Năm 2017, Ủy ban Liên tịch về Y tế, Thương mại và Công nghiệp của Hạ viện Philippines đã thông qua Nghị quyết HR 973, kêu gọi Bộ Y tế áp dụng chiến lược giảm tác hại để kiểm soát thuốc lá, thông qua việc tận dụng thuốc lá làm nóng (TLLN), thuốc lá điện tử (TLĐT) và các sản phẩm không khói khác.

Sau đó 3 năm, TS. Ranti Fayokun, đại diện WHO tại Philippines đã đồng ý rằng TLĐT và các sản phẩm không khói khác ít tác hại hơn so với thuốc lá điếu, dù trước đó cựu Tổng thống Duterte dự định cấm và bắt giam người hút TLĐT.

Năm 2021, cơ quan quản lý y tế của Philippines xác nhận đã nhận tài trợ hàng trăm triệu đô-la từ Quỹ từ thiện Bloomberg cho việc vận động hành lang các nhà làm chính sách. Theo đó, Quỹ này đề xuất cấm hoặc hạn chế kinh doanh TLLN, TLĐT với lý do những sản phẩm này độc hại hơn thuốc lá điếu. Quan điểm này trái ngược với các công nhận về tiềm năng giảm tác hại của sản phẩm từ nhiều cơ quan cấp Chính phủ của các quốc gia phát triển như Anh, Mỹ, Đức, Nhật Bản, New Zealand...

Đến năm 2022, Philippines đã chính thức ban hành Đạo luật quản lý các sản phẩm TLLN, TLĐT và các sản phẩm không khói khác, với các quy định khắt khe trong việc bảo vệ sức khỏe cộng đồng, đặc biệt là ngăn chặn thanh thiếu niên tiếp cận, sử dụng.

Theo luật Philippines, TLLN thuộc nhóm “thuốc lá không khói”, còn TLĐT giới hạn nicotine ở mức 65mg/ml dung dịch.

Đáng chú ý, thuế tiêu thụ đặc biệt áp dụng cho TLLN chỉ bằng khoảng 50% so với thuốc lá điếu. Chính sách thuế này hỗ trợ người hút thuốc dễ tiếp cận TLLN hơn để chuyển đổi sử dụng.  

Mặc dù muộn hơn Philippines, nhưng mới đây Chính phủ Thái Lan đã có những động thái quan trọng trong việc xem xét lại hiệu quả của lệnh cấm thuốc lá mới. Các chuyên gia dự kiến khả năng trong năm nay, Thái Lan có thể là nước tiếp theo hợp pháp hóa TLLN và các sản phẩm thuốc lá mới khác, nếu đề xuất này của Ủy ban Đặc biệt của Quốc hội được thông qua.

Theo đó, Ủy ban độc lập thuộc Quốc hội Thái đã đề xuất 3 phương án chính sách mới, bao gồm: Sửa đổi tất cả các luật liên quan để siết chặt lệnh cấm bằng việc hình sự hóa hành vi kinh doanh và sở hữu TLĐT; hoặc cho phép lưu hành riêng TLLN; hoặc cho phép cả TLLN và TLĐT.

Các phương án này được Ủy ban tuyên bố là trên tinh thần bảo vệ giới trẻ, sức khỏe cộng đồng, không có yếu tố can thiệp từ các tổ chức nào khác.

Tại Hội nghị Các quốc gia tham gia Công ước Khung về Kiểm soát thuốc lá của WHO (FCTC) lần thứ 10 (COP10) mới đây, các quyết định về cấm thuốc lá mới chưa có sự đồng thuận giữa các nước. Do vậy, chính sách quản lý các sản phẩm này là quyền tự quyết mỗi quốc gia.

Ngoài ra, Điều 2.1 cho phép các quốc gia áp dụng phương án quản lý thuốc lá mới vượt ngoài những khuyến nghị của FCTC, trên cơ sở tôn trọng nhân quyền và bảo vệ sức khỏe cộng đồng.

Thực tế, thẩm quyền của WHO là hướng dẫn và hỗ trợ các quốc gia thành viên trong việc thực thi các biện pháp phòng, chống tác hại của thuốc lá, không trực tiếp ban hành chính sách chung.

Một số cựu Giám đốc WHO, như các giáo sư Robert Beaglehole, Ruth Bonita, Tikki Pangestu… cũng nhấn mạnh rằng giảm tác hại thuốc là một chiến lược y tế cộng đồng hiệu quả, cần được áp dụng theo mục tiêu ban đầu của Công ước FCTC của WHO trong chiến lược kiểm soát thuốc lá toàn diện, bao gồm giảm cung, giảm cầu và giảm tác hại.

Từ kinh nghiệm, chuyển động của các nước láng giềng như Philippines, Thái Lan, đến bằng chứng khoa học và chính sách quản lý của các nước tiên tiến như Mỹ, Anh, Nhật, Hàn đều cho thấy, các khuyến nghị của WHO nên được xem là một trong những cơ sở để tham khảo, hơn là quyết định cuối cùng được áp dụng bởi các Chính phủ. Bởi hơn ai hết, bản thân nước sở tại mới đánh giá, quyết định được giải pháp phù hợp, hiệu quả cho bối cảnh của mỗi quốc gia.

Việt Hà (Tổng hợp)