Thừa than, thiếu điện

Nỗ lực của Công ty TNHH RioZim, một trong những công ty khai thác năng lượng lớn nhất Zimbabwe, phản ánh cách thức mà Trung Quốc gần đây “quay lưng với việc cung cấp tài chính cho những dự án than nước ngoài đang buộc các quốc gia đang phát triển trên khắp châu Phi và châu Á phải suy nghĩ lại về kế hoạch năng lượng của họ.

Trung Quốc, nước từng là nhà tài trợ hàng đầu cho các dự án điện than trên toàn cầu, đã tuyên bố vào tháng 9 rằng họ sẽ không xây dựng các dự án điện than mới ở nước ngoài như một phần trong nỗ lực hạn chế lượng khí thải carbon trong tương lai.

Các chuyên gia năng lượng và khí hậu đang theo dõi để xem tác động của hành động này, bao gồm cả việc liệu động thái này có buộc chuyển đổi nhanh hơn sang năng lượng sạch, dẫn đến việc các nhà tài trợ khác tham gia hay dẫn đến tình trạng thiếu điện hay không.

Trái ngang ở chỗ, Zimbabwe, quốc gia vốn đã thiếu điện, lại có trữ lượng than lớn nhất ở châu Phi.

Leo Roberts, Giám đốc nghiên cứu tại Anh, người tập trung vào quá trình chuyển đổi việc sử dụng than tại E3G - một tổ chức nghiên cứu về biến đổi khí hậu hoạt động để đẩy nhanh quá trình chuyển đổi toàn cầu sang một tương lai khí thải cacbon thấp, cho biết: “Chính sách năng lượng mà Zimbabwe đang thực hiện là biểu tượng cho những gì nhiều nước đang phát triển trên thế giới đang phải đối mặt.

Các kế hoạch cho nhà máy điện Sengwa trị giá hàng tỷ USD ở tây bắc Zimbabwe liên quan đến việc tăng hơn gấp đôi công suất điện hiện tại của đất nước.

Bộ phận năng lượng của RioZim, Rio Energy mong muốn được tài trợ cho nhà máy và mỏ than đã được lên kế hoạch xây dựng bởi ngân hàng Công thương Trung Quốc (ICBC) và ngân hàng China Minsheng.

Hiện Rio Energy đang xem xét các kế hoạch tài chính thay thế. “Chúng tôi vẫn đang tham gia thị trường để tài trợ cho dự án và chúng tôi sẽ làm việc với tất cả các nhà tài trợ có thể có, bao gồm cả người Trung Quốc”, đại diện RioZim nói với Reuters.

Công ty cho biết một lựa chọn khác đang được xem xét là chuyển đổi dự án sang một nhà máy chạy bằng khí đốt, nhưng ý tưởng đó "tùy thuộc vào kết quả của các nghiên cứu khả thi" và không có khung thời gian nào được đưa ra.

57 dự án điện than trên thế giới gặp rủi ro vì Trung Quốc rút vốn

RioZim cho biết rằng ICBC và ngân hàng China Minsheng "đóng vai trò hỗ trợ" nhưng họ không thể cung cấp thông tin về tình trạng hiện tại về mức độ hỗ trợ này vì họ không có mối liên hệ trực tiếp với các công ty.

ICBC đã nói với đại diện của các tổ chức phi Chính phủ về môi trường trong một cuộc họp tháng 6/2021 rằng ngân hàng sẽ không tài trợ cho dự án Sengwa nữa, theo hai người tham dự cuộc họp.

ICBC đã không trả lời các yêu cầu bình luận, bao gồm cả về cuộc họp hoặc liệu nó có kế hoạch tài trợ cho dự án Sengwa hay không. Ngân hàng Minsheng cũng không trả lời câu hỏi của Reuters về kế hoạch tài trợ.

Theo PER Lusulu Power, công ty năng lượng có trụ sở tại thủ đô Harare đứng sau nhà máy này đã lên kế hoạch cho sự hậu thuẫn của Trung Quốc.

Người phát ngôn của chính phủ Zimbabwe từ chối bình luận về tình trạng của một trong hai dự án. Ông cho biết Zimbabwe có quyền khai thác tài nguyên than của mình nếu cần và sẽ không "hy sinh triển vọng tăng trưởng bởi các lập luận vì môi trường”.

Bộ Ngoại giao Trung Quốc không trả lời các câu hỏi về tình trạng tài trợ của các dự án Sengwa và Lusulu. Nhưng họ cho biết Bắc Kinh sẽ hỗ trợ các nước đang phát triển trong việc chuyển đổi sang năng lượng xanh hơn.

Christine Shearer, giám đốc chương trình than đá tại tập đoàn Global Energy Monitor, cho biết nguồn tài chính của Trung Quốc cho điện than dường như bị đóng băng.

Ông Shearer nói, mặc dù không rõ ý nghĩa tuyên bố của ông Tập đối với các dự án điện than đã lên kế hoạch, nhưng không có nhà máy điện than mới nào công khai nhận được ủng hộ của Trung Quốc.

Trên toàn cầu, khoảng 63 tỷ USD tài trợ của nhà nước Trung Quốc cho 57 dự án có thể gặp rủi ro do việc Trung Quốc rút khỏi nguồn tài trợ than ở nước ngoài, theo Global Energy Monitor. E3G ước tính rằng sự thoái lui có thể cắt giảm 2/3 đường ống dẫn các dự án điện than của Châu Phi xuống còn 3,6 gigawatt (GW).

Ở Zimbabwe, chưa đến một nửa dân số được sử dụng điện. Nước này đã đặt cược vào nhiệt điện than để giải quyết tình trạng thiếu điện triền miên và tạo việc làm.

Theo Rio Energy, nhà máy Sengwa đã được lên kế hoạch sẽ tạo ra 1.100 việc làm lâu dài và gần gấp 4 lần số công việc tạm thời. Sedeya Jetro, người đứng đầu một trường tiểu học địa phương, cho biết việc làm này sẽ giúp phụ huynh có thể trả học phí và "có ý nghĩa rất lớn đối với cộng đồng tại đây”.

Năng lượng tái tạo chưa phải kế hoạch B

Một dự án do Trung Quốc tài trợ đang được tiến hành ở thị trấn Hwange phía tây bắc, nơi việc xây dựng đã được tiến hành tốt khi Trung Quốc tuyên bố đóng băng tài trợ than. Dự án liên quan đến việc mở rộng một nhà máy điện than hiện có và được tài trợ bởi khoản vay khoảng 1 tỷ USD từ Ngân hàng Xuất nhập khẩu Trung Quốc, chính phủ Zimbabwe cho biết.

Công ty Điện lực Zimbabwe, đơn vị quản lý nhà máy, cho biết trong một tuyên bố vào tháng 11 rằng việc mở rộng "tiếp tục tiến triển tốt" và dự án đã hoàn thành hơn 2/3. Ngân hàng EximBank của Trung Quốc đã không trả lời yêu cầu bình luận.

Dự án dự kiến sẽ tăng số việc làm lên gần gấp đôi lực lượng lao động hiện có là 2.853 người, đồng thời duy trì ngành khai thác than của thị trấn, vốn sử dụng thêm hàng nghìn người. Người phát ngôn của chính phủ Zimbabwe cho biết đất nước sẽ được đáp ứng tốt hơn nhiều để đáp ứng nhu cầu điện sau khi việc mở rộng - dự kiến thêm 600 megawatt - hoàn tất.

Những người ủng hộ năng lượng tái tạo ở châu Phi và các nơi khác nói rằng việc Trung Quốc rút khỏi điện than tạo cơ hội để làm sạch môi trường. Zimbabwe đang mở rộng kế hoạch sản xuất năng lượng tái tạo, chẳng hạn như năng lượng mặt trời, nhưng các dự án như vậy có thể yêu cầu ít nhân viên cố định hơn so với than, khiến chúng trở nên kém hấp dẫn hơn đối với các Chính phủ muốn tạo thêm việc làm.

Sydney Gata, Chủ tịch điều hành của Cơ quan cung cấp điện Zimbabwe, nói rằng việc chuyển đổi ngay lập tức sang năng lượng mặt trời và gió là không khả thi với quy mô nhu cầu điện của đất nước.

Ông nói: “Năng lượng tái tạo không phải là một kế hoạch B ngay lập tức cho Zimbabwe”.

Sơn Tùng (Theo Reuters)