Thời gian qua, phần lớn các vụ việc tiêu cực, tham nhũng lớn xảy ra bị phanh phui nhờ quần chúng nhân dân tố giác cùng sự điều tra âm thầm, quyết liệt của lực lượng báo chí. Một trong những tác phẩm báo chí để lại dấu ấn sâu sắc, có hiệu ứng tốt, đem lại được kết quả đáng mong đợi, bảo vệ Nhân dân, bảo vệ công lý là loạt bài 5 kỳ: “Ngang nhiên “phân lô” mua bán đất nghĩa trang trái phép tại Hà Nội” của nhà báo Nguyễn Quán Tuấn và các đồng nghiệp Báo Nhà báo & Công luận. Loạt bài đã xuất sắc đoạt Giải A Giải Báo chí toàn quốc phòng, chống tham nhũng, tiêu cực lần thứ tư năm 2023.

Thâm nhập thực tế, ghi nhận những “cuộc ngã giá”

Trải lòng về lý do loạt bài 5 kỳ: “Ngang nhiên “phân lô” mua bán đất nghĩa trang trái phép tại Hà Nội” ra đời, nhà báo Nguyễn Quán Tuấn - Trưởng Ban Nội chính - Pháp luật, Báo Nhà báo & Công luận chia sẻ, qua cuộc gặp gỡ với một người dân đang trong hoàn cảnh bị “ép” phải bỏ tiền mua đất nghĩa trang ngay tại nơi “chôn rau, cắt rốn” của gia đình mình, đã khiến anh vô cùng trăn trở. Anh và cộng sự đã bắt tay ngay vào tìm hướng tiếp cận sự việc một cách nhanh nhất, quyết tâm tìm ra sự thật, bảo vệ người dân và công bằng của xã hội…

Để làm rõ những thông tin phản ánh, từ cuối năm 2022, nhà báo Nguyễn Quán Tuấn và đồng nghiệp đã thâm nhập thực tế, ghi nhận những “cuộc ngã giá” mua bán đất nghĩa trang; thu thập tài liệu liên quan đến việc thu giá dịch vụ trái quy định… tại nhiều nghĩa trang nhân dân trên địa bàn Thành phố Hà Nội như: Nghĩa trang nhân dân làng Trung Lập, Nghĩa trang nhân dân xã Tứ Hiệp, Nghĩa trang nhân dân Nghĩa Lộ - Thọ Vực, Nghĩa trang nhân dân thôn Cựu… Qua nhiều ngày tìm hiểu, nhà báo Nguyễn Quán Tuấn và cộng sự đã dần phanh phui được nhiều mảng màu xám đen trong bức tranh tưởng như rất bình thường.

Khi dân số đông đúc, nhu cầu tìm nơi chôn cất cho người thân trong các nghĩa trang nhân dân rất cao dẫn đến việc nhiều Tiểu ban quản lý nghĩa trang, quản trang có dấu hiệu trục lợi, tiến hành “phân lô” đất nghĩa trang, mua bán đất nghĩa trang trái phép. Có hộ gia đình, cá nhân lợi dụng thửa đất nông nghiệp nằm trong quy hoạch nghĩa trang cũng phân lô bán hàng trăm suất mộ để thu lợi. Hay thậm chí những người dân sinh sống lâu đời, có hộ khẩu thường trú tại địa phương nhưng khi muốn đưa người nhà vào chôn cất cũng phải chịu một mức phí “dịch vụ nghĩa trang” bất hợp lý, không được cơ quan có thẩm quyền chấp thuận.

“Từ đó, chúng tôi đã gửi những phản ánh đến người đứng đầu các địa phương, cơ quan chức năng Thành phố Hà Nội, để nắm bắt, kiểm tra, xử lý. Đồng thời, nhóm phóng viên cũng gặp gỡ, trao đổi với các chuyên gia, đại biểu Quốc hội… để ghi nhận những ý kiến khách quan, thực tế nhất, tìm kiếm những giải pháp đóng góp cho công tác quản lý vấn đề “nhạy cảm” này” - nhà báo Nguyễn Quán Tuấn cho biết.

Đấu tranh tìm ra sự thật, bảo vệ lẽ phải chưa bao giờ là công việc dễ dàng. Nhà báo Nguyễn Quán Tuấn chia sẻ, khó khăn lớn nhất đối với tôi cùng nhóm tác giả khi thực hiện loạt bài này là việc “bưng bít” thông tin, có dấu hiệu bao che sai phạm từ cơ quan chức năng. Cụ thể ở đây là công tác quản lý nghĩa trang nhân dân thuộc về chính quyền cơ sở.

Có nơi khi đoàn tác nghiệp tiếp cận với chính quyền địa phương để mong muốn có thông tin khách quan trước khi thực hiện phản ánh nhưng họ luôn tìm cách né tránh, “đá quả bóng” trách nhiệm từ đồng chí Chủ tịch UBND phường sang đồng chí Phó Chủ tịch UBND phường và ngược lại.

“Vì sao tôi nói có dấu hiệu “bao che” là vì sau khi chúng tôi thực hiện điều tra xong, có phản ánh gửi đến chính quyền địa phương. Có địa phương thì rất cầu thị, lắng nghe phản ánh của báo chí, vào cuộc thanh kiểm tra làm rõ. Song, có địa phương khi chúng tôi phản ánh với những bằng chứng rất cụ thể nhưng không hề đi kiểm tra, hay có kiểm tra nhưng lại “giấu” thông tin, mong muốn xử lý nội bộ. Chúng tôi cũng thấy rất bất bình khi có lãnh đạo UBND phường còn “gợi ý”, bàn điều kiện để mong được bỏ qua sai phạm” - nhà báo Nguyễn Quán Tuấn bày tỏ quan điểm.

Thắp lên ngọn lửa chiến đấu, cống hiến của những người làm báo

Ấp ủ đề tài, đau đáu với nó, rồi hạnh phúc khi thấy mỗi con chữ được “bày biện” trên trang báo và được bạn đọc quan tâm, đón nhận, phản hồi tích cực. Đó là những khoảnh khắc hạnh phúc, điều cốt lõi mà mỗi người làm báo theo đuổi, và nhà báo Nguyễn Quán Tuấn cũng không là ngoại lệ. Tác phẩm “Ngang nhiên “phân lô” mua bán đất nghĩa trang trái phép tại Hà Nội” gây được hiệu ứng xã hội to lớn, đóng góp thêm vào “bộ sưu tập” giải thưởng báo chí của nhà báo Nguyễn Quán Tuấn.

Sau khi loạt bài được đăng tải, Thiếu tướng Nguyễn Thanh Tùng - Phó Giám đốc Công an Thành phố Hà Nội đã có văn bản chỉ đạo, giao phòng Cảnh sát điều tra tội phạm về kinh tế, tham nhũng, buôn lậu (PC03) vào cuộc điều tra, làm rõ nội dung theo phản ánh của Báo Nhà báo & Công luận. Công an quận Hoàng Mai đã vào cuộc điều tra, làm rõ tố cáo về hành vi mua bán đất nghĩa trang nhân dân, thu giá dịch vụ nghĩa trang trái phép tại Tiểu ban quản lý nghĩa trang làng Trung Lập (phường Lĩnh Nam).

Đời người làm báo, ai cũng mong “đứa con tinh thần” của mình được xướng tên trong các giải thưởng báo chí như một dấu mốc cho thấy bước trưởng thành với nghề. Với nhà báo Nguyễn Quán Tuấn, một giá trị còn to lớn hơn những giải thưởng, đó là tác phẩm của anh đã góp phần lấy lại công bằng cho những người dân yếu thế trong xã hội.

“Đó là những khoảnh khắc vô cùng hạnh phúc. Và, cũng chính những lúc như vậy tôi mới cảm nhận được hết giá trị của những chuyến đi xuyên rừng, những lúc gió bụi lẫn với bữa cơm đường ăn vội, những khi đôi chân đau mỏi trên cung đường Tây Bắc lạnh giá, hay khuôn mặt đỏ rát dưới cái nắng của miền gió Lào. Những lần tác nghiệp, đã cho tôi thấy và hiểu rõ hơn bức tranh hết sức chân thật về cuộc sống, con người mỗi địa phương nơi tôi đặt chân tới và nghề báo đã cho tôi cả “kho tàng” quan hệ… Tôi có thể gặp gỡ từ những người nông dân lam lũ sớm hôm, đến quan chức cấp cao hay thậm chí là những nhân vật “nguy hiểm” trong xã hội” - nhà báo Nguyễn Quán Tuấn chia sẻ.

Trong quá trình làm nghề, nhà báo Nguyễn Quán Tuấn cho biết anh phải đối mặt với rất nhiều khó khăn, thử thách, có cả những cám dỗ, tác động từ nhiều phía. Nhưng anh luôn thẳng thắn thể hiện quan điểm: “Một khi đã quyết tâm làm là làm đến cùng, không thoả hiệp, không có vùng cấm”.

Nguyễn Quán Tuấn cho rằng, một nhà báo điều tra bên cạnh kinh nghiệm, còn cần phải có bản lĩnh vững vàng trong việc đấu tranh với từng hành vi cản trở trong khuôn khổ pháp luật cũng như giữ vững đạo đức nghề nghiệp.  

Joseph Pulitzer - hiện thân của nền báo chí Mỹ đã đưa ra một định nghĩa thế này: “Một nhà báo là một người đứng canh trên đài chỉ huy của con thuyền quốc gia. Họ ghi nhận mỗi cánh buồm lướt qua, những dấu hiệu nhỏ nhoi cần phải chú ý ở chân trời trong khi thời tiết tốt... Họ nhìn chăm chú vào sương mù và bão tố để báo trước những hiểm nguy ở phía trước... Họ ở đó để canh chừng cho an ninh và hạnh phúc của Nhân dân vốn đang tín nhiệm ở nơi họ”.

“Anh thấy điều này đúng chứ”- tôi hỏi?

“Tôi coi định nghĩa đó của Joseph Pulitzer là châm ngôn làm nghề của mình. Bởi vì với tôi, viết báo không chỉ là nghề nghiệp đơn thuần mà đó là sứ mệnh. Công tác đấu tranh, phòng, chống tham nhũng, tiêu cực của Đảng, Nhà nước thời gian qua đã đạt được rất nhiều kết quả nổi bật. Tôi với sứ mệnh là một nhà báo luôn mong muốn đóng góp một phần công sức nhỏ bé vào công tác này.  Đó là niềm đam mê, nhiệt huyết, trách nhiệm lấy “xây để chống”, lấy “tích cực dẹp tiêu cực”, thắp lên ngọn lửa chiến đấu của người làm báo phục vụ Nhân dân, phục vụ Đảng và Nhà nước” - nhà báo Nguyễn Quán Tuấn trải lòng.

Hòa Giang