Làng nghề đúc đồng Ngũ Xã (nằm ở phía tây thành Thăng Long, nay thuộc quận Ba Đình, Hà Nội) là một trong tứ trụ tinh hoa làng nghề của Thăng Long xưa. Tuy nhiên, trải qua bao thăng trầm, biến cố của lịch sử, nhiều người dân trong làng đã chuyển sang làm nghề khác hoặc đi nơi khác sinh sống, những vết tích của một làng nghề đúc đồng nức tiếng “trong làng, ngoài nước…” năm xưa cũng theo đó mai một dần.

Tuy nhiên, sót lại của cái thời vàng son ấy, nghệ nhân làng đúc đồng Ngũ Xã Nguyễn Văn Ứng vẫn cặm cụi, tâm huyết để gìn giữ “nghề tổ”đúc đồng.

Cơ duyên với “nghề tổ”

Được sinh ra và lớn lên tại làng nghề đúc đồng Ngũ Xã, trong một gia đình có nghề truyền thống đúc đồng, ngay từ khi còn nhỏ tuổi nghệ nhân Nguyễn Văn Ứng đã được cha ông bồi đắp niềm đam mê nghề đúc đồng truyền thống.

Sau khi trở về từ quân đội, nghệ nhân Nguyễn Văn Ứng lại tham gia vào mặt trận sản xuất theo lời dạy của Bác Hồ, quay về nghề tổ với các cụ. Những năm 1975 – 1976 khi đất nước hòa bình thì ông bắt đầu quay lại sản xuất, tính đến nay đã hơn 40 năm.

Những ngày mới trở về, cuộc sống còn nhiều khó khăn và thiếu thốn, người nghệ nhân phải “lấy ngắn nuôi dài”, vừa làm nghề nhôm (đúc đồ gia dụng), vừa học nghề đúc đồng của bố.

Ông Ứng tâm sự: “Tôi vẫn luôn suy nghĩ tại sao cả làng, cả họ bao nhiêu người làm nghề đúc truyền thống nhưng không ai giữ lấy nghề. Mà không biết cơ duyên nào khiến tôi vẫn luôn say mê, tâm huyết với nghề đến tận bây giờ”.

Thời kỳ bao cấp, khi đất nước bắt đầu hàn gắn vết thương chiến tranh và có những bước phát triển mới, người nghệ nhân luôn ấp ủ trong mình tâm niệm tôn tạo, hàn gắn lại những tượng đài đã bị phá hỏng.

Để nghề không mai một ...

Hiện tại, ở làng nghề Ngũ Xã chỉ còn vỏn vẹn hai gia đình gắn bó với nghề đúc đồng. Tuy nhiều gian nan, vất vả nhưng Nghệ nhân Nguyễn Văn Ứng không bao giờ nản lòng, bỏ cuộc.

Nghệ nhân Nguyễn Văn Ứng tâm sự: “Lúc mới  bắt đầu vào nghề lúc nào cũng có những khó khăn như cha ông ta đã dạy “vạn sự khởi đầu nan”, nên quyết tâm dù khó khăn vẫn say mê vẫn làm”.

“Tôi cũng thường căn dặn con cái của mình khi đã quyết định nối nghiệp gia đình thì thực sự phải có lòng yêu nghề tinh thần kiên trì không dễ dàng khuất phục trước khó khăn. Bởi nghề này nó rất vất vả, có những lúc làm mãi vẫn chẳng thấy tiền đâu…”, ông nói.

Trải qua bao thăng trầm, đến nay, có lúc tưởng rằng nghề đúc đồng làng Ngũ Xã đã mai một, thế nhưng nghệ nhân Nguyễn Văn Ứng vẫn miệt mài, một lòng tâm huyết với nghề truyền thống. Ông và các con, cháu của ông đã cho ra đời những sản phẩm đúc đồng tài hoa, tinh xảo.

Nghệ nhân Nguyễn Văn Ứng cho biết, nghề đúc đồng để tồn tại và phát triển tới ngày hôm nay phải đòi hỏi sự sáng tạo, nghiên cứu, không thể rập khuôn mới có thể tạo ra được những bức tượng đồng có hồn, “Nếu bức tượng không có hồn người ta gọi đấy là cục đồng, kể cả làm con vật thì cũng phải làm nó sống động” – ông Ứng nói.

Để nghề tổ đúc đồng làng Ngũ Xã không bị mai một, ông Ứng đã dạy hai người con trai đúc đồng ngay từ khi còn đang đi học, người con trai Nguyễn Văn Tuấn đã tinh thông nghề từ năm 19 tuổi.

“Vào đầu năm 2022, vợ và hai người con trai của tôi được nhà nước trao tặng danh hiệu nghệ nhân, tôi thấy rất vui và tự hào vì sự cố gắng, tâm huyết của cá nhân mình và những người thân của mình đã được đền đáp xứng đáng”, ông Ứng xúc động chia sẻ.

Để mở rộng sản xuất, nghệ nhân Nguyễn Văn Ứng đã thuê đất, tuyển thợ làm hàng, tạo công ăn việc làm cho nhiều lớp thợ, giúp họ cải thiện đời sống. Bên cạnh đó, điều này cũng góp phần gìn giữ, bảo tồn, phát huy nghề đúc đồng làng Ngũ Xã đã có tuổi đời hơn bốn thế kỷ.                                                                                            Bài và ảnh: Lê Trang