Cuộc đời đầy bí ẩn của con người phi thường

Nhân kỷ niệm 40 năm ngày thống nhất đất nước, ông Trần Văn Lai được Nhà nước truy tặng danh hiệu Anh hùng Lực lượng Vũ trang Nhân dân. Từ đây, một phần đời đầy bí ẩn của con người phi thường, nhiều mặt được hé lộ.

Anh hùng Trần Văn Lai sinh ra trong một gia đình có truyền thống hiếu học tại làng Đông Trì, xã Vũ Đông, huyện Kiến Xương (tỉnh Thái Bình). Xuất thân trong dòng họ Trần Đông A nổi tiếng, là hậu duệ của Hưng đạo đại vương Trần Quốc Tuấn. Ngay từ 8 tuổi, Trần Văn Lai đã được học chữ Nho, chữ Quốc ngữ tại làng Bo (quê ngoại) thuộc xã Hoàng Diệu, huyện Đông Quan, tỉnh Thái Bình (nay là phường Hoàng Diệu, TP. Thái Bình). Năm 13 tuổi ông lên Hà Nội, được quan Án sát Phạm Gia Nùng nhận làm con nuôi và ở giúp việc nhà quan án sát, chuyên tiêm thuốc cho các quan thầy và đã sớm được giác ngộ cách mạng khi mới 16 tuổi.

Trong những năm kháng chiến chống Pháp, ông tham gia công tác tuyên truyền, xây dựng cơ sở, lực lượng cách mạng trong đơn vị của Trung tướng Nguyễn Bình, Tư lệnh của các lực lượng vũ trang miền Nam. Những năm 1945 - 1954, ông được cử làm Tổ trưởng Chiến đấu Thanh niên Tiền phong Công đoàn thành Sài Gòn, Tổ trưởng Trừ gian Phá hoại Ban công tác 1 thuộc 10 Ban Công tác thành thuộc Chiến khu 7 và Tiểu đội trưởng Vận động thành, thuộc Tiểu đoàn Quyết tử 950 Đặc khu Sài Gòn - Chợ Lớn. Từ 1952 – 1954, ông là cán bộ nằm vùng tổ chức xây dựng cơ sở thuộc Quận ủy 2 (Công ty 2) thành Sài Gòn.

Sau Hiệp định Giơ-ne-vơ, Trần Văn Lai được Đảng giao nhiệm vụ ở lại Sài Gòn hoạt động, vì đã xây dựng được nhiều cơ sở trong nhân dân, được nhân dân đùm bọc, che chở. Để che mắt địch, ông đã tổ chức các nghiệp đoàn công khai đấu tranh hợp pháp và bắt đầu nhận nhiệm vụ xây dựng các cơ sở bí mật trong nội thành Sài Gòn.

Trước nhiệm vụ cách mạng đặt ra, Trần Văn Lai tham gia và sau là lãnh đạo phong trào phật giáo quận 3, phát triển đấu tranh kết hợp với các phong trào tôn giáo. Tổng hành dinh chính của phong trào là Chùa Xá Lợi, quận 3. Đỉnh điểm của phong trào đấu tranh tôn giáo quận 3 do Trần Văn Lai lãnh đạo là sự kiện Thích Quảng Đức tự thiêu dẫn đến chế độ nhà Ngô (nền Đệ Nhất Cộng Hoà) bị lật đổ 01/11/1963.

Nén nỗi đau riêng để âm thầm hoạt động

Trong hồi ức của các chiến sĩ biệt động một thời, họ còn nhớ rõ những hy sinh của ông Lai cho cuộc chiến của dân tộc. Một trong những nỗi đau lớn là sự hy sinh của người vợ đầu, tức bà Chinh. Chính vì hoạt động đứng ra bảo lãnh hai cán bộ cách mạng kiên trung đang bị cầm tù tại Côn Đảo, sau giai đoạn cuộc đảo chính lật đổ chính quyền gia đình trị Ngô Đình Diệm, rồi đưa hai người này ra căn cứ thành công mà bà Chinh bị chính quyền Sài Gòn bắt giữ tra tấn đến mức qua đời. Tuy nhiên nén nỗi đau, ông Lai vẫn âm thầm hoạt động.

Để có một cuộc tấn công thẳng vào Dinh Độc Lập, “trái tim” của Mỹ - Ngụy, Trần Văn Lai đã chuẩn bị suốt 6 năm từ khi Quân khu ủy chỉ đạo chuẩn bị lực lượng, cất giấu vũ khí cho nhiệm vụ chiến lược.

Được tin cậy giao làm chủ thầu khoán, chịu trách nhiệm trang trí nội thất Dinh Độc Lập, các thương vụ làm ăn sau đó khiến Trần Văn Lai trở thành tỷ phú Mai Hồng Quế nổi tiếng đất Sài Gòn.

Khi nhận nhiệm vụ chuẩn bị cho cuộc Tổng tiến công và nổi dậy, biết đây là một nhiệm vụ rất lớn và vô cùng gian khó nên Trần Văn Lai đã phải bán hai căn biệt thự của mình ở số 6 và số 8 Tự Đức, quận Phú Nhuận (nay là Nguyễn Thị Huỳnh, phường 8, quận Phú Nhuận) trích ra 800.000 đồng Sài Gòn gửi vào nhà băng Trung Quốc để chi dùng cho công cuộc cách mạng của Quân khu (hiện vẫn còn tập séc của nhà băng Trung Quốc đề tên Mai Hồng Quế, điều này có xác nhận của nhiều người). Đồng thời mua 7 căn nhà gần những mục tiêu ta sẽ tấn công như: Dinh Độc Lập, Tòa Đại sứ Mỹ, Đài Phát thanh...

Đặc biệt là mua căn nhà số 287 Trần Quý Cáp, gồm 3 căn liền nhau 68, 70, 72 để đào thành một căn hầm chứa vũ khí. Số vũ khí này đã được sử dụng đánh Dinh Độc Lập, Đài Phát thanh, Bộ Tư lệnh Hải quân, Tòa Đại sứ Mỹ...

Ra vào thường xuyên Dinh Độc Lập, ông có điều kiện thuận lợi lập nhiều chiến công: Vẽ bản đồ chi tiết, cách bố trí phòng, lịch trình hoạt động tại Dinh, xây dựng cơ sở, đưa đón cán bộ vào thị sát tình hình, chuyển tiền vàng về phục vụ kháng chiến. Ông cũng là “tác giả” của hàng loạt hầm trú ẩn, chứa một khối lượng vũ khí lớn phục vụ các đơn vị đánh thẳng vào Dinh Độc Lập và nhiều mục tiêu quan trọng khác của chính quyền Mỹ, Ngụy tại Sài Gòn trong cuộc Tổng tấn công Tết Mậu Thân năm 1968.

Chính những ngày hoạt động trong lòng địch căng thẳng đến từng giây, bao chiến công hiển hách của Trần Văn Lai và đồng đội đã trở thành chất liệu sống cho bộ phim “Biệt động Sài Gòn”, một trong các tác phẩm điện ảnh kinh điển của Việt Nam.

Sau Chiến dịch Mậu Thân 1968, Trần Văn Lai bị lộ. Ông bị chính quyền Việt Nam Cộng hòa truy bắt gắt gao và treo thưởng 1 triệu đồng cho những ai bắt được ông. Phần lớn tài sản bị địch tịch thu, bản thân Trần Văn Lai phải tạm lánh về quê vợ ở Quảng Ngãi nương náu. Đến năm 1970 và 1972, ông hai lần bị địch bắt giam ở Quảng Ngãi, nhưng với tên giả là Phạm Sửu, chúng vẫn không biết được hoạt động trước đây của ông ở Sài Gòn.

Sau khi kết thúc chiến tranh, Anh hùng Trần Văn Lai về công tác tại Đơn vị Tiền phương B12, Bộ Tư lệnh thành đội Sài Gòn - Gia Định, được giao nhiệm vụ truy quét tàn quân địch, tiếp quản nhà của quân địch khi bỏ chạy. Sau đó làm Trưởng Ban quản lý Thương xá Tam Đa. Năm 1977, ông về công tác tại Phòng Tổng kết chiến tranh, Bộ Tư lệnh thành phố, là Thương binh hạng 1/4, mất 81% sức khỏe, nên năm 1981 nghỉ hưu. Mãi đến tháng 6/2002, khi ông “chủ thầu khoán Dinh Độc Lập” - tỷ phú Mai Hồng Quế nổi tiếng, là nguyên mẫu của nhân vật ông chủ Hãng sơn Đông Á trong phim “Biệt động Sài Gòn” trút hơi thở cuối cùng tại tư gia, nhiều người mới biết tường tận về ông tỷ phú từng là biệt động Sài Gòn. Tuy nhiên, đến thời điểm hiện tại, rất nhiều những góc khuất của những con người đã từng khiến kẻ thù nhiều phen kinh hoảng với những đợt tấn công “xuất quỷ nhập thần” thuở nào vẫn còn vô số các bí ẩn chưa được giải mã.

Gần nửa thế kỷ đã trôi qua, dấu tích của một thời kỳ đấu tranh khốc liệt cũng dần phai mờ, bao câu chuyện xung quanh những con người phi thường vẫn còn đó nhiều bí ẩn cần tiếp tục được giải mã.

Nhận xét và đánh giá về anh hùng Trần Văn Lai trong thời gian công tác từ 1954 đến 1962, đồng chí Phan Trung Kiên - nguyên Cán bộ Quận ủy Quận 2 (Công ty 2) phụ trách địa bàn gồm những vùng Trương Minh Giảng, Phú Nhuận, Tân Định, Đa Kao, Bà Chiểu và Bình Hòa thuộc thành Sài Gòn - Gia Định cho biết: “Đồng chí Trần Văn Lai có khả năng đặc biệt về nghi trang, biến dạng trong mọi hoàn cảnh để thâm nhập một cách hợp pháp vào các cơ sở của địch. Biết vận dụng đường lối của Đảng vào công tác tuyên truyền, giáo dục quần chúng đông đảo trong tầng lớp công nhân lao động nằm trong tổ chức cũng như ngoài tổ chức tiếp thu mọi chủ trương của Đảng. Đồng chí là một đảng viên có tinh thần chịu đựng gian khổ, kiên trì nhẫn nại, khắc phục mọi khó khăn, luôn luôn chủ động sáng tạo, nhạy bén đối phó với mọi tình huống xảy ra, đồng thời luôn luôn có tinh thần tổ chức kỷ luật trong mọi trường hợp gay go và phức tạp…”

Ngọc Thành