(NBCL) Nhắc đến nhà báo Phan Hoàng, nhiều người biết ngay đó là tác giả của những bài phỏng vấn các tướng lĩnh Việt Nam được đăng báo và in thành sách vào những năm cuối thế kỷ 20. Ngoài các tướng lĩnh, nhà báo Phan Hoàng còn ra Bắc vào Nam phỏng vấn những nhân vật nổi tiếng trên nhiều lĩnh vực, đăng tải trên Tạp chí Kiến thức ngày nay và nhiều tờ báo khác. Những biệt danh “vua phỏng vấn”, “chuyên gia phỏng vấn” của anh xuất hiện từ đó. Không phải là loại “mì ăn liền” mà các bài phỏng vấn của Phan Hoàng giàu chất văn và tư liệu nên sống lâu trong lòng bạn đọc, được in thành các bộ sách: Phỏng vấn Người Sài Gòn, Phỏng vấn Người Hà Nội, Dạ thưa thầy!...

- Mới tốt nghiệp đại học, anh đã tìm mọi cách tiếp cận các tướng lĩnh nổi tiếng Việt Nam như: Võ Nguyên Giáp, Trần Đại Nghĩa, Trần Văn Trà, Trần Văn Quang, Đồng Sĩ Nguyên, Đồng Văn Cống, Tô Ký, Hoàng Cầm, Hoàng Minh Thảo, Nguyễn Minh Châu, Lê Tự Đồng, Lê Văn Tri, Trần Văn Danh, Bùi Cát Vũ, Vương Tuấn Kiệt, Nguyễn Thới Bưng,... để phỏng vấn, khai thác về đề tài chiến tranh mà hầu như công chúng chưa được biết tới nhiều. Động lực nào để anh chọn đề tài phỏng vấn các tướng lĩnh nổi tiếng Việt Nam, là một công việc chẳng mấy dễ dàng đối với một phóng viên trẻ?

- Do hoàn cảnh lịch sử, cho đến đầu thập niên 1990, thông tin xác thực về hai cuộc chiến tranh chống Pháp và chống Mỹ chưa được nói tới nhiều, nhất là những nhân vật trực tiếp tham dự cuộc chiến. Tôi là người đam mê lịch sử, lại vốn sinh ra ở vùng quê Phú Yên, trong một gia đình chịu ảnh hưởng nặng nề từ chiến tranh, nên chiến tranh luôn là nỗi ám ảnh khôn nguôi đối với tôi. Những câu hỏi như vì sao phải tiến hành chiến tranh, các vị tướng chiến trường có khác gì người bình thường, nếu không có chiến tranh thì đất nước ta sẽ ra sao,... luôn hiện diện trong đầu tôi mà không sách vở nào có thể trả lời cho thấu đáo. Vì lẽ đó, khi đi làm báo, được giao nhiệm vụ phỏng vấn các nhân vật nổi tiếng cho chuyên mục “Mỗi kỳ một nhân vật” của Tạp chí Kiến thức ngày nay, thì các vị tướng lĩnh là những nhân vật mà tôi hướng đến đầu tiên.

+ Từ kinh nghiệm của mình, anh thấy phỏng vấn các tướng lĩnh với phỏng vấn các nhân vật trên các lĩnh vực khác, có điều gì khác biệt cũng như khó khăn?

- Mỗi đối tượng phỏng vấn có những cái khó và điều thú vị khác nhau. Riêng đối với các tướng lĩnh thì cái khó là họ ít chịu nói về mình, hơn nữa ở thời điểm bấy giờ không phải cái gì sự thật thì cũng có thể nói, viết thành văn bản và công bố. Ngay cả hồi ký của một tướng lĩnh hàng đầu là Thượng tướng Trần Văn Trà mới xuất bản cũng đã bị thu hồi. Hơn nữa, có những vị tướng đánh trận rất giỏi nhưng do không có khiếu ăn nói hoặc không ghi nhật ký, nên khi kể lại những công việc hay sự kiện họ tham gia thì thật khó khăn, quên thời gian, địa điểm, tên tuổi đồng đội,... Vì vậy, tôi phải phỏng vấn các vị tướng nhiều lần, rồi gặp các nhân chứng khác, tìm tư liệu để so sánh, đối chiếu trước khi viết thành văn bản chính thức và đưa cho các tướng lĩnh xem lại, ký tên vào.

+ Từ tư liệu phỏng vấn tướng lĩnh của anh, có nhiều người làm báo về sau khai thác?

- Có thể còn những sai sót nhưng các bài phỏng vấn tướng lĩnh của tôi rất công phu. Có những vị tướng dường như chỉ dành cho tôi phỏng vấn, viết bài độc quyền về họ. Vì vậy, về sau này tôi rất buồn khi thấy có một số cây bút đạo văn, đạo tư liệu của tôi về các tướng lĩnh, nhưng không hề xin phép. Có những “nhà báo” lười biếng đến mức bê nguyên những câu văn của tôi viết về các tướng lĩnh để in báo, làm như họ cũng từng trực tiếp gặp gỡ phỏng vấn các vị tướng. Tình trạng đạo văn này cần chấm dứt. Tôi cũng đang hoàn thành để tái bản bộ “Phỏng vấn Tướng lĩnh Việt Nam” dày khoảng 1.000 trang do NXB Trẻ ấn hành.

+ 25 năm trước, vừa tốt nghiệp đại học, anh đã nhận công việc tiếp cận các tướng lĩnh, lúc đó anh lấy kiến thức đâu về chiến tranh để đặt vấn đề để phỏng vấn các vị tướng?

- Nhờ tủ sách gia đình, từ nhỏ tôi đã đọc thuộc làu nhiều bộ sử Việt Nam và thế giới. Tôi yêu văn chương và cũng rất say mê lịch sử. Điều đó không chỉ thể hiện trong nghề báo mà ngay cả trong sáng tác thơ của tôi. Nếu không đi con đường báo chí, văn chương thì có khả năng tôi trở thành một người nghiên cứu lịch sử. Tôi nghiệm thấy lịch sử là nền tảng văn hoá quan trọng cho mọi nghề nghiệp, nhất là nghề làm báo.

Chẳng những ham đọc sách mà tôi còn hay quan sát, ngẫm nghĩ, chịu khó tư duy, luôn đặt ra những câu hỏi mang tính “chất vấn”. Kiến thức ở nhà trường, dù là tốt nghiệp đại học hay cao hơn nữa cũng chỉ đơn thuần là sách vở giáo khoa, nếu ta không chịu đọc thêm, học thêm, đặc biệt là từ thực tiễn đời sống thì khó mà khá lên được.

+ Rất nhiều tướng lĩnh đã được thể hiện qua ngòi bút của anh, vậy có vị tướng tài nào mà anh chưa được tiếp cận, chưa viết về chân dung họ mà anh cho đó là sự tiếc nuối?

- Tôi chủ yếu thực hiện phỏng vấn các chiến tướng mà công trận nổi bật. Tất nhiên, do điều kiện mà còn nhiều vị tướng giỏi, đáng kính tôi không được tiếp cận, trong đó có những người khi tôi chưa cầm bút thì họ đã qua đời mang theo những tư liệu quý giá.