Từ đó, giúp hình thành nguồn nhân lực có chất lượng, nhân lực có trình độ kỹ năng nghề (KNN) cao để nâng cao năng suất lao động, đáp ứng yêu cầu phục hồi và phát triển kinh tế xã hội, tăng năng lực cạnh tranh quốc gia, thích ứng với cách mạng công nghiệp 4.0 và hội nhập quốc tế.

Thách thức đối với Việt Nam

Kinh tế Việt Nam đang hội nhập sâu với kinh tế khu vực và thế giới. Nguồn nhân lực có kỹ năng cao đang trở thành tài nguyên quan trọng trong cuộc chạy đua phát triển giữa các quốc gia trên toàn cầu. Tại Việt Nam, Đảng và Nhà nước xác định phát triển nguồn nhân lực nhất là nguồn nhân lực có trình độ kỹ năng nghề cao là một trong ba giải pháp đột phá.

Theo Tổng cục Thống kê (Bộ Kế hoạch và Đầu tư) tính đến Quý II năm 2022, lực lượng lao động (LLLĐ) nước ta khoảng 51,6 triệu người. Tuy nhiên, có tới gần 74% lao động qua đào tạo chưa có văn bằng, chứng chỉ.

Hơn nữa, có khoảng 90% lao động Việt Nam đi làm việc tại nước ngoài có trình độ KNN thấp, lao động giản đơn, khó khăn khi hội nhập thị trường lao động quốc tế. Bên cạnh đó, các chỉ số liên quan đến kỹ năng lao động Việt Nam còn thấp so với khu vực và thế giới, mất cân đối về cơ cấu lao động theo ngành, nghề, giữa vùng, miền, nông thôn và thành thị…

Cơ cấu lao động đã chuyển dịch theo hướng tăng tỷ trọng lao động lĩnh vực công nghiệp, xây dựng và dịch vụ, giảm tỷ trọng lao động lĩnh vực nông lâm nghiệp thủy sản. Theo thống kê, tỷ trọng lao động lĩnh vực nông lâm nghiệp thủy sản giảm từ 44% vào năm 2015 xuống 31,6% trong năm 2020, thấp hơn mức trung bình của các quốc gia thu nhập trung bình thấp (khoảng 40%). Tuy nhiên, tốc độ giảm còn chậm và tỷ lệ vẫn còn cao hơn nhiều nếu so với các nước khác trong khu vực. Đồng thời, trình độ sản xuất và ứng dụng công nghệ trong ngành nông nghiệp nước ta còn nhiều hạn chế.

Chuyển dịch cơ cấu lao động còn chậm, lao động nông thôn chiếm khoảng 67% và chủ yếu làm việc trong lĩnh vực nông nghiệp. Đáng chú ý, trong cơ cấu lao động theo vị thế việc làm chiếm gần 50% (27,2 triệu người) là những nhóm lao động kỹ năng thấp, công việc kém ổn định và hầu như không được hưởng một loại hình bảo hiểm xã hội nào…

Đổi mới sáng tạo được coi là một đột phá chiến lược

Phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao là một trong ba khâu đột phá trong Chiến lược phát triển kinh tế - xã hội của Việt Nam. Theo nhiều chuyên gia đánh giá, nâng cao kỹ năng của lao động là chìa khóa để đưa Việt Nam phát triển thịnh vượng, hùng cường.

Đề án “Nâng tầm kỹ năng lao động Việt Nam đến năm 2030, định hướng đến năm 2045” đặt mục tiêu đến năm 2030 sẽ chuẩn hóa trình độ KNN quốc gia cho khoảng 50% LLLĐ với trên 30% lao động đạt trình độ cao, có bậc trình độ KNN quốc gia 4, 5 hoặc trình độ tương ứng. Đồng thời, đảm bảo cơ hội tiếp cận về đào tạo, phát triển KNN, học tập suốt đời cho trên 70% lực lượng lao động.

Trong đó, xây dựng mới và cập nhật khoảng 500 bộ tiêu chuẩn KNN quốc gia, 500 bộ ngân hàng câu hỏi kiến thức, bài thi thực hành tương ứng từng nghề để phát triển chuẩn đầu ra theo tiêu chuẩn KNN quốc gia, xây dựng chương trình, tài liệu đào tạo, bồi dưỡng, nâng cao trình độ KNN.

Ngoài ra, ưu tiên chuẩn hóa cho người lao động làm việc trong các ngành, nghề thuộc công nghiệp mũi nhọn, kinh tế trọng điểm; ứng dụng công nghệ mới, công nghệ cao và ưu tiên chương trình phát triển kinh tế - xã hội bền vững. Đặt mục tiêu có khoảng 70% lao động đạt các bậc trình độ còn lại, ưu tiên lao động là thanh niên từ 15 đến 30 tuổi, lao động đang làm việc trong các doanh nghiệp, lao động yếu thế.

Định hướng đến năm 2045 sẽ nâng xếp hạng chỉ số kỹ năng nghề lực lượng lao động thuộc nhóm 60 nước đứng đầu, góp phần đưa đất nước trở thành quốc gia phát triển, thu nhập cao...

Theo Tổng cục GDNN, phát triển nguồn nhân lực có chất lượng, nhân lực có trình độ KNN cao cùng với ứng dụng khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo được coi là một đột phá chiến lược, là yếu tố quyết định để cơ cấu lại nền kinh tế, chuyển đổi mô hình tăng trưởng và lợi thế cạnh tranh, bảo đảm cho phát triển nhanh, hiệu quả và bền vững.

Theo đó, chúng ta cần tập trung hoàn thiện thể chế, chính sách, nâng cao hiệu lực, hiệu quả quản lý nhà nước về phát triển kỹ năng nghề cho người lao động trong thời kỳ mới. Đồng thời, tổ chức thông tin, tuyên truyền, tôn vinh về nâng tầm kỹ năng lao động Việt Nam; Xây dựng hệ thống cơ sở dữ liệu về chuẩn hóa và phát triển kỹ năng lao động; Xây dựng tiêu chuẩn kỹ năng nghề quốc gia và nâng cao năng lực hệ thống đánh giá, cấp chứng chỉ kỹ năng nghề quốc gia.

Ngoài ra cũng cần thúc đẩy hơn nữa đào tạo gắn với nhu cầu của doanh nghiệp và hình thành hội đồng kỹ năng ngành, nghề các cấp; Tăng cường hợp tác quốc tế, nghiên cứu khoa học về phát triển kỹ năng lao động Việt Nam và tư vấn, định hướng nghề nghiệp cho người lao động; Phát triển đội ngũ lao động chất lượng cao, chuyên gia trình độ kỹ năng nghề cao,…

Theo Tổng cục, thực hiện tốt những yếu tố nêu trên sẽ giúp gia tăng tiềm lực và sức mạnh của quốc gia. Từ đó, tạo sức mạnh tổng hợp, quyết định sự thành công của tiến trình hiện đại hóa nền kinh tế và hội nhập quốc tế. 

An Vinh