Theo truyền thống dân gian, ngày 23 tháng Chạp hàng năm là ngày ông Công ông Táo sẽ cưỡi cá chép lên chầu trời. Các vị thần sẽ báo cáo với Ngọc Hoàng về tất cả việc làm tốt, xấu của con người trong một năm, để thiên đình định đoạt công tội, thưởng phạt phân minh cho gia chủ. Tới đêm Giao thừa thì Táo quân mới trở lại hạ giới để tiếp tục công việc coi sóc bếp lửa cho mỗi gia đình.

Bởi vậy, ngày ông Công ông Táo là một ngày lễ quan trọng của người Việt. Lễ cúng ông Công ông Táo với ý nghĩa biết ơn những vị thần cai quản mọi hoạt động của gia chủ, ngăn chặn sự xâm nhập của năng lượng xấu vào nhà, giữ bình yên cho mọi người trong nhà.

Trong ngày này, các gia đình sẽ chuẩn bị một mâm cỗ cúng tươm tất để tiễn các vị thần lên chầu Ngọc Hoàng. Năm nay, ngày ông Công ông Táo nhằm ngày thứ Bảy, 14/1/2023 dương lịch.

Theo nhà nghiên cứu văn hóa dân gian, GS. Trần Lâm Biền, mâm cúng ông Công ông Táo không cần thiết phải quá sang trọng, mâm cao cỗ đầy hay cúng bái những món vàng mã đắt tiền.

Mâm cỗ cúng ông Công ông Táo ở các miền có khác nhau một chút. Ngoài mâm cỗ cúng, người miền Bắc thường cúng cá chép sống, người miền Trung thường cúng một con ngựa bằng giấy với yên, cương đầy đủ. Ở miền Nam thì đơn giản hơn, người dân thường chỉ cúng mũ, áo và đôi hia bằng giấy.

Trước khi làm cỗ cúng, các gia đình nên dọn dẹp nhà cửa, bao sái ban thờ cho gọn gàng, sạch sẽ.

Mâm cúng Táo Quân ngày nay tùy ý gia chủ chuẩn bị cho phù hợp, nhưng lễ vật cúng Táo quân theo phong tục cổ truyền thường có:

- 1 đĩa gạo

- 1 đĩa muối

- 5 lạng thịt vai luộc hoặc gà luộc ngậm hoa hồng

- 1 con cá chép sống

- 1 bát canh mọc hoặc canh măng

- 1 đĩa xào thập cẩm

- 1 đĩa giò

- 1 đĩa xôi gấc hoặc bánh chưng

- 1 đĩa chè kho

- 1 đĩa hoa quả

- 1 ấm trà sen

- 3 chén rượu

- 1 quả bưởi

- 1 quả cau, lá trầu

- 1 lọ hoa đào nhỏ

- 1 lọ hoa cúc

- 1 tập giấy tiền, vàng mã

Theo tục xưa, đối với những gia đình có trẻ nhỏ, người ta còn cúng Táo quân một con gà luộc. Gà này phải là loại gà cồ mới tập gáy để ngụ ý nhờ Táo quân xin với Ngọc Hoàng cho đứa trẻ sau này lớn lên có nhiều nghị lực và sinh khí hiên ngang như con gà cồ.

Các chuyên gia phong thủy cũng gợi ý rằng, trong lễ cúng ông Công ông Táo, nếu nhà bạn có ban thờ Táo quân (thường đặt gần bếp) thì thắp hương ở ban thờ này.

Nếu không có ban thờ Táo quân riêng thì phải thắp hương ở ban thờ thần linh hoặc gia tiên chứ không nên cúng lễ ở bếp vì từ xưa đến nay, ban thờ luôn được coi là nơi để giao tiếp giữa hai thế giới âm dương, giữa người trần thế và thần linh.

Khi cúng phải bật bếp lên cho cháy rực, mâm cỗ đề huề để cả nhà quanh năm no ấm. Có nơi lưu giữ phong tục vừa đặt một mâm cúng trong bếp và thêm một mâm khác cúng trên bàn thờ.

Tùy theo điều kiện thời gian của từng nhà có thể cúng ông Công ông Táo vào ngày 23 tháng Chạp hoặc sớm hơn, nhưng không được muộn quá 12 giờ trưa ngày 23 tháng Chạp. Lý do là vì chính ngọ (12 giờ trưa ngày 23 tháng Chạp) ông Công ông Táo sẽ bay về trời để báo cáo Ngọc Hoàng.

T.Toàn