1. Lướt một vòng trên mạng Internet, chúng ta dễ thấy độ nóng của từ vắc-xin hay vaccine. Chỉ bằng một cái click chuột trên công cụ tìm kiếm goolge từ “vaccine”, người ta tìm thấy 354 triệu kết quả chỉ trong 0,65 giây.

Trong khi đó, cụm từ “vaccine Covid- 19” được tìm thấy trong 0,51 giây với 253 triệu kết quả, so với 3,08 tỷ kết quả của cụm từ Covid-19.

Những con số này nói lên rằng, Covid-19 và vaccine Covid-19 đang là sự quan tâm lớn của thế giới lúc này. Tác động của đại dịch Covid-19 khiến trật tự thế giới bị đảo lộn. Sự nguy hiểm rình rập thường trực khi mỗi ngày hàng ngàn người trên thế giới bị cướp đi mạng sống.

Các chính phủ có nhiệm vụ cứu sống người dân, phải tìm cách điều chế vắc-xin; các tổ chức có vai trò phải khuyến khích, thúc đẩy để tạo ra vắc-xin; các hãng dược phẩm có lợi thế đặc thù phải tạo ra vắc-xin nhanh nhất bằng mọi giá.

Toàn thế giới đang lao vào cuộc đua tìm kiếm vắc-xin điều trị Covid-19. Tổ chức Y tế thế giới cho biết, có hơn 70 loại vắc-xin trong số 115 loại vắc-xin đã, đang được nghiên cứu và thử nghiệm, trong đó có nhiều loại đang tiến hành thử nghiệm trên người, tức là thử nghiệm lâm sàng giai đoạn một (có 4 giai đoạn trong quy trình thử nghiệm vắc-xin).

2. Trong lịch sử ngành dược phẩm, chỉ có 6% ứng viên vắc-xin được đưa ra thị trường và thường là một quá trình kéo dài hàng thập kỷ, từ 10 đến 15 năm. Nhưng yếu tố truyền thống về phát triển thuốc và vắc-xin bị gạt sang một bên khi con người đang đối mặt với một loại virus đã lây nhiễm cho 3,5 triệu người, giết chết gần 250 nghìn người và tàn phá nền kinh tế toàn cầu.

Các quốc gia, các hãng dược phẩm bất chấp tốn kém đang đặt mục tiêu có được một loại vắc-xin điều trị Covid-19 hiệu quả, trong khoảng thời gian từ 12 đến 18 tháng nữa.

Các công ty dược phẩm, các chính phủ và các nhà đầu tư tài trợ cho họ đang tăng chi tiêu rủi ro theo cách chưa từng có.

Trong một phỏng vấn mới đây, Reuters cho biết, hơn 30 giám đốc điều hành của các công ty dược phẩm, các quan chức y tế chính phủ Mỹ và các chuyên gia ứng phó với đại địch khẳng định, rủi ro là cần thiết để đảm bảo không chỉ vắc-xin cho virus Corona mới được phát triển nhanh chóng, mà còn sẵn sàng phân phối ngay khi nó được phê duyệt.

Đầu tư từ các chính phủ, các nhóm y tế toàn cầu và các tổ chức từ thiện chủ yếu nhắm vào những mục tiêu hứa hẹn nhất trong số hơn 115 ứng cử viên vắc-xin đang phát triển trên toàn thế giới.

Thực tế, chỉ một số ít trong số đó tiến tới thử nghiệm trên người, chỉ số thực sự về an toàn và hiệu quả - giai đoạn mà hầu hết các loại vắc-xin không vượt qua. Song, ngay cả số những vắc-xin triển vọng ấy cũng ít có khả năng đi đến bước cuối cùng, giai đoạn 4, thử nghiệm sau khi thuốc đã được lưu hành.

Song song với việc đầu tư vào nghiên cứu, các tổ chức ngay lập tức đầu tư nhà xưởng dù không chắc chắn liệu loại vắc-xin đang trong giai đoạn thử nghiệm có khả năng đi tới đích cuối cùng.

Bác sĩ Richard Hatchett, người từng quản lý Chính sách dịch cúm của Mỹ dưới thời cựu Tổng thống George W. Bush cho biết, ông đang điều hành tập đoàn phát triển vắc-xin (CEPI) được hỗ trợ bởi các nhà tài trợ tư nhân cũng như Vương quốc Anh, Canada, Bỉ, Na Uy, Thụy Sĩ, Đức và Hà Lan và CEPI đã được đầu tư 915 triệu USD để tăng tốc thử nghiệm và xây dựng các nhà máy sản xuất chuyên biệt cho ít nhất ba ứng cử viên vắc-xin virus Corona.

Tại Hoa Kỳ, Cơ quan Nghiên cứu và Phát triển Y sinh tiên tiến (BARDA), một cơ quan liên bang tài trợ cho công nghệ chống lại bệnh tật, đã công bố đầu tư gần 1 tỷ đô la để hỗ trợ phát triển vắc-xin điều trị Covid-19 và mở rộng quy mô sản xuất cho các ứng cử viên triển vọng.

3. Lịch sử chưa bao giờ chứng kiến một cuộc đua nghiên cứu và sản xuất sắc vắc-xin cho một loại bệnh lý như hiện tại. Liên minh Đổi mới Chuẩn bị Dịch tễ học Mỹ cho rằng, có ít nhất 115 loại vắc-xin đang được nghiên cứu đồng thời trên thế giới. Và cuộc đua này phá vỡ mọi tiêu chuẩn về tốc độ và an toàn trong phát triển thuốc và vắc-xin.

Một số công ty nghiên cứu đang tiến hành chạy thử nghiệm song song tính an toàn và hiệu quả của thuốc thay vì tuần tự, như là một cách cắt ngắn giao thức thức nghiệm truyền thống. Trong khi đó, một số khác  cùng lúc làm việc với các cơ quan quản lý thuốc ở nhiều quốc gia, nhằm tìm kiếm con đường nhanh nhất để tiếp thị.

Sự không chắc chắn thành công dẫn đến việc đầu tư vào các cơ sở sản xuất cho một ứng cử viên vắc-xin nhất định rất rủi ro, vì các loại vắc-xin khác nhau có thể yêu cầu dây chuyền sản xuất rất khác nhau.

Những ứng viên thu hút đầu tư nhiều nhất đều dựa vào phương pháp vắc-xin đã được chứng minh bởi các hãng dược phẩm lớn với sự nhạy bén trong quy định và sản xuất. Một số nhà đầu tư khác đang đánh bại vào các công ty công nghệ sinh học nhỏ hơn và các viện hàn lâm, nơi có các nghệ hứa hẹn nhưng ít có kinh nghiệm để nhận được giấy phép sản xuất thuốc hoặc vắc-xin ở quy mô lớn.

BARDA - Cơ quan Nghiên cứu và Phát triển Y sinh tiên tiến Mỹ - là một trong những nhà tài trợ nhiều nhất vào vắc-xin với 5 tỷ USD, cho 5 ứng viên, tập trung chủ yếu vào các dự án từ các nhà sản xuất thuốc có kinh nghiệm.

Vụ đầu tư lớn nhất của BARDA là rót 550 triệu USD vào công ty J & J, đơn vị phát triển vắc-xin dựa vào công nghệ tương tự phát triển cho nhiều vắc-xin khắc, gồm cả Ebola.

Tại Trung Quốc, CanSino Biologics Inc (6185.HK) có công nghệ vắc-xin tương tự như công nghệ được sử dụng bởi J & J. CanSino cho biết, ứng viên của họ đã vượt qua giai đoạn thử nghiệm ban đầu ở người để tiến tới giai đoạn tiếp theo.

Trong khi đó, các nhà sản xuất vắc-xin Đức là CureVac và BioNTech SE (22UAy.F) (BNTX.O) hợp tác với Pfizer Inc (PFE.N), đang chuẩn bị bắt đầu thử nghiệm với các ứng cử viên vắc-xin dựa trên mRNA. Công ty Translate Bio Inc (TBIO.O) có trụ sở tại Massachusetts, đang hợp tác với Sanofi.

4. Những khoản đầu tư không tiếc tay từ các nhà đầu tư là điều mà không nhiều hãng dược phẩm, các viện nghiên cứu, công ty sinh học nhỏ từng thấy trước đây. Đây là động lực đáng kể để các hãng, các công ty huy động đội ngũ chuyên gia giỏi nhất nghiên cứu chế tạo vắc-xin.

Tuy nhiên, ngay cả đối với những hy vọng về một loại vắc-xin đã được thử nghiệm trên người, sẽ mất vài tháng trước khi có bằng chứng thuyết phục về sự an toàn và hiệu quả, điều mà các nhà tài trợ nhận thức sâu sắc.

Áp lực về thời gian khiến các nhà khoa học phải bỏ một số bước chưa từng thực hiện trước đây. Thông thường, vắc-xin sẽ phải trải qua các thử nghiệm lâm sàng trên hàng ngàn người trước khi cho phép tiêm chủng rộng rãi.

Còn lúc này, một số vắc-xin sau khi thử nghiệm trên một nhóm người mang lại tác dụng nhất định, chúng đã được sử dụng. “Các nhà nghiên cứu Thụy Sỹ có kế hoạch tiêm chủng cho nhiều người dân Thụy Sỹ trong 6 tháng tới, trước khi sản xuất tung ra thị trường”, bác sỹ Martin Bachmann - người đứng đầu ngành miễn dịch học tại Inselspital, Bệnh viện Đại học Bern, cho biết trong tuần này.

Tiến sĩ Gregory Ba Lan, một nhà nghiên cứu vắc-xin tại Phòng khám Mayo ở Rochester, Minnesota, nằm trong số những người lo lắng về những rủi ro khi tiêm một nhóm lớn người bằng một loại vắc-xin chỉ mới được thử nghiệm ở người.

“Tôi không biết điều này có thể xảy ra như thế nào”, Gregory đề cập đến kế hoạch của Inselspital.

Câu chuyện lợi nhuận dường như đã khiến một số công ty cố bỏ qua một số quy tắc để trở thành người đi đầu trong việc sản xuất và cung cấp vắc-xin.

Không chỉ có vậy, các chính phủ, hãng dược phẩm và các tổ chức luôn có tham vọng sở càng nhiều vắc-xin càng tốt. Cuộc chiến chống Covid-19 có thể nhìn qua lăng kính từ cuộc chiến của một cuộc chiến chống một loại virus khác cách đây một thập kỷ.

Vào mùa xuân năm 2009, virus cúm lợn H1N1 xuất hiện ở Mỹ và Mexico, rồi lan rộng trên toàn thế giới. Trong vài tuần, Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) tuyên bố đây là đại dịch đầu tiên kể từ năm 1968.

Các chính phủ giàu có ngay lập tức ký hợp đồng với các nhà sản xuất vắc-xin thực hiện nghiên cứu và độc quyền cung cấp vắc-xin trên toàn cầu. Mỹ mua 250 triệu liều và Australia, Brazil, Pháp, Italia, Na Uy, Thụy Sỹ, New Zealand và Anh đều có vắc-xin.

Dưới áp lực của WHO, các quốc gia này cuối cùng phải cam kết chia sẻ 10% kho dự trữ cho các quốc gia nghèo hơn. Nhưng sự bất đồng trong phân chia khiến chỉ có 77 triệu liều được xuất xưởng, ít hơn nhiều mức cần thiết khi dịch bệnh đạt đến cao điểm ở nhiều khu vực.

Lúc này, nếu một loại vắc-xin điều trị Covid-19 hiệu quả xuất hiện, kịch bản trên có thể lại xảy ra. Câu chuyện trách nhiệm và đạo đức phân phối vắc-xin được quyết định bởi các quốc gia dự trữ nhiều vắc-xin nhất.  

5. Cuộc chiến vắc-xin Covid-19 có thể khiến một hãng dược phẩm, một công ty công nghệ trở nên nổi tiếng và giàu có. Một chuyên gia từng chia sẻ trên Businessinsider.com, giá của một liều vắc-xin Covid-19 có thể lên tới hơn 400 USD. Làm một phép số nhân, người ta dễ dàng biết được lợi nhuận khổng lồ, lên tới hàng tỷ USD từ các hãng dược phẩm hay công ty.

Tuy nhiên, nhiều nhà đầu tư có thể mất trắng vì đặt nhầm cửa.

Trong cuộc chơi của những người có tiền, H1N1, H5N1 hay Covid-19 là cơ hội hơn là trách nhiệm với cộng đồng.

Với tâm lí chạy đua, tự sản xuất vắc-xin một cách độc lập, riêng lẻ, họ đã vô tình xóa đi nỗ lực cùng nhau giải quyết cuộc khủng hoảng y tế toàn cầu.

Người ta vẫn thường nói đến khái niệm thế giới phẳng, thuật ngữ quen thuộc chỉ sự phát triển toàn cầu, nơi mà thế giới trở nên bằng phẳng hơn bao giờ hết khi sự tiếp xúc giữa các cá nhân, tổ chức dễ dàng và chặt chẽ hơn trước.

Còn lúc này, cách ly xã hội là điều thấy rõ ràng nhất. Mọi dấu hiệu của sự liên kết thế giới đã và đang bị chặt dứt.

Trước đây là những biện pháp hạn chế xuất khẩu thiết bị y tế, sau này ai dám chắc những nước nghèo sẽ được phân phối vắc-xin với một mức giá hợp lý một khi các nước giàu chưa thu hồi vốn và tích trữ đủ cơ số.

Cuộc chiến vắc-xin tỷ đô là trách nhiệm hay cơ hội kiếm tiền, hãy để những nhà đầu tư trả lời!