Hiện nay đối với hàng hóa khi thay đổi mục đích sử dụng, doanh nghiệp (DN) phải đăng ký tờ khai mới để thay đổi mục đích sử dụng đồng thời thực hiện đầy đủ chính sách thuế, phân luồng kiểm tra trên hệ thống quản lý rủi ro, áp dụng chính sách như đối với hàng hóa nhập khẩu khi đăng ký tờ khai mới, trừ những trường hợp đã thực hiện đầy đủ chính sách quản lý hàng hóa XNK tại thời điểm đăng ký tờ khai ban đầu. Khi người nộp thuế thay đổi mục đích sử dụng, chuyển tiêu thụ nội địa nhưng không tự giác kê khai, nộp thuế, nếu bị phát hiện thì sẽ bị ấn định số tiền thuế phải nộp và bị xử phạt theo quy định. Tuy vậy, trong thực tế quản lý và thực hiện thủ tục thay đổi mục đích sử dụng, một số trường hợp còn chưa phù hợp với thực tế, còn bất cập trong việc thực hiện thủ tục hải quan như sau:

Việc thay đổi mục đích sử dụng người khai hải quan phải thực hiện đăng ký tờ khai hải quan mới, đồng thời thực hiện thủ tục hải quan và phân luồng tờ khai theo quy định về quản lý rủi ro như khi đăng ký tờ khai thông thường. Khi đó, tờ khai hải quan mới có thể được phân luồng Đỏ. Nhưng đối với hàng hóa thay đổi mục đích sử dụng không còn nguyên trạng như khi XNK của tờ khai cũ hoặc chỉ một phần không còn nguyên trạng thì việc kiểm tra thực tế hàng hóa trên tờ khai thay đổi mục đích sử dụng sẽ là không hợp lý, khó khăn. Vì tên hàng khai trên hồ sơ, tờ khai thay đổi mục đích sử dụng là tên hàng theo tờ khai cũ nhưng thực tế hiện trạng hàng hóa đã không còn nguyên trạng thậm chí là khác về bản chất, lý tính vì đã qua sản xuất, chế biến nên công chức hải quan không thể xác định hàng hóa đúng khai báo hay không. Đối với việc thực hiện chính sách mặt hàng (thực hiện các quy định về giấy phép, kiểm tra chuyên ngành) của hàng hóa thay đổi mục đích sử dụng (trừ trường hợp đã thực hiện đầy đủ chính sách quản lý hàng hóa XNK tại thời điểm đăng ký tờ khai ban đầu). Việc thực hiện quy định này nhằm đảm bảo quản lý chặt chẽ tránh bị lợi dụng để gian lận về chính sách của các loại hình được ưu đãi.

Tuy nhiên, có rất nhiều bất cập, chưa hợp lý từ việc thực hiện chính sách mặt hàng khi đăng ký tờ khai thay đổi mục đích sử dụng. Thời điểm đăng ký tờ khai cũ chưa có quy định về chính sách quản lý chuyên ngành hoặc quản lý giấy phép hoặc không thuộc trường hợp cấm, hạn chế XNK đối với mặt hàng thay đổi mục đích sử dụng, chính sách chuyên ngành hoặc giấy phép, cấm, hạn ngạch được quy định, có hiệu lực sau thời điểm đăng ký tờ khai ban đầu nhưng khi đăng ký tờ khai thay đổi mục đích sử dụng thì vẫn bắt buộc thực hiện đầy đủ các chính sách quản lý mới. Điều này sẽ dẫn đến có những trường hợp không được phép hoặc không đảm bảo điều kiện xuất nhập khẩu để đăng ký tờ khai thay đổi mục đích sử dụng và cũng không thể nào xử lý hình thức nào khác được (không tái xuất được, vì tái xuất cho ai? Trong khi hàng hóa đó đã được chuyển quyền sở hữu. Còn nếu tiêu hủy thì quá vô lý) để DN có thể thực hiện được quyền định đoạt đối với tài sản của mình theo quy định của Bộ luật Dân sự.

Cần có quy định cụ thể hơn đối với từng đối tượng, từng loại hình khác nhau khi thay đổi mục đích sử dụng sẽ có cách quản lý khác nhau, phù hợp với thực tế hơn. Đối với những trường hợp thay đổi mục đích sử dụng, đăng ký tờ khai mới mà quan hệ này về bản chất được xem là quan hệ xuất nhập khẩu (như hàng của DNCX với nội địa, hàng kinh doanh TNTX, hàng gia công,...) thì bắt buộc thực hiện tất cả các chính sách đang có hiệu lực tại thời điểm đăng ký tờ khai thay đổi mục đích sử dụng như quy định hiện nay. Còn đối với những trường hợp như hàng đầu tư miễn thuế, hàng theo hạn ngạch thuế quan, hàng miễn thuế của DN đóng tàu, dầu khí... mà khi thay đổi mục đích sử dụng chỉ đơn thuần là thủ tục kê khai, nộp thuế thì không cần quy định phải thực hiện tất cả các chính sách có hiệu lực tại thời điểm đăng ký tờ khai thay đổi mục đích sử dụng như quy định hiện nay mà chỉ cần thực hiện đầy đủ chính sách tại thời điểm đăng ký tờ khai ban đầu đến nay vẫn còn hiệu lực nhưng chưa được thực hiện khi đăng ký tờ khai ban đầu.

Đối với những trường hợp thay đổi mục đích sử dụng hàng hóa miễn thuế của các dự án đầu tư (hàng tạo tài sản cố định) đã khấu hao hết nhưng còn giá trị sử dụng hoặc hết giá trị sử dụng nhưng còn giá trị về kinh tế (bán phế liệu) thì có bắt buộc phải làm thủ tục thay đổi mục đích sử dụng không? Nếu vẫn bắt buộc phải thực hiện thủ tục thay đổi mục đích sử dụng thì việc quản lý hàng miễn thuế của cơ quan Hải quan sẽ rất nặng nề, có những trường hợp đăng ký tờ khai miễn thuế, dự án được cấp phép hoạt động 50 hoặc 70 năm nhưng vẫn quy trách nhiệm quản lý của cơ quan Hải quan và nghĩa vụ của DN thì quá bất hợp lý. Nên chăng quy định trách nhiệm quản lý và nghĩa vụ thực hiện thay đổi mục đích sử dụng (nếu có) của DN khi trong khoảng thời gian nhất định (có thể là theo thời gian khấu hao tài sản cố định) thì sẽ hợp lý hơn.

Cần sớm có bổ sung, hoàn thiện các quy định để thực hiện thủ tục thay đổi mục đích sử dụng hàng hóa đã được ưu đãi thuế, không thuộc đối tượng chịu thuế... theo hướng tích cực, dễ thực hiện và hợp lý hơn nữa trong các quy định liên quan về vấn đề này. 

Minh Quân