Cổng làng K130 

Theo UBND tỉnh Hà Tĩnh, di tích lịch sử Làng K130 đã được xếp hạng là di tích lịch sử cấp quốc gia năm 2006, tuy nhiên kể từ ngày được xếp hạng đến nay, di tích Làng K130 vẫn chưa được đầu tư xây dựng và đang phải sử dụng duy nhất hội quán Làng K130 để làm nhà truyền thống của di tích.

Khoảng năm 1966 - 1968, trên quốc lộ 1A đoạn qua tỉnh Hà Tĩnh, máy bay Mỹ cày xới làm tắc nghẽn bến phà Thượng Gia, cầu Cổ Ngựa, cầu Già, cầu Nghèn… Các phương tiện cơ giới lưu thông qua đây phải vòng tránh đi theo quốc lộ 8A, 15A. Nhưng từ ngày 10 – 13/8/1968, cả 2 đường này cũng bị cắt đứt.

Đúng vào thời điểm ác liệt này, có một đoàn xe chở hàng đặc biệt vào chi viện khẩn cấp cho chiến trường miền Nam cần được đi ngay. Chỉ thị của cấp trên truyền xuống Ban An toàn giao thông tỉnh Hà Tĩnh là phải mở một đường tránh mới xuyên qua tim làng Hạ Lội, xã Tiến Lộc.

Cuối làng K130 bên sông Già vẫn còn dấu tích bến phà dã chiến (cũ)

Ngay sau đó, với tinh thần “Không có gì quý hơn độc lập tự do”, “Tất cả cho tiền tuyến miền Nam”, “Xe chưa qua nhà không tiếc…”, chỉ chưa đầy 8 giờ ngày 13/8/1968, có 130 căn nhà của người dân đã tình nguyện được hạ xuống để làm nền đường rộng 4 - 5m, dài khoảng 3km, trong đó có 1km qua tim làng Hạ Lội đã hoàn thành. 

Nhờ đó, đến rạng sáng 14/8/1968, đoàn xe chở hàng đặc biệt đã vượt qua làng Hạ Lội an toàn. Kể từ hôm đó, từng đoàn xe vận chuyển hàng hóa ra tiền tuyến không còn bị ùn tắc, sa lầy nữa. Tuyến đường được giữ bí mật cho đến ngày ngừng bắn. Để ghi nhớ sự hy sinh to lớn của nhân dân trong một đêm dời dọn 130 nóc nhà làm đường cho đoàn xe chở hàng ra tiền tuyến, làng Hạ Lội đã được tỉnh Hà Tĩnh quyết định đặt tên là Làng K130 và chiến dịch di dời, tháo dỡ nhà cửa là chiến dịch K130.

Năm 2006, làng K130 đã được Bộ Văn hóa – Thông tin (nay là Bộ Văn hóa Thể thao và Du lịch) xếp hạng công nhận là Di tích lịch sử quốc gia.

Trần Phong