Nỗ lực cứu cừu

“Bầy cừu hơn 250 con giờ chết gần nửa! Không có nước người còn chết huống chi cừu! Ngày nào cũng có cừu chết, tôi làm thuê chăn cừu thôi nhưng thấy cừu chết còn xót ruột huống gì ông chủ. Nên ngày nào có cừu chết tôi cũng không dám báo cho chủ biết, ổng buồn!”, ông Nô, người dân tộc Chăm đang chăn cừu thuê cho chủ trang trại Nguyễn Công Bảy (xã Phước Trung, huyện Bác Ái, Ninh Thuận) gục gặc khi nói về đàn cừu mình chăn mỗi ngày lại chết dần chết mòn dưới cái nắng và những cơn khát vùng sa mạc. Cừu là vật nuôi có mặt rất sớm trên vùng đất Ninh Thuận, từ cách đây hơn 100 năm, do người Pháp thử nghiệm. 

Ninh Phước, Bác Ái và Thuận Bắc là ba huyện của tỉnh Ninh Thuận có số lượng đàn cừu tập trung rất lớn. Ở Ninh Thuận, các gia đình người Chăm nuôi cừu thuê cho những ông chủ lớn. Họ sống cả gia đình trong trang trại nuôi cừu, thiếu nước sinh hoạt, xa chợ, trường học nên khá vất vả. Các hộ gia đình với quy mô chăn nuôi nhỏ (vài chục đến 200 con) thường thuê người dân xung quanh chăn dắt. Xã Phước Trung (huyện Bác Ái, Ninh Thuận) bây giờ chỉ thấy cảnh ruộng đồng xơ xác vì nắng nóng, cây cỏ cháy vàng, đất ruộng nứt nẻ, khô khốc. Trong các trại chăn nuôi cừu của người dân nơi đây là những đàn cừu suy yếu, gầy guộc… vì đang thiếu thức ăn và nước uống. 3 năm gần đây, hạn hán liên tiếp không chỉ đẩy cả tỉnh Ninh Thuận vào tình cảnh kiệt cùng nguồn nước, mà nắng với gió khốc liệt và kéo dài đã khiến những người chăn nuôi cừu ở Ninh Thuận đang khốn đốn vì cừu chết hàng loạt do thiếu thức ăn và nước uống mặc dù chỉ mới bắt đầu vào mùa hạn hán. 

Nắng nóng quá khiến đồng khô, cỏ cháy, nước uống cũng thiếu nên ngày nào cũng có cừu chết. Những con cừu chết dọc đường đi kiếm ăn, chết trong những vũng bùn quánh lên khô khốc, chết trong chuồng trại trước mỗi bình minh. Ngày nào cũng vậy, những người chăn cừu du mục, những chủ trang trại nuôi cừu ở vùng đất hoang mạc này lại rơi nước mắt nhìn những con cừu là gia tài của mình gục xuống vì khát. Cừu mẹ chết khát vì không có nước uống, cừu non chết khát vì không được bú mẹ. Nước chỉ để dành cho người. Mà người cũng phải tằn tiện từng chút một. 

“Từ sau tết đến giờ khô hạn quá, đàn cừu hơn 250 con của tôi đã chết hơn một nửa rồi. Trong chuồng giờ chỉ còn hơn 100 con nhưng sợ cũng không qua khỏi mùa hạn năm nay. Nhiều con cừu cái đẻ con nhưng chỉ vài ngày sau là chết cả mẹ lẫn con vì kiệt sức. Nếu sắp tới trời không mưa, thiếu cỏ tươi, chắc bầy cừu chết hết”, ông Bảy nhìn đàn cừu mà thương. Thương chỉ biết vậy thôi, vì ông cũng bất lực. Và không chỉ riêng ông, hàng chục hộ chăn cừu nơi đây cũng đang phải chịu cảnh tương tự.

Hạn hán khủng khiếp mấy tháng nay đã rút cạn nguồn sống của không chỉ cừu mà còn của nhiều loài gia súc khác. Những khúc sông, những lòng hồ bốc hơi cạn trợ đáy, khi những đàn cừu đi qua bụi tung mịt trời. Vườn ruộng cạn kiệt, lòi gốc mạ. Mặt trời không buông tha cho vùng núi vốn đã nghèo sức sống. Nguồn thức ăn chính của cừu không thể sống nổi. Không nước uống, cỏ cũng chẳng còn. Người nuôi phải cho cừu ăn rơm rạ cầm hơi. Nhưng rơm rạ cũng có rẻ đâu. buộc người chăn phải bổ sung thức ăn khác, đó là cám.

 “Mới khoảng 30 ngày, tôi tốn 30 triệu đồng để mua rơm cho cả bầy. Mươi bữa phải cho chúng uống thêm nước cám gạo để có chất. Nếu không, chết cả đàn là cái chắc!” hộ ông Trần Cao Hòa, xã Phước Trung ngao ngán cho biết. Nắng hạn kéo dài, cây cỏ trơ trụi, đàn cừu chỉ còn gần 500 con của gia đình ông đành phải nhốt lại, nguồn thức ăn chính là cám, rơm khô hòa với ít mật đường. Cừu vẫn ăn, cho gì ăn nấy. Nhưng nếu không phải là cỏ, thì trước sau gì chúng cũng sẽ chết. Cám và các loại thức ăn khác sẽ làm cừu mắc các bệnh như chướng hơi dạ cỏ, tức bụng, không tiêu hóa được. Ông tính, hàng ngày phải chi hơn 400.000 đồng mua thức ăn để “cứu đói” cho đàn cừu. Bình quân cứ 10 ngày phải bán bớt 4 con cừu để có đủ chi phí tiếp tục duy trì đàn cừu còn lại, nếu không cả đàn cừu chết, cả gia đình ông và những người chăn cừu du mục thuê của ông cũng chết. 

Theo giới chăn nuôi cừu ở Ninh Thuận, những con cừu suy kiệt sẽ phát bệnh, lây lan cho bầy đàn là chuyện tất nhiên. Lo lắng trước tình trạng này, một vài chủ trang trại đã bán rẻ đàn cừu để vớt vát vốn liếng. “Hôm qua, có người vừa bán gần 200 con cừu còn lại nhưng chỉ được vài chục triệu đồng, sau khi bị chết hơn 150 con. Cừu đực thì may ra có người mua 1,2 đến 1,5 triệu đồng/con để xẻ thịt, còn cừu cái rất khó bán,” ông Hòa cho biết. 

Hàng ngàn hộ chăn nuôi cừu ở Ninh Thuận đang rơi vào tình cảnh "tiến thoái lưỡng nan" vì giá cừu rớt thê thảm. Hơn một tháng qua, hàng trăm con cừu của các hộ dân tại tỉnh Ninh Thuận bị chết đói và khát ngày càng tăng, nhiều chủ trại nuôi cừu đã phải bán số cừu gầy còn lại để tránh bị thiệt hại nặng hơn, không ít chủ nuôi cừu đang trực diện với chuyện mất hết vốn đầu tư.

Giải pháp của nhiều người nuôi cừu hiện nay là bán 1 con cừu giá 800.000 đồng để cứu 10 con cừu còn lại vượt qua đại hạn. “Đầu năm 2015 giá cừu bình quân từ 80.000 - 110.000 đồng/kg hơi, nay giảm xuống còn phân nửa. Với tình hình này, chắc tôi phải bán tháo đàn cừu chứ không thể chờ đến lúc giá cừu tăng lại”, ông Bảy nghẹn ngào nói. Cá biệt có trang trại của ông Tư Kha, ở TP. Phan Rang - Tháp Chàm đến đầu tư nuôi 450 con, nhưng trong tháng hai và tháng ba, số cừu chết gần 50% tổng đàn. Để tránh thua lỗ nặng, ông Tư Kha đã bán hết số cừu còn lại với giá bình quân 600 nghìn đồng/con và bỏ luôn cả trang trại từng đầu tư tiền tỷ trước đó. 

Đã 3 tháng trôi qua, nơi đây không có một giọt mưa biến vùng đất này thành khô cằn, nắng chát như sa mạc. Bỏ qua tất cả mọi khó khăn, những người chăn cừu du mục vẫn cố gắng sống, vẫn không ngừng tìm cách mưu sinh với niềm hy vọng cuộc đời của con, của cháu mình sẽ ngày càng bớt cơ cực hơn. Có lẽ không có ai có thể tưởng tượng nổi cuộc sống cơ cực, khó khăn của những mảnh đời mưu sinh ở nơi cuối dãy Trường Sơn này. Cho dù đến cả năm trời không có mưa, nắng như thiêu như đốt, đồng cỏ hoang trụi nhưng họ chưa từng nghĩ đến việc bỏ lại mảnh đất này mà ra đi, vẫn lặng lẽ sống, bỏ qua sự khắc nghiệt của thiên nhiên nơi đây.

Khắc khoải miền hoang mạc

“Nắng nóng như ri, người còn héo khô huống chi cây. Dân quê chủ yếu sống bằng nghề chăn cừu. Từ đầu năm tới giờ nắng hạn liên tục mà chẳng có mưa. Cứ đà này thì dễ mất hết. Dân lại khổ cực trăm bề!”, bà lão tên Lành khắc khoải nói khi nhìn xuống chân ruộng đã nứt toác những đường nứt tử thần. Cặm cụi, bà lão cắt những chân cỏ đang khô cháy gom lại từng bao mang về. Những giọt mồ hôi cố vắt ra từ người nhỏ xuống chưa kịp chạm mặt đất đã vội vã hóa khí bay về trời. Thấy đấy, đau lắm mà cứu không đặng. Vì người còn không có nước huống gì cây cỏ, huống gì đàn cừu. Thôi đành cứu người trước. Nhưng trời nào có thương, cứ nắng hoài nắng mãi, cây chết, cừu chết, rồi người cũng sẽ chết. 

Nhiều hộ nuôi cừu nơi đây cho biết, năm nay hạn hán còn gay gắt hơn năm đại hạn 2015 ở vùng đất này. Dù mới chớm mùa khô, song tại tỉnh Ninh Thuận nắng nóng đã hừng hực đến khó chịu. Nhiều hồ chứa nước nhỏ trên địa bàn đã cạn kiệt.

Nguy cơ hạn hán trên diện rộng có thể xảy ra. Hiện tại, hồ Ông Kinh (huyện Thuận Bắc) đã cạn kiệt, hồ Phước Nhơn (huyện Ninh Hải) chỉ còn xấp xỉ 50,000 m³, hồ Tà Ranh (huyện Ninh Phước) chưa đến 140,000 m³ nên sở NN&PTNT tỉnh Ninh Thuận không có kế hoạch sản xuất vụ Hè-Thu ở những vùng này, mà dành nước uống cho gia súc, trong đó có các đàn cừu Ninh Thuận. 

Hồ chứa nước Ông Kinh trên địa bàn đã cạn kiệt, trơ đáy. Để lấy nước, nông dân đã bỏ hàng chục triệu đồng khoan giếng dưới lòng hồ hàng chục mét, dùng máy bơm đưa nước về, những chỉ được vài bữa lại hết nước. Nắng nóng kéo dài, mưa ít và lưu lượng nước về giảm bất thường. Thảm thực vật xung quanh hồ chứa bị khai thác triệt để chỉ còn đồi trọc. Nước ngầm theo đó cũng ít đi và chẳng còn nước để dự trữ trong hồ cho việc cứu cây, cứu người nữa.

Nắng, nóng, khô hạn, thiếu nước trầm trọng đã khiến đời sống của hàng triệu hộ dân ở đất miền Trung càng trở nên cùng cực hơn. Lúa trồng để cho người ăn thì nay đành cắt cho bò ăn thay cỏ, mía trồng rồi đem làm củi đốt vì khô còn hơn củi phơi giữa mùa nắng, mỳ sắn, các loại nông sản người dân trồng cũng cùng chung với một số phận không thể khác: chết khô chết khát! Và, mặc kệ sự cố gắng của người dân, cừu cứ chết. Có trại trong ngày có tới một phần tư con cừu lìa đời. 

Theo ngành NN&PTNT của 2 tỉnh Bình Thuận và Ninh Thuận, nguyên nhân chủ yếu của hiện tượng sa mạc hóa là do tác động trực tiếp của gió mùa, đặc biệt là gió mùa Đông Bắc, tạo nên hiện tượng cát bay. Mặt khác, việc thiếu hệ thống rừng vành đai chắn gió khiến cát dễ dàng tràn lấp lên những khu vực canh tác, các khu dân cư tập trung hoặc tạo nên những cồn cát mới… 

Chi cục trưởng Chăn nuôi và Thú y Ninh Thuận Trương Khắc Trí cho biết, toàn tỉnh có hơn 120 nghìn con cừu. Trong bối cảnh này, đơn vị đã cử cán bộ xuống địa bàn để kiểm tra, xác minh tình trạng cừu chết. Đồng thời, khuyến cáo các hộ chăn nuôi dùng biện pháp dự trữ, bảo quản nguồn thức ăn; hạn chế việc tái đàn và nên bán bớt gia súc đến tuổi bán thịt cũng như di chuyển đàn từ nơi khô hạn đến nơi có nguồn nước, nguồn thức ăn để vượt hạn.

Phó Giám đốc Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn Ninh Thuận Phan Quang Thựu cho biết, hiện nay, nhiều hồ chứa nước tại một số vùng có nuôi gia súc trên địa bàn tỉnh đã cạn kiệt, ngành đã chỉ đạo các địa phương nhanh chóng triển khai các biện pháp tập trung nguồn nước cho chăn nuôi để tránh tình trạng gia súc chết do thiếu nước. 

Nhìn những đàn cừu gục chết bên đồng cỏ khô khát mà không cứu được, những người chăn cừu du mục lặng lẽ đi về giữa cái nắng ban trưa đầy lam lũ mà quặn lòng. Giọt nước mắt trên khuôn mặt họ già nua chưa kịp lăn xuống gò má đã tan biến mất. “Hạn quá!”, người chăn cừu du mục lắc đầu rồi lầm lũi bước về. Ai cứu được người, ai cứu được đàn cừu bây giờ. Có lẽ những người chăn cừu ấy, như hàng vạn người nông dân khác vốn chẳng thể hiểu được lý do vì sao ông trời làm khô đất, khô người đến thế. Chỉ biết rằng mùa khát này, và sau đó sẽ là mùa thất bát, mùa đói. Một viễn cảnh không phải xa vời mà ngay trong sự lo lắng của người dân.

Thiên An