Một đoạn của Dự án đường sắt đô thị đoạn Nhổn - ga Hà Nội  (Ảnh TL)

Mới đây, Bộ KH&ĐT trình Chính phủ Báo cáo Định hướng thu hút, quản lý và sử dụng vốn hỗ trợ phát triển chính thức (ODA) và vốn vay ưu đãi. Theo đó, Bộ KH&ĐT chỉ ra nguy cơ Việt Nam rơi vào bẫy “ODA và vay ưu đãi” và giải pháp để sử dụng vốn ODA phát huy hiệu quả trong giai đoạn tới.

Hiện tổng vốn nước ngoài Việt Nam ký kết vay giai đoạn 2016 - 2017 đạt 9.198 triệu USD. Trong đó, vốn vay ODA 6.781 triệu USD, vay ưu đãi 2.200 triệu USD, viện trợ không hoàn lại 216,8 triệu USD. 

“Vốn vay ODA có lãi suất thấp, thời hạn vay dài thường từ 25-40 năm và thời gian ân hạn hợp lý (từ 5-10 năm). Với các ưu điểm này, vốn ODA giúp Việt Nam tiếp cận với nguồn kỹ thuật tài chính quan trọng, giúp chuyển giao tri thức, đổi mới, sáng tạo và là đòn bẩy, chất xúc tác huy động nguồn vốn khác, đặc biệt nguồn vốn trong nước” Báo cáo của Bộ KH&ĐT cho hay.

Tuy nhiên, Bộ KH&ĐT cảnh báo, vốn vay ODA bắt đầu bộc lộ hạn chế như lãi suất xu hướng tăng dần. Nếu Việt Nam không cân nhắc kỹ có thể rơi vào bẫy “ODA và vay ưu đãi” khi lãi suất vay và phí thu xếp vốn cao hơn so với mức lãi suất vay thương mại trên thị trường vốn trong nước.

Đáng lưu ý, Bộ KH&ĐT nêu thực trạng điều chỉnh tăng vốn đầu tư gấp nhiều lần so với phê duyệt ban đầu ở các dự án, nhất là dự án đường sắt đô thị. Tiêu biểu như dự án đường sắt đô thị Cát Linh – Hà Đông (Hà Nội), tuyến đường sắt đô thị đoạn Bến Thành – Suối Tiên (TP. HCM), tuyến đường sắt đô thị đoạn Nhổn – Ga Hà Nội… 

Trong đó, tuyến đường sắt đô thị đoạn Bến Thành – Suối Tiên (TP.HCM) tăng từ 17.387 tỷ đồng lên 47.325 tỷ đồng; tuyến đường sắt đô thị đoạn Nhổn – ga Hà Nội vay Pháp, ADB tăng từ 783 triệu EUR lên 1.176 triệu EUR…

Nguyên nhân của việc đội giá này được lý giải là do kéo dài thời gian bàn giao mặt bằng, gây phát sinh chi phí. Đơn vị thi cộng chậm khiến trượt giá nguyên vật liệu, giá nhân công phải điều chỉnh. Đặc biệt do năng lực đơn vị tư vấn kém. Các giải pháp thiết kế, tính toán chưa chính xác chi phí đầu tư hạng mục khiến tổng mức đầu tư tăng. 

Bên cạnh đó, Bộ KH&ĐT cũng chỉ ra các điểm bất cập của nguồn vốn ODA từ các đối tác song phương.

Trong định hướng mới về thu hút và sử dụng vốn vay nước ngoài của Chính phủ, Bộ KH&ĐT đưa ra đề xuất nên ưu tiên sử dụng dự án trực tiếp thúc đẩy tăng trưởng gắn với phát triển bền vững, nhất là dự án có khả năng tạo nguồn thu ngoại tệ trong trung và dài hạn như giải quyết nút thắt cơ bản về hạ tầng, nông nghiệp thông minh, kích thích hoạt động xuất khẩu… Hạn chế sử dụng vốn vay nước ngoài để tài trợ cho nhu cầu mua sắm nội địa vì làm tăng nợ công nhưng không cải thiện năng lực trả nợ quốc gia. 

“Việt Nam cần chuẩn bị cho Chiến lược rút lui. Vốn ODA chỉ là kênh huy động ngoại tệ tạm thời. Lợi ích lớn nhất của vốn vay nước ngoài là có nguồn ngoại tệ để tiếp cận công nghệ, tài sản đầu tư và kiến thức chuyên môn tiên tiến. Về lâu dài, chúng ta cần có chiến lược để tiếp cận các yếu tố đó mà không cần ODA”, Bộ KH&ĐT nhận định.

 Nguyễn Mạnh