Sáng tạo - Nhu cầu có thật

Những năm gần đây, các không gian sáng tạo có sự phát triển đáng kinh ngạc, đặc biệt từ năm 2009 với sự ra đời của hàng loạt không gian như Doclab (nổi tiếng với việc hỗ trợ, hướng dẫn các bạn trẻ có tình yêu với bộ môn Nghệ thuật thứ 7), Cà Phê Thứ 7 (tổ chức các buổi nói chuyện cởi mở về nghệ thuật hằng tuần dành cho công chúng), sau đó là YxineFF (2010), Saigon Outcast (2012), Đom Đóm (2013), Zone 9 (mở năm 2013, đóng cửa 2014), Heritage Space (2014), ADC Academy (2014), Nhà Ga 3A (2014)...

Tất cả đã làm gia tăng đáng kể số lượng không gian sáng tạo ở Việt Nam, môi trường sáng tạo và nghệ thuật trở nên phong phú hơn rất nhiều, đặc biệt là mảng âm nhạc thể nghiệm, làm phim, thiết kế, và người dân được tiếp cận các sự kiện văn hóa và nghệ thuật nhiều hơn.

Ví dụ, nhờ có Đom đóm và CAMA ATK, lần đầu tiên các nghệ sỹ theo dòng âm nhạc thể nghiệm có một không gian để biểu diễn thường xuyên; Doclab ra đời trở thành địa điểm gặp gỡ dành cho những nhà làm phim trẻ học hỏi các kỹ thuật làm phim, sử dụng các thiết bị, máy móc, và cơ sở vật chất với chi phí hợp lý. Doclab cùng với TPD, một trung tâm dành cho các nhà làm phim trẻ, đã trở thành nguồn khích lệ các nhà làm phim trẻ Việt Nam, và thông qua đó, đã góp phần xây dựng một cộng đồng lớn hơn cũng như lượng khán giả cho môi trường làm sáng tạo ở Hà Nội.

Một góc không gian nghệ thuật Manzi.

Ngày càng độc lập trong sáng tạo

Nói về thời kỳ sáng tạo trước đây, PGS.TS Bùi Hoài Sơn – Viện trưởng Viện Văn hóa Nghệ thuật quốc gia Việt Nam nói: “Thời gian trước đây, để thể hiện tác phẩm của mình, các nghệ sĩ đương đại thường nhờ vào sự giúp đỡ của các tổ chức quốc tế, ví dụ như Viện Goethe, Hội đồng Anh, Trung tâm văn hóa Pháp, v.v... Khi họ dựa vào các đơn vị nước ngoài như thế, theo ý kiến của riêng tôi, họ sẽ bị định hướng bởi các tổ chức nước ngoài”.

Nếu như giai đoạn cuối những năm 90, đầu những năm 2000, các nghệ sĩ phải tự dò dẫm và nói thẳng là có chút tâm trạng hồ hởi khi nhận được tài trợ từ các tổ chức nước ngoài thì khoảng gần 10 năm nay, tình thế đã có sự đổi khác.

Cuộc cách mạng về công nghệ thông tin, sự bùng nổ của mạng xã hội và nhất là điều kiện kinh tế khấm khá hơn trước đã cho cộng đồng sáng tạo nghệ thuật trong nước có những nhãn quan khác về chính những thứ mình yêu và cống hiến – độc lập và tự chủ hơn. Giới nghệ sĩ, sáng tạo, các nhà sưu tập... chuyển biến từ chỗ phụ thuộc sang phụ thuộc một phần và dần dần độc lập hoàn toàn trong hoạt động và sáng tạo.

Một ví dụ của không gian sáng tạo phụ thuộc một phần là Life Art/ Black Box, mở cửa vào năm 2010, một không gian dành cho các khám phá mới về sân khấu, với các lớp học sử dụng nghệ thuật, âm nhạc, sân khấu, và các kỹ năng về múa để các cá nhân có thể tìm hiểu và phát triển bản thân mình. Phan Ý Ly - người sáng lập Life Art đặt mục tiêu rõ ràng rằng Life Arts sẽ hoạt động như một doanh nghiệp xã hội, và không phụ thuộc hoàn toàn vào các quỹ hỗ trợ bên ngoài.

Ví dụ nổi bật nhất về không gian sáng tạo độc lập 100%, hay nói cách khác họ sử dụng tiền của mình để duy trì hoạt động là Heritage Space và Zone 9, nay là X98 tại Hà Nội và Nhà Ga 3A thành phố Hồ Chí Minh.

Không gian bên trong Vicas Art Studio.

Phong cách thiết kế gợi nhớ về thời kỳ xã hội chủ nghĩa những năm trước đây và không khí đượm buồn của khu nhà Zone 9 đã hấp dẫn nhiều người hoạt động trong lĩnh vực sáng tạo như họa sỹ, chủ sở hữu quán bar, kiến trúc sư, nghệ sỹ múa, nhiếp ảnh gia, chuyên gia tổ chức tiệc cưới… Không lâu sau đó, Zone 9 trở thành một địa điểm “ăn chơi” của thanh niên Hà Nội, và dường như nó trở thành một mối lo ngại của chính quyền thành phố. Sau vụ cháy làm 6 người thiệt mạng, khu này đã bị buộc phải đóng cửa. Tuy nhiên, những sáng lập viên của Zone 9 đều thành lập các khu vực không gian sáng tạo khác để tiếp tục hoạt động và truyền cảm hứng tới những người trẻ tuổi.

Việc bùng nổ các không gian sáng tạo và có sự thay đổi về chất trong hoạt động đã mang đến cho đời sống, xã hội nhiều biến đổi. Đầu tiên phải nói đến là khán giả được tiếp cận nhiều hơn với các hoạt động văn hóa nghệ thuật, đồng nghĩa với việc phát triển con người tốt hơn. Tiếp đó là tạo thêm công ăn việc làm cho xã hội. Các không gian sáng tạo này đã truyền được cảm hứng kết nối con người và quan trọng nhất là nó thay đổi bộ mặt của đô thị.

Mặc dù các nghệ sĩ trẻ, các không gian sáng tạo độc lập còn nhiều khó khăn, nhất là kỹ năng quản lý, tính ổn định, lâu dài nhưng có thể nói, thời kỳ này là một thời kỳ đầy hứng khởi cho các nghệ sĩ, cho các hoạt động sáng tạo và cho cả công chúng. Bởi lẽ, cuộc đời ngoài bánh mì còn cần có cả hoa hồng.

Tử Hưng