Ê-kíp “Rap Việt” đã phải thừa nhận sử dụng hình ảnh của một họa sĩ nước ngoài để thiết kế poster mà chưa xin phép và giải thích đây là sơ suất của bộ phận thiết kế khi sử dụng hình ảnh từ trang download miễn phí. Tuy nhiên, câu trả lời này không làm thỏa mãn công chúng. Nhiều chuyên gia cho rằng việc dùng hình ảnh trái phép là điều cấm kỵ trong giới sáng tạo. Sự việc này buộc chúng ta phải nhìn nhận lại một cách nghiêm túc vấn đề tác quyền trong sử dụng hình ảnh lâu nay, đặc biệt khi Việt Nam ngày càng hội nhập sâu rộng vào nền văn hóa thế giới.

“Rap Việt” liên tục bị tố đạo nhái, vi phạm bản quyền

Tối 5/11, trên mạng xã hội xuất hiện thông tin chương trình “Rap Việt” sử dụng hình ảnh đồ họa của một nhà thiết kế nước ngoài để làm poster chương trình. Ngoài ra, trong bức ảnh chúc mừng Blacka do ê-kíp đăng tải, phần nền ảnh vẫn còn logo của công ty đào tạo kỹ sư đồ họa CGPrecepto - đơn vị nắm bản quyền hình ảnh.

Ông Jaime Jasso - họa sĩ người Mexico có 18 năm kinh nghiệm trong lĩnh vực hiệu ứng hình ảnh chuyên nghiệp tại Mexico và Mỹ, hiện là Giám đốc phát triển hình ảnh của hãng Tencent Games đồng thời là tác giả của hình ảnh gốc xác nhận ê-kíp “Rap Việt” chưa từng mua bản quyền hay xin phép sử dụng hình ảnh do ông thực hiện bằng kỹ thuật 3D. “Hình ảnh này được tạo nên vì công ty của tôi, họ thậm chí không xóa logo khỏi bức hình”, ông Jasso chia sẻ. Ông cũng cho biết bức ảnh được dựng bằng kỹ thuật đồ họa 3D, không dựa trên nguồn ảnh có sẵn. Tác giả cung cấp link đăng tải ảnh gốc, video quy trình thực hiện sản phẩm - từng đăng lên YouTube vào năm 2016 làm bằng chứng. Jaime Jasso nói: “Tôi buộc phải công khai sự việc lên Facebook cá nhân về hành vi thiếu tôn trọng này. Hành động cần được ngăn chặn và đơn vị vi phạm phải trả phí bản quyền”.

Trước làn sóng chỉ trích từ phía khán giả, đại diện truyền thông thay mặt ê-kíp “Rap Việt” gửi lời xin lỗi và cho biết đã nghiêm túc xác minh, tìm ra nguyên nhân sự việc.

Theo đó, bộ phận thiết kế của chương trình đã tải bức ảnh thành phố 3D trên từ một trang website cung cấp nguồn ảnh miễn phí. Tuy nhiên, sơ suất của ê-kíp là không kiểm tra lại về vấn đề bản quyền hình ảnh.

Tuy nhiên, sau khi nhận lỗi, tập 4 chương trình lên sóng tối 6/11 tiếp tục sử dụng hình hiệu và thiết kế vi phạm bản quyền hình ảnh. Ngay lập tức, chuyên gia đồ họa Trương Huyền Đức - người đại diện tại Việt Nam của chủ nhân bức hình bị “Rap Việt” sử dụng trái phép tuyên bố sẽ báo cáo kênh YouTube của “Rap Việt” nếu không xử lý tình huống một cách đúng đắn.

Tiếp đó, chiều 7/11, “Rap Việt” lại bị tỷ phú Singapore Min-Liang Tan, chủ công ty Razer - đơn vị sản xuất mặt nạ Razer Zephyr tố sử dụng trái phép hình ảnh mẫu mặt nạ này trong các poster ảnh thí sinh của mình. Đích thân tỷ phú Min-Liang Tan đăng dòng trạng thái lên Facebook, thu hút nhiều sự chú ý: “Tôi nhận được hình này qua LinkedIn. Có người hâm mộ nào tại Việt Nam có thể nói cho tôi biết chương trình “Rap Việt” này là gì và vì sao họ lại sử dụng mặt nạ Razer Zephyr không?”. Lời thắc mắc của tỷ phú Min-Liang Tan khiến cộng đồng mạng một lần nữa bất bình, tràn vào fanpage chương trình yêu cầu làm rõ những cáo buộc sử dụng hình ảnh trái phép.

Lùm xùm của “Rap Việt” vẫn chưa dừng lại khi ngoài việc bị tố đạo nhái poster, “Rap Việt” còn dẫn sai tên tác giả ca khúc “Bay giữa ngân hà” trong tập 4. Cụ thể là Rapper Lập Nguyên sử dụng giai điệu bài hát này để biểu diễn. Tuy nhiên, thay vì để tên Nguyễn Văn Chung ở phần tác giả, ê-kíp lại nhầm sang Nam Cường (ca sĩ thể hiện bài hát gốc) khiến Nhạc sĩ Nguyễn Văn Chung phải bày tỏ sự không hài lòng của mình trên trang cá nhân: “Buồn “Rap Việt” ghê, ẩu dễ sợ”.

Hội nhập thế giới, không thể xem nhẹ vấn đề tác quyền

Sự việc vi phạm bản quyền hình ảnh ở “Rap Việt” khá nghiêm trọng vì ngoài việc xâm phạm giá trị sáng tạo của người nghệ sĩ, nó còn liên quan đến góc độ pháp lý giữa hai công ty lớn. Chẳng phải chờ đến scandal này của “Rap Việt” thì vấn đề tác quyền, bản quyền ở Việt Nam mới được đem ra mổ xẻ. Vấn nạn vi phạm bản quyền từ lâu đã là nỗi nhức nhối ở Việt Nam. Vụ việc lần này được công chúng quan tâm bàn tán có lẽ bởi đây là 1 chương trình hot, được nhiều người biết đến khi “Rap Việt” liên tục lọt top trending yotube.

Những vi phạm tác quyền, bản quyền không chỉ xảy ra trong lĩnh vực nghệ thuật, sáng tạo mà còn tràn lan trên báo chí, công nghệ và nhiều lĩnh vực trong đời sống xã hội… song chưa bị xử lý triệt để. Vì thế, khi Việt Nam ngày càng hội nhập sâu rộng với thế giới, bắt buộc chúng ta phải tuân thủ luật bản quyền, loại bỏ tư duy “dùng chùa”, nhất là trong lĩnh vực sáng tạo, nghệ thuật… Internet phát triển giúp chúng ta có thể dễ dàng hội nhập và cập nhật được những sản phẩm của các nghệ sĩ trên toàn thế giới. Song các nghệ sĩ Việt phải nắm rõ cách tiếp cận các sản phẩm đó ra sao và những yêu cầu khi sử dụng hình ảnh miễn phí. Tuy nhiên, trong ngành sáng tạo, mỗi người nên có dấu ấn riêng.  Việc để xảy ra tranh cãi liên quan đến ý tưởng, tác quyền là điều cấm kỵ. Thực tế gần đây, vấn đề bản quyền, tác quyền ngày càng được thực hiện quyết liệt hơn bởi nền giải trí Việt Nam ngày càng vươn tầm ra quốc tế.

Ở vụ việc “đạo poster” của “Rap Việt”, ê-kíp thực hiện giải thích đây là sơ suất của bộ phận thiết kế khi sử dụng hình ảnh từ trang download miễn phí. Song nhiều nhà thiết kế cho rằng câu trả lời của người có trách nhiệm của “Rap Việt” là không thỏa đáng khi họ không chứng minh được có tồn tại một website cho tải ảnh nguồn miễn phí, đồng thời có chứa tất cả hình trên.

Trong khi đó, việc dùng hình ảnh trái phép là điều cấm kỵ trong giới sáng tạo. Bộ phận thiết kế phải có trách nhiệm nắm rõ những hình ảnh đó có được phép sử dụng hay không. Người đứng đầu của bộ phận đồ họa phải chịu trách nhiệm chính về vấn đề này và trên hết nhà sản xuất chương trình phải đứng ra nhận trách nhiệm chứ không nên chỉ đổ lỗi cho bộ phận kỹ thuật.

Một chương trình lớn như “Rap Việt” không nên để xảy ra sai sót không đáng có như vậy. Bộ phận thiết kế của một chương trình lớn như vậy thì càng cần có ý thức tôn trọng tác quyền. Và càng liên quan đến nghệ sĩ nước ngoài thì càng phải làm đúng luật. Muốn họ tôn trọng nền giải trí của người Việt, mình phải có ý thức tự giác tôn trọng họ. Song dường như ở vụ việc này, đơn vị sản xuất lại có động thái thờ ơ, tắc trách với việc tôn trọng bản quyền của nghệ sĩ nước ngoài.

Nhìn nhận về thực trạng này, nhiều chuyên gia cho rằng tại Việt Nam, vấn đề tác quyền chưa được nhấn mạnh trong môi trường giáo dục. Việc giáo dục thường tập trung hơn vào vấn đề sáng tạo mà chưa đi sâu vào việc bảo vệ dấu ấn cá nhân để từ đó tôn trọng sáng tạo của đồng nghiệp. Bản thân các họa sĩ trẻ chưa có được ý thức và kiến thức cụ thể về việc xin tác quyền cho chính các tác phẩm của mình. Vì thế nên các nhà thiết kế càng cần phải có những kiến thức sâu rộng để tránh những sai sót này.

Về mặt luật pháp, vấn đề bản quyền hình ảnh ở ta cũng còn khá lỏng lẻo. Việc sử dụng hình ảnh các nghệ sĩ lớn để quảng cáo mà không hề xin phép diễn ra tràn lan, đặc biệt là trên các trang mạng xã hội. Việc đó rõ ràng là không đúng, nhưng các nghệ sĩ ít người lên tiếng, và mọi người vẫn xem nhẹ vấn đề bản quyền hình ảnh.

Có thể nói, lùm xùm của một show truyền hình lớn, liên tục lọt top trending youtube như “Rap Việt” là bài học sát sườn của giới nghệ thuật, sáng tạo ở Việt Nam. Hy vọng đây sẽ là cơ hội để các họa sĩ, nhà thiết kế và người sáng tạo trong nước nhìn nhận một cách nghiêm túc vấn đề tác quyền hình ảnh và rút kinh nghiệm sâu sắc để cùng nhau tránh những sơ suất tương tự trong tương lai.

Tuyết Nhi