“Trò lừa đảo”?

Trong mảng tối của khu vực kinh doanh giàu có nhất Ấn Độ, cư dân của khu ổ chuột lớn nhất châu Á đang cố gắng đẩy lùi kế hoạch của một trong những tập đoàn lớn nhất Ấn Độ nhằm tái phát triển khu vực của họ - nơi sinh sống của khoảng một triệu người.

Khu ổ chuột Dharavi tại Mumbai hiện có 12.000 doanh nghiệp nhỏ, do người dân tự quản lý thuộc các lĩnh vực da giày, quần áo và thực phẩm. Điều kiện sống và làm việc tồi tệ bởi mật độ dân số đông đúc và thiếu các tiện nghi cơ bản như nhà vệ sinh đã thúc đẩy những lời kêu gọi cải tạo lại khu này.

Nằm đối diện với Khu phức hợp Bandra Kurla bên kia sông - nơi giá đất thuộc hàng đắt nhất cả nước - và có lối đi thuận tiện đến sân bay quốc tế, khu ổ chuột này là một vị trí đắc địa cho các nhà phát triển bất động sản.

Nhưng sự phát triển được đề xuất đã làm dấy lên mối lo ngại giữa các chính trị gia, nhà quy hoạch đô thị và cư dân như bà Kanta Bai, 70 tuổi, người đã bán rau trong khu ổ chuột hơn 30 năm.

"Những người như tôi đã gắn bó với khu Dharavi trong nhiều thập kỷ. Bây giờ đột nhiên chúng tôi được thông báo rằng chúng tôi sẽ được chuyển đến một nơi tốt hơn. Nhưng có ai thèm hỏi chúng tôi rằng chúng tôi có thực sự muốn làm điều đó không? Chúng tôi rất hạnh phúc ở đây”, bà nói với Nikkei Asia.

Nguyên nhân chính gây lo ngại là hệ sinh thái kinh tế sôi động của khu định cư có thể bị phá hủy và thiếu sự đảm bảo rằng cư dân sẽ có thể tiếp tục sinh kế của họ ở một địa điểm mới.

Hợp đồng tái phát triển khu ổ chuột Dharavi đã được Adani Realty, nhánh bất động sản của Adani Group - thuộc sở hữu của tỷ phú giàu nhất Ấn Độ Gautam Adani - ký hợp đồng với giá 613 triệu USD vào tháng 11 năm ngoái.

Là một phần của quá trình cải tạo khu ổ chuột rộng 300 mẫu Anh trong hơn 7 năm, tập đoàn đã đề nghị xây dựng nhà ở miễn phí cho tất cả cư dân đủ điều kiện và xây dựng cơ sở hạ tầng liên quan, mặc dù cư dân không nói rõ về loại thỏa thuận mà họ sẽ được cung cấp.

Một đại lý bất động sản nói với Nikkei Asia rằng giá đất trên mỗi mét vuông ở Dharavi trung bình khoảng 200 USD, trong khi ở khu phức hợp Bandra Kurla, nó lên tới 600 USD hoặc cao hơn.

Các chính trị gia đối lập đã cân nhắc. Bà Preeti Sharma Menon, lãnh đạo Đảng Aam Aadmi, đảng cầm quyền của chính quyền địa phương Delhi, gọi dự án này là một "trò lừa đảo".

"Hãy sẵn sàng cho vụ lừa đảo lớn nhất ở Mumbai. Người nghèo ở Dharavi sẽ trở thành vô gia cư, kế sinh nhai của họ bị tước đoạt và đất đai của họ bị lấy để làm giàu cho người giàu. Adani và Fadnavis sẽ ngày càng giàu hơn”, bà viết trên Twitter, ám chỉ tới Devendra Fadnavis, phó thủ hiến bang Maharashtra nơi có Mumbai.

Công ty Adani Realty đã không trả lời yêu cầu bình luận.

Tuy nhiên, các nhà chức trách tự tin về việc thực hiện dự án tái phát triển khu ổ chuột Dharavi.

VR Srinivas, giám đốc điều hành của Dự án Tái phát triển Dharavi – “cánh tay” của Chính phủ trong kế hoạch đại tu - nói rằng sự thay đổi phải được nhìn nhận từ quan điểm "chính thức hóa nền kinh tế phi tổ chức" vì các ưu đãi tài chính trị giá hàng triệu USD sẽ được đưa ra bởi chính quyền bang để khiến dự án thành công.

Giám đốc điều hành dự án phát triển cho biết: “Đối với Tập đoàn Adani, chúng tôi đã xem xét về việc đáp ứng điều kiện kỹ thuật, sau đó mới mời thầu. Ngoài nhà ở, bản thiết kế cũng sẽ có cơ sở hạ tầng xã hội trong khu Dharavi như bệnh viện và sân chơi, cùng với cơ sở hạ tầng vật chất, đường xá, nước thải,… Việc tái phát triển Dharavi là bước đầu tiên hướng tới giải phóng khu ổ chuột ở Mumbai và sẽ thay đổi bộ mặt của thành phố”.

Ý tưởng tái phát triển Dharavi đã được đưa ra từ đầu thế kỷ này, với một vài chính quyền ở bang Maharashtra, bao gồm cả Mumbai, đã thất bại trong nỗ lực đại tu khu ổ chuột. Vào năm 2003-2004, một kế hoạch chi tiết cho một cuộc cải tổ đã được chính quyền địa phương phê duyệt nhưng sự bất ổn chính trị và đấu đá nội bộ đã phá vỡ kế hoạch này.

Hai thập kỷ trôi qua, sự thất vọng chung với dự án là do sự thiếu minh bạch. Người dân phàn nàn rằng cả Chính phủ và nhà phát triển dự án đều không lắng nghe quan điểm của họ về việc tái phát triển.

"Thậm chí không ai hỏi chúng tôi có muốn rời khỏi khu ổ chuột hay không. Chúng tôi cũng không được thông báo sẽ chuyển đến đâu. Tương lai của gia đình tôi trông rất bấp bênh", ông Lakshmikant Patil, 56 tuổi, cư dân Kumbharwada, cho biết.

Patil cho biết ông như hóa đá khi được chuyển đến một tòa nhà cao tầng.

"Công việc của tôi cần một không gian rộng rãi. Dharavi, nơi tôi đã sống 25 năm, cung cấp cho tôi điều đó. Công việc kinh doanh của tôi sẽ chấm hết nếu tôi sống trên tầng 10. Đồ đạc của tôi rất dễ vỡ và việc di chuyển chúng lên xuống trong tòa nhà sẽ khiến nhiều đồ vật bị hư hỏng. Tôi không đủ khả năng chi trả cho việc này vì công việc kinh doanh của tôi vẫn đang phục hồi hậu Covid-19. Ngoài ra, tôi cần một lò nung lớn để nung các đồ vật bằng đất sét của mình và tôi nghi ngờ liệu một căn hộ nhỏ có cho phép làm điều đó hay không”, ông Patil nói thêm.

Các nhóm nhân quyền đã gọi kế hoạch tái phát triển Dharavi là "vi hiến, phi dân chủ và chống lại người nghèo”.

Đầy rẫy thách thức

Leo Saldanha thuộc Nhóm Hỗ trợ Môi trường, một tổ chức phi lợi nhuận có trụ sở tại thành phố Bengaluru hoạt động để bảo vệ quyền của cộng đồng địa phương, cho biết: “Khu ổ chuột này thể hiện sức lao động, sự khéo léo, tinh thần sinh tồn và tinh thần kinh doanh của những người nghèo nhất ở thành phố giàu nhất Ấn Độ. Tái phát triển nó dựa trên trí tưởng tượng của những người giàu có và phục vụ thẩm mỹ của những người giàu có là một cuộc tấn công vào quyền tự do của những người đã biến Dharavi thành của riêng họ mà không cần sự hỗ trợ của nhà nước”.

Những người khác chỉ ra rằng dự án này cũng đầy rẫy những thách thức về hậu cần và thiếu tầm nhìn.

Prem Chandavarkar, kiến trúc sư có văn phòng chính tại Bangalore cho biết: “Mối quan tâm chính là phục hồi một số lượng lớn người dân với các nhu cầu khác nhau”.

"Những người sống trong khu ổ chuột không hề thích hợp với các tòa nhà cao tầng vì cuộc sống và công việc của họ đòi hỏi họ phải ở nhà mặt đất. Các nghiên cứu toàn cầu đã chứng minh việc người nghèo thành thị ở trong các tòa nhà cao tầng không chỉ dẫn đến gia tăng tội phạm mà còn làm suy giảm mối quan hệ xã hội giữa họ cũng như sự xuống cấp của chính tòa nhà”, ông Chandavarkar nói.

Ông Chandavarkar nói thêm rằng hệ sinh thái của các khu ổ chuột đã giúp cho người nghèo có thể tận dụng mạng lưới xã hội và không gian mở dành cho họ một cách hiệu quả hơn nếu họ ở tầng trệt.

Ông nhận định: “Thật sai lầm khi tin rằng tất cả cư dân khu ổ chuột đều không hạnh phúc và đang tìm lối thoát khỏi khu định cư. Chúng ta phải xem xét điều gì đã duy trì cuộc sống của họ ngay từ đầu và xây dựng một dự án dựa trên điều đó. Đây có vẻ giống một dự án vì lợi nhuận hơn là một nỗ lực nhằm phục hồi bền vững cho người nghèo”.

Ông Paul Raphel đại diện Dharavi Nagrik Seva Sangh - một tổ chức phi lợi nhuận hoạt động vì phúc lợi của cư dân khu ổ chuột, đã chỉ ra khả năng thiếu không gian cho người dân trong các căn hộ mới.

“Có hàng nghìn túp lều ở Dharavi và có tới 4-5 gia đình sống chung trong mỗi túp lều. Nhưng sau khi tái phát triển, họ sẽ chỉ có một căn hộ, có thể không đủ cho họ”, ông Raphel lo lắng.

Khu ổ chuột Dharavi tự hào về nền văn hóa đồng bộ của mình. Người dân từ các tín ngưỡng khác nhau đã sống hài hòa ở đây trong nhiều thập kỷ và thờ phụng tại các nhà thờ, đền thờ và gurdwara mà họ đã xây dựng ở đây. Việc người môi giới bất động sản phá hủy chúng để phát triển các cấu trúc khác có thể gây ra rắc rối.

Adani đã không che giấu và thắng thầu trong khi người dân không hề hay biết. Họ khó chịu về việc việc tái thiết sẽ ảnh hưởng đến sinh kế của họ như thế nào vì Dharavi nằm ở vị trí trung tâm và cho phép tiếp cận các thị trường lớn cũng như bến xe buýt và đường sắt.

Sau khi tái định cư, người dân sẽ mất quyền tiếp cận này, điều này sẽ ảnh hưởng đến thu nhập để không chỉ duy trì cuộc sống của họ mà còn của hàng ngàn gia đình ở làng của họ.

Hồng Vân (Theo Nikkei Asia)