Việc nộp khoản phạt kỷ lục 2,8 tỷ USD có thể đủ để Tập đoàn Alibaba vạch ra ranh giới trong cuộc đàn áp chống độc quyền của Bắc Kinh lúc này, nhưng công ty thương mại điện tử lớn nhất Trung Quốc vẫn chưa thành công vì tài sản truyền thông rộng lớn của họ vẫn là mối lo ngại đối với các nhà chức trách.

Trong khi Alibaba nổi tiếng với các nền tảng mua sắm trực tuyến Taobao và Tmall, thì công ty có trụ sở tại Hàng Châu này cũng đã xây dựng lên một đế chế truyền thông mạnh mẽ của riêng mình, bao gồm báo chí, phương tiện truyền thông kỹ thuật số và phát sóng, nền tảng mạng xã hội, trang web phát video, công ty sản xuất phim và các đại lý quảng cáo.

Đối với Alibaba, những nền tảng truyền thông này là công cụ hiệu quả giúp thúc đẩy người dùng hướng tới các doanh nghiệp khác của Alibaba vào thời điểm các công ty công nghệ lớn đang cạnh tranh để xây dựng hệ sinh thái rộng lớn, từ thương mại điện tử đến giải trí. Nhưng ảnh hưởng ngày càng tăng của họ đối với việc tạo và phân phối nội dung, một quá trình được Bắc Kinh giám sát chặt chẽ, đang ngày càng khiến các nhà chức trách lo lắng.

Alibaba, được thành lập bởi tỷ phú thẳng thắn Jack Ma, đã gây lo lắng đặc biệt cho Bắc Kinh. Tự xưng là "giám đốc giáo dục", người đàn ông 56 tuổi này thường thách thức với tầm nhìn của mình về tương lai. Nhưng khi Bắc Kinh chuyển sang kiềm chế quyền lực của các tập đoàn công nghệ lớn, những ý tưởng không thể kiềm chế của Jack Ma đã ngày càng bị coi là phá cách.

Theo tờ Wall Street Journal đưa tin vào tháng trước, sau vụ IPO trị giá 37 tỷ USD của Ant Group, một chi nhánh fintech của Alibaba, vào năm ngoái, Bắc Kinh cũng đã yêu cầu Alibaba phải từ bỏ cổ phần nắm giữ trong các tài sản truyền thông.

Alibaba sở hữu tờ báo South China Morning Post có trụ sở tại Hồng Kông, nền tảng phát trực tuyến video Youku và 30% thị phần của trang mạng xã hội Weibo giống Twitter. Cùng với các chi nhánh của mình, Alibaba đầu tư vào Bilibili, được gọi là phiên bản YouTube của nền tảng video Trung Quốc, tập đoàn tin tức Yicai Media Group, các trang tin tức kỹ thuật số 36Kr và Huxiu.com, cũng như Focus Media, công ty quảng cáo ngoại tuyến lớn nhất Trung Quốc.

Zhu Ning, giáo sư tài chính kiêm phó trưởng khoa tại Học viện Tài chính Tiên tiến Thượng Hải cho biết: “Công bằng mà nói, quyền kiểm soát của Alibaba đối với thông tin, phương tiện truyền thông và dữ liệu cá nhân ở Trung Quốc đã vượt xa những gã khổng lồ công nghệ ở các quốc gia khác”.

Ảnh hưởng của Alibaba đối với dư luận đã được nhấn mạnh trong hai vụ việc gần đây, được cho là đã góp phần vào sự thay đổi mạnh mẽ thái độ của chính phủ.

Tháng 12 năm ngoái, trang tin tức kinh doanh Huxiu, được Ant Group hậu thuẫn, đã nhắm vào các quy định chống độc quyền của Bắc Kinh trong một bài xã luận, cảnh báo rằng một cuộc đàn áp có thể kìm hãm sự phát triển của các công ty internet và làm tổn hại đến khả năng cạnh tranh của nền kinh tế Trung Quốc. Bài báo với giọng điệu rõ ràng ủng hộ Alibaba, được xuất bản sau khi cơ quan quản lý thị trường mở cuộc điều tra đối với Alibaba, dẫn đến khoản tiền phạt kỷ lục 18 tỷ nhân dân tệ (2,8 tỷ USD) 4 tháng sau đó.

Tuy nhiên, bài báo đã bị xóa khỏi trang web của Huxiu ngay sau đó và trang web đã ngừng tải lên nội dung mới trong một tháng, thông báo với người dùng rằng nó sẽ “chuyển sang chế độ bảo trì”.

Vụ việc khác liên quan đến Weibo, công ty coi Alibaba là cổ đông lớn thứ hai và là khách hàng quảng cáo lớn nhất. Nền tảng truyền thông xã hội bị phát hiện xóa các bài đăng, đóng bình luận và gỡ bỏ các chủ đề tìm kiếm thịnh hành để dập tắt những tin đồn liên quan đến một giám đốc điều hành cấp cao của Alibaba vào năm ngoái.

Bình luận về vụ việc, tờ Nhân dân Nhật báo đã chỉ trích cách tiếp cận “thô thiển và đơn giản hóa quá mức” của Alibaba. Bài báo viết: “Thật đáng kinh ngạc về sức mạnh của Alibaba trong việc thao túng dư luận”.

Zhu cho biết sự cố trên Weibo “cho thấy Alibaba với tư cách là một công ty tư nhân đã có thể lọc và kiểm soát thông tin hiệu quả như thế nào”.

Ông cũng lưu ý rằng các động thái gần đây của Twitter và Facebook nhằm chặn Tổng thống Mỹ khi đó là Donald Trump khỏi các nền tảng của họ cũng đã gióng lên hồi chuông cảnh báo cho Bắc Kinh. Zhu nói: “Sức mạnh mà các công ty internet này đã thể hiện trong việc ảnh hưởng đến hoạch định chính sách và phân phối thông tin là vượt quá những gì một chính phủ có thể chấp nhận.”

Trên thực tế, vào năm 2014, chính quyền Trung Quốc đã công bố hướng dẫn khuyến khích hội nhập sâu hơn và đầu tư lẫn nhau giữa các phương tiện truyền thông truyền thống và các công ty internet, với đích thân Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình xác nhận.

Trong khi đó, các nhà quản lý cũng lo ngại việc nắm giữ phương tiện truyền thông của Alibaba sẽ củng cố một cách không cân xứng sự thống trị của công ty trong nhiều lĩnh vực ngoài thương mại điện tử và dịch vụ tài chính trực tuyến.

Martin Bao, nhà phân tích của ICBC International, cho biết: “Một hệ sinh thái thiếu nền tảng truyền thông sẽ gặp bất lợi trong cạnh tranh. Nhìn vào các đối thủ của mình, Alibaba nhận thấy lợi ích của việc có nguồn lực truyền thông”

Alibaba không tiết lộ riêng doanh thu quảng cáo trong báo cáo tài chính của mình. Nhưng giám đốc tài chính Meggie Wu của tập đoàn nói với các nhà đầu tư vào năm 2017 rằng 60% doanh thu của công ty đến từ nền tảng quảng cáo của họ, nơi các nhà cung cấp đấu thầu không gian quảng cáo trên các trang web của chính họ và trên các nền tảng truyền thông mà họ có quan hệ đối tác.

Theo công ty nghiên cứu eMarketer, Alibaba đã chiếm hơn 30% thị phần trong thị trường quảng cáo kỹ thuật số của Trung Quốc vào năm 2020. Tập đoàn thương mại điện tử này làm việc với hơn 4.000 đối tác truyền thông và 100.000 ứng dụng di động để phân phối quảng cáo, bao phủ 98% dân số Trung Quốc.

Leo Sun, chuyên gia công nghệ có trụ sở tại Đài Bắc tại The Motley Fool, cho biết khoản đầu tư vào truyền thông của Alibaba “chủ yếu là mở rộng hệ sinh thái của mình bằng mọi giá để ngăn chặn các công ty khác như Tencent và Baidu thống trị không gian mạng.”

Các đối thủ của Alibaba cũng đã đầu tư đáng kể vào phương tiện truyền thông. Ví dụ, Baidu đã mua lại mảng kinh doanh phát trực tiếp của nền tảng truyền thông xã hội dựa trên video Joyy vào năm ngoái với giá 3,6 tỷ USD. Tencent đã phát triển nền tảng video và trang tin tức trực tuyến của riêng mình, đồng thời cũng là nhà đầu tư vào Kuaishou và Bilibili.

Nhưng Sun tin rằng những người chơi như Tencent, Baidu và ByteDance khó có khả năng bị chính phủ giám sát như Alibaba đã làm, bởi vì các khoản đầu tư truyền thông của họ vẫn liên quan đến lĩnh vực kinh doanh cốt lõi của họ và không ở đâu rộng rãi như Alibaba, mặc dù Tencent và Bytedance thu hút nhiều người xem hơn.

Các nhóm internet khác cũng dễ dàng đáp ứng các yêu cầu của các cơ quan quản lý hơn và hiếm khi thách thức các chính sách của chính phủ.

Tuy nhiên, Jack Ma của Alibaba được biết đến là người có những ý tưởng của riêng mình và thích truyền tải thông điệp của mình tới một lượng lớn khán giả. Ông là một diễn giả dày dạn kinh nghiệm tại các diễn đàn toàn cầu cùng với các ông trùm kinh doanh, các nhà lãnh đạo thế giới và các tổ chức quốc tế. Ông thậm chí còn bắt đầu mở một trường kinh doanh gần trụ sở Hàng Châu của Alibaba cho các nhà lãnh đạo doanh nghiệp ở Trung Quốc.

Ảnh hưởng của Jack Ma trong giới thượng lưu kinh doanh đã khiến Bắc Kinh chú ý. Tờ Financial Times đã đưa tin rằng lập trường của Ma đã buộc phải đình chỉ chương trình đào tạo điều hành, dự kiến ​​bắt đầu vào cuối tháng 3/2021.

Fang Kecheng, trợ lý giáo sư báo chí tại Đại học Trung Quốc Hồng Kông, cho biết: “Chính phủ coi mình là cơ quan duy nhất có quyền thu hút sự chú ý từ người dân. Và bất kỳ nỗ lực nào để cạnh tranh với họ đểu sẽ được Chính phủ chú ý.”

Thông điệp của Bắc Kinh rất rõ ràng, Fang nói: “Chính phủ sẽ là người quyết định những gì mọi người nên chú ý chứ không phải các tập đoàn tư nhân.”

Huy Hoàng