Trăm hoa đua nở

Hiện nay, xã hội hóa giáo dục đang được thực hiện một cách sâu rộng trong lĩnh vực giáo dục. Mô hình giáo dục có thu phí đang được mở rộng ở tất cả các cấp học, bên cạnh đó những trường công bên ngoài thì miễn phí nhưng bên trong lại đầy rẫy những khoản thu tiền từ phụ huynh học sinh. Bàn về xã hội hóa, cần phải kể đến các khoản thu xây dựng cơ sở vật chất, trang thiết bị trường học, dạy thêm, học thêm, tiền bảo vệ, tiền vệ sinh, tiền học tăng cường, học liên kết, học trải nghiệm, sổ liên lạc điện tử… tiền mua laptop cho cô, tiền vận chuyển điều hòa… ở bậc phổ thông. Còn đại học, thì việc tăng học phí, học phí chất lượng cao được mở ra nhan nhản trong trường công.

Anh Nguyễn Tuấn Anh ở quận Nam Từ Liêm cho rằng, nếu nghĩ trường công đều miễn phí thì chỉ có những ai không có con em đi học. Thực chất, giờ xã hội hóa toàn diện các hoạt động trong trường công. “Mỗi năm, tiền Nhà nước đầu tư cho giáo dục rất nhiều nhưng phụ huynh đóng góp phục vụ cho việc học tập của con em cũng rất lớn. Không hiểu sao, càng ngày việc đóng góp càng lớn, càng đắt đỏ. Ngoài các tiền đóng góp để mua sắm trang thiết bị thì những khoản tiền chi cho các khóa học ngoài chương trình cũng tiêu tốn nhiều triệu đồng. Việc nhà trường chủ trương đưa các khóa học ngoài chương trình vào thời khóa biểu chính khóa nên học phụ đã trở thành học chính. Do đó, xã hội hóa càng mở rộng và mức chi tiêu cho con em càng lúc càng nhiều” – anh Nguyễn Tuấn Anh chia sẻ.

Gánh nặng lo cho con em ăn học của phụ huynh học sinh là điều dễ dàng nhận thấy, nếu như những tiết học ở trường công có giá bằng học phí một tháng của Nhà nước ngày càng trở nên phổ biến trong các thời khóa biểu thì ở bậc đại học là những chương trình chất lượng cao, những môn học với học phí đắt đỏ cũng mọc lên như nấm sau mưa.

Mặt tích cực của xã hội hóa giáo dục chính là chất lượng được nâng cao, nâng cao cơ hội tiếp cận giáo dục chất lượng cao cho đại đa số học sinh, sinh viên. Tuy nhiên, mặt trái của nó chính là tạo nên áp lực lớn lên phụ huynh học sinh khiến việc học trở nên tốn kém. Anh Hoàng Quốc Tuấn ở quận Hai Bà Trưng chia sẻ: “Học phí trường công chất lượng cao cao nhất hơn 6 triệu/năm học. Cái lợi của xã hội hóa giáo dục là tạo cơ hội cho học sinh được tiếp cận giáo dục một cách chuẩn mực. Như lớp học tiểu học không quá 35 học sinh/lớp trái ngược với lớp bình thường 50 học sinh/lớp. Mức chi tiêu đó chỉ phù hợp với những gia đình có điều kiện, còn về cơ bản đại đa số không có tiền để theo học”.

Việc xã hội hóa tăng cơ hội lựa chọn cho những gia đình khá giả trong tiếp cận giáo dục là điều cần khuyến khích. Tuy nhiên, bên cạnh xã hội hóa như vậy cũng cần thiết tính tới bài toán khoan thư sức dân. Bởi, các khoản chi cho giáo dục hiện nay quá nhiều. “Đại học Bách khoa trong một năm doanh thu từ học phí tăng hơn 500 tỷ đồng cho thấy quy mô của xã hội hóa giáo dục ở bậc đại học rất lớn. Ở bậc phổ thông trường công thu học phí cao, bên cạnh học phí còn đủ các khoản thu học thêm, dạy thêm, tiền học liên kết tiếng Anh, hoạt động trải nghiệm, ngoại khóa cũng tiêu tốn của phụ huynh một năm vài chục triệu đồng” – anh Hoàng Quốc Tuấn chia sẻ.

Đâu là giới hạn?

Có thể thấy, nếu như trước đây đồng lương của giáo viên thấp, tiền chi cho nhà trường thấp nên việc xã hội hóa giáo dục như là một cách để tăng thêm nguồn thu cho nhà trường và giáo viên. Tuy nhiên, hiện nay xét về mặt bằng thu nhập, đời sống giáo viên đã được nâng lên thì việc lạm dụng xã hội hóa nhiều mặt, nhiều khâu đang tạo nên mặt trái, làm xấu đi hình ảnh của người giáo viên.

Câu chuyện cô giáo ở một trường tiểu học của TP. Hồ Chí Minh xin phụ huynh tiền mua máy tính xách tay để dạy học là điển hình cho tư duy không có tiền thì huy động phụ huynh hiện nay. Cụ thể, cô H. kể cô bị mất laptop. Do năm nay lớp có tivi, cần phải có laptop mới kết nối, soạn bài, lên bài giảng được nên cô đề xuất mua máy tính với số tiền là 11 triệu, cô bỏ 5 triệu, phụ huynh góp 6 triệu và “laptop này là của cô”. Cô H. cho rằng: “Đó là xã hội hóa giáo dục, Nhà nước và nhân dân cùng làm”. Việc cô H. đòi phụ huynh mua laptop đã trở thành một câu chuyện trào phúng nhưng điển hình cho việc lạm thu trong trường học hiện nay. Hễ thu được là thu và liên tục vẽ ra nhiều khoản để “tận thu” của phụ huynh.

Thực trạng tăng thu, tăng chi trong giáo dục đang ám ảnh phụ huynh và làm rạn nứt mối quan hệ tốt đẹp giữa phụ huynh và nhà trường. Bàn về xã hội hóa hiện nay, trao đổi với phóng viên Báo Nhà báo & Công luận, Tiến sĩ Nguyễn Tùng Lâm - Chủ tịch Hội đồng giáo dục Trường THPT Đinh Tiên Hoàng, Hà Nội cho rằng, xã hội hóa giáo dục có mặt tích cực là nhằm giúp tăng thêm nguồn lực xã hội cho hệ thống giáo dục để tập trung giải quyết những khó khăn mà Nhà nước chưa đủ điều kiện đáp ứng. Nhưng xã hội hóa trong giáo dục không có nghĩa là chuyển hết trách nhiệm tài chính lên phụ huynh, mà là tìm kiếm sự phối hợp hợp lý giữa các bên liên quan để cải thiện điều kiện học tập và dạy học.

Theo thầy Nguyễn Tùng Lâm, hiện các văn bản quy định liên quan đến xã hội hóa cũng đã trở nên lỗi thời, không đáp ứng đúng với thực tiễn của giáo dục, vì thế cần thiết phải sửa đổi để giúp phụ huynh hiểu hơn về vai trò của xã hội hóa giáo dục nhưng cũng phải hạn chế được việc lợi dụng xã hội hóa giáo dục để tận thu.

Liên quan đến vấn đề này, đại biểu Quốc hội Nguyễn Thị Việt Nga (đoàn tỉnh Hải Dương) phân tích, với các cơ sở giáo dục công lập, Nhà nước phân bổ kinh phí theo quy định nhưng mức đầu tư còn thấp, nên phải xã hội hóa một số khoản. Một mặt xuất phát từ nhu cầu của nhà trường, mặt khác từ nhu cầu của chính phụ huynh học sinh. Ví dụ, lớp học chỉ có quạt điện, ngân sách không chi trả lắp điều hòa, muốn có, phụ huynh phải trang bị. Hay hệ thống âm thanh, muốn hiện đại, tốt hơn thì có thể xã hội hóa, rồi nước uống và nhiều thứ khác.

Theo Đại biểu Quốc hội Nguyễn Thị Việt Nga, về thể chế, cơ quan quản lý Nhà nước phải rà soát lại việc giao kinh phí cho các trường, nếu được thì nên cải thiện. “Đi tiếp xúc cử tri, tôi thấy cử tri ý kiến rất nhiều vì định mức giao cho các trường rất thấp, vô cùng loay hoay, rất khó khăn. Do vậy, buộc phải xã hội hóa và như thế, ranh giới giữa xã hội hoá và lạm thu là rất mong manh” – Đại biểu Nguyễn Thị Việt Nga chia sẻ.

Có thể thấy, nhu cầu của học sinh ngày càng cao, các em cần được quyền học tập trong những ngôi trường khang trang, hiện đại nhưng mức đầu tư của Nhà nước lại không đáp ứng được. Vì thế gánh nặng đổ lên vai phụ huynh học sinh sẽ nhiều hơn, tình trạng xã hội hóa giáo dục sẽ ngày càng trở nên cực đoan. Trong khi đó, nhiều chuyên gia cho rằng, một quốc gia nghèo nàn đến mấy cũng phải đảm bảo được kinh phí cho giáo dục bắt buộc. Nhà nước không thể chuyển gánh nặng tài chính giáo dục phổ thông cho người học dù dưới bất kỳ danh nghĩa tự chủ hay xã hội hóa giáo dục.

 Trinh Phúc