Hơn 5 năm qua, các bộ, ngành, địa phương đã nỗ lực triển khai thực hiện theo các nội dung và giải pháp của Đề án "Tái cơ cấu ngành nông nghiệp theo hướng nâng cao giá trị gia tăng và phát triển bền vững" và đạt được những kết quả bước đầu, góp phần quan trọng duy trì, phát triển sản xuất, kinh doanh và tăng trưởng của toàn ngành. 

Tuy nhiên, trong quá trình thực hiện Đề án còn bộc lộ những hạn chế, yếu kém. Nhiều địa phương việc triển khai thực hiện chủ trương tái cơ cấu ngành chưa đồng bộ, chưa quyết liệt; nhận thức về tái cơ cấu còn chậm và chưa đầy đủ ở nhiều nơi, nhiều lĩnh vực; hình thức tổ chức sản xuất chậm được đổi mới; hoạt động nghiên cứu và chuyển giao khoa học kỹ thuật của các tổ chức nhà nước hiệu quả chưa cao, sự tham gia của doanh nghiệp còn hạn chế. 

Năm 2017, kim ngạch XK nông, lâm, thủy sản đạt mức kỷ lục 36,37 tỷ USD, tăng 13% so với năm 2016. Quý I/2018, kim ngạch XK đạt 8,7 tỷ USD, tăng 9,6% so với cùng kỳ 2017. Quá trình tái cơ cấu (TCC) cũng ghi nhận sự đột phá về năng suất, chất lượng của hầu hết các loại cây trồng chủ lực thông qua việc sử dụng giống mới và các biện pháp thâm canh tiên tiến. 

Tuy nhiên, sự thay đổi này mới chỉ diễn ra ở bề nổi, trong đó, thể hiện rõ nhất đó chính là kết cấu sản xuất. Nhờ những điều chỉnh cơ cấu sản xuất theo hướng tăng tỷ trọng các ngành, sản phẩm có lợi thế và thị trường mà kim ngạch xuất khẩu (XK) nông, lâm, thủy sản những năm qua có sự tăng trưởng ấn tượng. Tuy nhiên, những mục tiêu chính của Đề án là vẫn chậm đạt được. 

 Tiếp tục thực hiện đào tạo nghề cho lao động nông thôn, tăng cường trí thức trẻ cho hợp tác xã nông nghiệp là nhiệm vụ quan trọng. Ảnh: TL.

Cụ thể, mục tiêu về thu nhập của người dân, mục tiêu về vững bền môi trường, mục tiêu phúc lợi cho người tiêu dùng, nhất là vấn đề về vệ sinh an toàn thực phẩm, vẫn chưa có kết quả khả quan. “Những gì đạt được là chậm và hẹp so với mục tiêu, so với mong muốn và so với tiềm năng bởi sự không đồng bộ từ những ngành, lĩnh vực khác nhìn lại. 

Có thể thấy, hiện tại ngành nông nghiệp cũng chưa thu hút được DN về khởi nghiệp mạnh. Nông dân - DN cũng chưa thực sự liên kết với nhau để mở rộng cánh cửa thị trường. Bên cạnh đó, thay đổi cách thức quản lý của nhà nước mặc dù đã diễn ra nhưng vẫn còn chậm. 

Đây là những vấn đề lo ngại nhất vì nó quyết định tới động lực cho sự thay đổi và phát triển. Mặc dù đã có một số điểm sáng nhưng để thành phong trào, thành xu thế, thành các vùng chuyên canh có tiêu chuẩn, truy xuất nguồn gốc thì chưa. Vẫn chưa có các khu nông nghiệp công nghệ cao thực sự, chưa có các tiến bộ kỹ thuật đột phá…

Bên cạnh đó, chưa có đột phá về thị trường. Ngành nông nghiệp có những tín hiệu rất tốt từ thị trường Mỹ, Úc, Hàn Quốc, Nhật Bản… nhưng chỉ là đơn lẻ. Vì vậy, chúng ta vẫn phải “giải cứu nông sản”… Bên cạnh đó, đất đai không tích tụ được, điều này gây khó khăn cho cả nông dân và doanh nhân. Để đẩy mạnh quá trình TCC ngành nông nghiệp trong thời gian tới, quan trọng nhất là vấn đề thể chế. 

Theo đó, cần phải tổ chức lại sản xuất theo mô hình hộ, chuyển từ hộ sản xuất nhỏ sang hộ sản xuất lớn, lao động nông thôn cần chuyển từ phi chính thức sang chính thức, có bảo hiểm, hợp đồng, lao động cần tập trung vào nghiệp đoàn. Hợp tác xã phải được đầu tư mạnh. Toàn bộ nền kinh tế phải được TCC. Ngành công nghiệp phải TCC, cần có chiến lược công nghiệp hóa rõ ràng, lao động phải ly nông bất ly hương, công nghiệp phải phục vụ nông nghiệp.

 Đẩy mạnh thực hiện tái cơ cấu nền kinh tế gắn với đổi mới mô hình tăng trưởng để xây dựng nền nông nghiệp phát triển theo hướng hiện đại, bền vững; rà soát, điều chỉnh quy hoạch ngành nông nghiệp, đảm bảo phát huy lợi thế của từng địa phương và tạo vùng nguyên liệu bền vững cho công nghiệp chế biến nông sản; tập trung cải tạo giống và nâng cao năng suất, chất lượng đàn vật nuôi; khuyến khích tổ chức sản xuất khép kín, liên kết giữa các khâu trong chuỗi giá trị để cắt giảm chi phí, tăng hiệu quả và giá trị gia tăng. 

Thực hiện các chính sách khuyến khích đầu tư chế biến, tiêu thụ nông sản, sử dụng nguyên liệu, lao động tại chỗ, góp phần tạo việc làm và chuyển đổi cơ cấu lao động, nâng cao đời sống vật chất, tinh thần của người dân. Đồng thời, thực hiện các giải pháp hỗ trợ nông dân, doanh nghiệp trong sản xuất, chế biến, xây dựng phát triển thương hiệu gắn với chỉ dẫn địa lý, quảng bá sản phẩm; chú trọng phát triển thị trường tiêu thụ nông sản, nhất là phát triển các thị trường tiềm năng để tiêu thụ các sản phẩm có giá trị gia tăng cao. 

Xây dựng chương trình đẩy mạnh nghiên cứu, thông tin thị trường, đặc biệt là thông tin về các cam kết thương mại hàng nông, lâm, thủy sản song phương và đa phương mà Việt Nam đã tham gia, những cơ hội và thách thức để doanh nghiệp và người dân biết, nâng cao năng lực cạnh tranh, đồng thời phát triển thị trường và bảo vệ hợp lý sản xuất trong nước; quan tâm phát triển thương hiệu sản phẩm, xúc tiến thương mại, tháo gỡ các rào cản nhằm đẩy mạnh tiêu thụ nông lâm thủy sản. Bên cạnh đó, tiếp tục thực hiện đào tạo nghề cho lao động nông thôn, tăng cường trí thức trẻ cho hợp tác xã nông nghiệp./.

Huyền Thu