Cà phê Việt Nam đang “thăng hoa”

Năm 2023 được coi là năm đại thành công của các ngành nông sản Việt Nam xuất khẩu. Các sản phẩm nông sản như gạo, rau, củ, quả, sắn, hạt điều đều ghi nhận mức tăng trưởng ấn tượng. Đặc biệt là cà phê, với kim ngạch xuất khẩu cao chưa từng có.

Theo báo cáo của Tổng cục Hải quan, Bộ Tài chính, kim ngạch xuất khẩu cà phê năm 2023 đạt 4,24 tỷ USD, tăng 4,6% so với năm 2022, đây là mức tăng cao nhất từ trước tới nay. Đây cũng là năm thứ 2 liên tiếp, giá trị xuất khẩu cà phê vượt mốc 4 tỷ USD.

Điều đáng nói, dù kim ngạch đạt kỷ lục nhưng năm qua Việt Nam chỉ xuất đi 1,62 triệu tấn cà phê, giảm 8,7% so với năm trước. Cho nên, kết quả này là nhờ giá Robusta trên thế giới và giá cà phê nội địa ở mức cao.

Ông Nguyễn Đức Dũng, Phó Tổng giám đốc Sở Giao dịch hàng hóa Việt Nam đánh giá: Năm vừa qua, ngành cà phê Việt Nam đã tận dụng tốt lợi thế về giá để viết tiếp lịch sử kim ngạch xuất khẩu năm thứ hai.

“Đây là tín hiệu đáng mừng trong quá trình nâng cao giá trị xuất khẩu của ngành. Đồng thời, tốc độ tăng trưởng kim ngạch dương đã giúp cà phê là một trong số ít mặt hàng đóng góp tích cực vào giá trị xuất khẩu của cả nước trong năm 2023”, ông Dũng nói.

Trước sự thành công trong năm 2023, nhiều chuyên gia dự báo, sang năm 2024, các sản phẩm từ cà phê tiếp tục “thăng hoa”, dự báo kim ngạch có thể đạt từ 4,5 - 5 tỷ USD, phá vỡ mọi kỷ lục trước đó.

Tuy nhiên, dù mới bước sang năm 2024, kim ngạch xuất khẩu cà phê đã vượt mức mong đợi. Thậm chí, các dự báo lạc quan nhất nhận định, kim ngạch xuất khẩu cà phê trong năm 2024 có thể vượt mức 5 tỷ USD.

Theo báo cáo của Tổng cục Hải quan, trong tháng 2/2024, xuất khẩu cà phê của Việt Nam đạt 200.000 tấn với trị giá 655 triệu USD. So với tháng 2/2023, xuất khẩu cà phê giảm 0,2% về lượng, nhưng tăng mạnh 50,3% về giá trị.

Như vậy, trong hai tháng đầu năm 2024, Việt Nam xuất khẩu khoảng 438.000 tấn cà phê, thu về 1,38 tỷ USD, tăng 27,9% về lượng và tăng 85% về trị giá so với cùng kỳ năm 2023. Kim ngạch xuất khẩu cà phê lập kỷ lục lịch sử khi vượt qua mốc 1 tỷ USD chỉ sau 2 tháng. 

Về chủng loại, Việt Nam tăng xuất khẩu cà phê Robusta và Arabica, nhưng giảm xuất khẩu cà phê Excelsa và chế biến. Trong đó, Việt Nam đẩy mạnh xuất khẩu cà phê Robusta sang nhiều thị trường, như Ý, Tây Ban Nha, Nga, Indonesia, Bỉ, Trung Quốc, Philippines...

Cẩn trọng khi giá cà phê tăng “nóng”

Trong tháng 2, giá xuất khẩu bình quân cà phê của Việt Nam ước đạt mức 3.276 USD/tấn, tăng 7,4% so với tháng trước đó và tăng mạnh 50,6% so với tháng 2/2023. Tính chung hai tháng đầu năm 2024, giá xuất khẩu bình quân cà phê của nước ta đạt 3.153 USD/tấn, tăng 44,7% so với cùng kỳ năm 2023.

Lý giải nguyên nhân khiến giá cà phê Việt Nam liên tục tăng trong thời gian qua, ông Nguyễn Nam Hải, Chủ tịch Hiệp hội Cà phê - Ca cao Việt Nam cho biết, một trong những nguyên nhân chính đến từ nguồn cung giảm khoảng 10%.

Ông Hải chia sẻ, hiện tại, các vùng trồng cà phê truyền thống đang có sự chuyển dịch giống cây trồng. Một số hộ dân chuyển sang trồng sầu riêng nên diện tích giảm. Vì vậy, để đảm bảo nguồn cung xuất khẩu, nhiều doanh nghiệp, chủ yếu là doanh nghiệp FDI đã phải nhập thêm hàng từ nước khác.

Tuy nhiên, ông Hải đưa ra cảnh báo, yếu tố ảnh hưởng nhiều hơn đến giá cà phê liên quan đến sự thao túng của các nhà đầu cơ tài chính trên sàn.

“Thực tế, khác với suy nghĩ của nhiều người, khi giá cà phê liên tiếp đạt đỉnh, người nông dân lại không thấy vui mừng. Nguyên nhân của điều này có thể do việc lợi nhuận không tỉ lệ thuận với giá thành cà phê”, ông Hải nói.

Phân tích rõ hơn về điều này, ông Hải chia sẻ: Giá thành và lợi nhuận thường đi đôi cùng nhau, nhưng trong trường hợp giá cà phê này thì lại không đúng. 

Niên vụ cà phê 2022 tại các tỉnh đã kết thúc trong năm 2022 nên đa số người trồng cà phê trong nước đã thu hái, phơi và bán cho các thương lái, đại lý từ thời điểm đó. 

Năm nay, giá phân bón, nguyên vật liệu nông nghiệp tăng cao nên lợi nhuận bà con thu được cũng giảm so với năm ngoái. Hầu hết người nông dân đã gom và bán hết sản lượng cà phê của mình, đến thời điểm cà phê tăng giá như hiện nay bà con lại không còn cà phê để bán. 

“Trong đợt tăng giá đột biến này, chỉ có một bộ phận số ít người sản xuất, cơ sở, doanh nghiệp chế biến được hưởng lợi từ lượng cà phê dự trữ”, ông Hải chia sẻ.

Trong khi đó, bà Đỗ Thùy Dương, đại diện một doanh nghiệp xuất khẩu cà phê cho rằng, cà phê Việt Nam đa phần xuất khẩu là giống robusta, đây cũng là giống cây có thế mạnh của Việt Nam. Nếu xét về khẩu vị chung của thế giới, giống arabica được ưa chuộng hơn nhiều.

“Tất nhiên, Việt Nam cũng trồng được giống arabica, nhưng sản lượng không nhiều. Trong khi đó, giống robusta có vị đắng và mạnh hơn, nên chưa được ưa chuộng nhiều trên giới. Nên có thể các đợt tăng của cà phê sẽ có thời điểm dừng lại”, bà Dương chia sẻ.

Cũng giống như bà Dương, nhiều doanh nghiệp khác cũng cảnh giác về kịch bản giá cà phê trên thị trường thế giới có thể “hạ cánh cứng” và doanh nghiệp không kịp trở tay.

Bởi, trước đây, lợi dụng thời điểm giá cà phê tăng “nóng”, nhiều doanh nghiệp xuất khẩu cà phê đã tự bỏ tiền mua hàng dự trữ, chờ tăng giá bán kiếm lời. Tuy nhiên, chỉ trong thời gian ngắn, giá cà phê đảo chiều đã khiến các doanh nghiệp này rơi vào cảnh thua lỗ, thậm chí phá sản. Vì vậy, các ý kiến đều cảnh báo các doanh nghiệp xuất khẩu cà phê cẩn trọng, tránh trường hợp “mua dây buộc mình”.

Box: Bộ Công Thương dự báo năm 2024, ngành cà phê Việt Nam sẽ tiếp tục được hưởng lợi nhờ giá cà phê Robusta sẽ duy trì ở mức cao, thậm chí có thể lập đỉnh do sự thiếu hụt nguồn cung. Tuy nhiên, Bộ Công Thương dự đoán đà tăng của giá cà phê thế giới sẽ chậm lại hoặc quay đầu giảm trong nửa cuối năm 2024. Lý do được được ra là sản lượng cà phê thế giới trong niên vụ 2023/2024 tăng.

Trong khi đó, theo Hiệp hội Cà phê ca cao Việt Nam, niên vụ 2023/2024, sản lượng cà phê của Việt Nam dự kiến sẽ giảm xuống 1,6 - 1,7 triệu tấn, từ con số 1,78 triệu tấn niên vụ 2022/2023.

Hiệp hội cho rằng năm 2024, ngành cà phê Việt Nam cần chú trọng nhiều giải pháp cho việc phát triển bền vững, truy xuất nguồn gốc, đặc biệt là việc đáp ứng quy định chống mất rừng EUDR của EU.