nhiều khó khăn từ nguồn nguyên liệu đầu vào, nhân lực, nguồn vốn cho đến đầu ra sản phẩm. Bên cạnh đó, số lao động nghỉ việc nhiều, thu nhập bình quân của người lao động ở các làng nghề giảm mạnh, tuy nhiên vẫn cao hơn so với lao động thuần nông.

Theo đánh giá của các chuyên gia tại hội thảo, hầu hết các doanh nghiệp tại các làng nghề của Hà Nội đều hoạt động với quy mô nhỏ, tự phát và gặp phải không ít khó khăn gồm: Thiếu mặt bằng sản xuất tập trung, thiếu đội ngũ lao động có tay nghề cao, thiếu vốn đầu tư đổi mới công nghệ, thiết bị máy móc nhằm nâng cao sản lượng, chất lượng sản phẩm, khả năng cạnh tranh thấp, nguồn nguyên liệu không ổn định, chưa tạo được nhiều thương hiệu hàng hóa, sức tiêu thụ sản phẩm còn hạn chế, một số sản phẩm truyền thống bị mai một, suy giảm...

Theo ông Phạm Khắc Hà - Chủ tịch Hiệp hội Làng nghề dệt lụa Vạn Phúc thuộc quận Hà Đông (Hà Nội), nếu như năm 2001, cả làng có 500 máy dệt thì hiện chỉ còn 300 máy hoạt động mà những người giữ nghề chủ yếu đã lớn tuổi, nếu thế hệ này mai một, nghề sẽ khó được gìn giữ.

Đồng quan điểm, chị Hoàng Hồng Anh - đại diện hộ sản xuất kinh doanh của làng nghề thủ công truyền thống đồ gỗ mỹ nghệ Vân Hà, xã Vân Hà, huyện Đông Anh (Hà Nội) cũng cho rằng, để gìn giữ nghề, thành phố cần tổ chức các hoạt động định hướng và truyền dạy nghề tại chỗ cho thế hệ trẻ song song với việc học tập văn hóa tại các trường trên địa bàn.

Các làng nghề Hà Nội hiện vẫn chưa có sự đầu tư đồng bộ về cơ sở hạ tầng phục vụ phát triển du lịch gồm: Các công trình phục vụ khách du lịch đến tham quan, mua sắm, các khu trưng bày giới thiệu sản phẩm, bãi đỗ xe, khu vệ sinh, nhà hàng, khách sạn, hệ thống đường giao thông, chiếu sáng, đội ngũ hướng dẫn viên, thuyết minh viên… Các cơ sở sản xuất chủ yếu là các hộ kinh doanh gia đình…

Triển khai nhiều giải pháp nhằm bảo tồn và phát triển làng nghề. Trong những năm qua, nhận thức được tầm quan trọng của công tác bảo tồn phát triển nghề, làng nghề, TP. Hà Nội đã chỉ đạo triển khai công tác công nhận danh hiệu làng nghề, làng nghề truyền thống Hà Nội. Đồng thời xét đề nghị Nhà nước phong tặng danh hiệu nghệ nhân nhân dân, nghệ nhân ưu tú, nghệ nhân Hà Nội.

Để bảo tồn và phát triển nghề, làng nghề, TP. Hà Nội đã chỉ đạo triển khai xây dựng quy hoạch phát triển nghề và làng nghề TP Hà Nội; ban hành kế hoạch bảo tồn và phát triển nghề, làng nghề đến năm 2030; các chương trình đề án, kế hoạch phát triển làng nghề kết hợp với du lịch, phát triển sản phẩm xuất khẩu, sản phẩm OCOP Hà Nội…

Theo đó, Chi cục Phát triển nông thôn cũng yêu cầu các đơn vị, làng nghề cần nâng cao hiệu quả công tác đào tạo nhân lực cho lao động nông thôn như dạy nghề, truyền nghề, tập huấn nâng cao năng lực các làng nghề.

Triển khai có hiệu quả Đề án bảo tồn, phát triển làng nghề truyền thống kết hợp du lịch, Đề án bảo vệ môi trường làng nghề, Chương trình mỗi xã một sản phẩm (OCOP). Đồng thời, thực hiện tốt các nhiệm vụ thường xuyên, đột xuất khác thuộc lĩnh vực phát triển ngành nghề nông thôn theo quy định.

Ngoài ra, cần tăng cường hơn nữa công tác đào tạo nghề theo hình thức truyền nghề, nhân cấy nghề, xây dựng cơ chế, chính sách khuyến khích các nghệ nhân, thợ giỏi tham gia đào tạo nghề, truyền nghề chú trọng các nghề truyền thống, cổ truyền. Tổ chức các cuộc thi tay nghề thợ giỏi phong tặng danh hiệu nghệ nhân, hội thi sản phẩm làng nghề.

Tại Hội thảo, các đại biểu và đại diện làng nghề cũng đã tập trung làm rõ tiềm năng phát triển và nhu cầu sử dụng nguyên liệu mây tre đan; thực trạng và một số giải pháp phát triển làng nghề chạm khắc gỗ mỹ nghệ; phát triển làng nghề và hiện trạng môi trường nông thôn…