Hiện nay, câu chuyện tranh luận xung quanh ý kiến của Giáo sư Trần Ngọc Thêm đề xuất chấm dứt sử dụng khẩu hiệu “Tiên học Lễ, hậu học Văn”. Đề xuất này của Giáo sư Trần Ngọc Thêm tại Hội thảo Giáo dục Việt Nam 2021 do Ủy ban Văn hóa, Giáo dục tổ chức.

Theo Giáo sư Trần Ngọc Thêm, để có con người sáng tạo, cần thực hiện dân chủ trong giáo dục, cần thay đổi quan niệm về người thầy từ việc truyền thụ kiến thức sang việc hướng dẫn người học sáng tạo và tự chịu trách nhiệm về sự sáng tạo của mình.

Cần chấm dứt sử dụng khẩu hiệu “Tiên học Lễ, hậu học Văn" để khai mở tư duy phản biện, giải phóng sức sáng tạo.

Chống việc nhồi nhét kiến thức, chống việc học thuộc lòng, thay đổi quan niệm về cách biên soạn sách giáo khoa (để đáp ứng nhu cầu học thuộc lòng), cách ra đề thi kèm theo đáp án.

Chừng nào còn đề cao chữ "Lễ" để ràng buộc người học, còn đề cao quá mức vai trò của người thầy, của đáp án thì tư duy phản biện sẽ không thể phát triển, không thể có xã hội phát triển.

Xung quanh vấn đề này, phóng viên Báo Nhà báo & Công luận đã trao đổi Phó Giáo sư Lê Quý Đức, nguyên Phó Viện trưởng Viện Văn hóa và Phát triển ( Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh).

Thầy Lê Quý Đức cho rằng, về cơ bản ông tán thành, ủng hộ ý kiến của Giáo sư Trần Ngọc Thêm. Bởi, trong thời đại  mới khi đất nước ta trong giai đoạn công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước, hội nhập quốc tế, thời đại con người tiến lên bằng tri thức, công nghiệp 4.0 sẽ khác hoàn toàn với xã hội sống bằng lao động cơ bắp.

Xã hội nước ta đang chuyển từ xã hội nông thôn, nông nghiệp truyền thống sang xã hội hiện đại. Trong bối cảnh đó, nền giáo dục phải cần đào tạo con người mà như Giáo sư Trần Ngọc Thêm đề cập đến là phải có phẩm chất chủ động, sáng tạo, phản biện, phát triển.

Ngoài ra ông Lê Quý Đức cho rằng, cần giáo dục thêm một phẩm chất nữa là con người biết khẳng định cá nhân. “Tức con người biết khẳng định giá trị cá nhân, sáng tạo cá nhân, quyền lợi cá nhân, năng lực cá nhân, cá tính của cá nhân. Cần phải đào tạo con người tự khẳng định mà xưa nay ta chưa quan tâm” – chuyên gia này đề xuất.

Ông giải thích, trong xã hội truyền thống, chúng ta mới khẳng định giá trị cộng đồng, sức mạnh của cộng đồng mà chưa chú ý nhiều đến giá trị cá nhân. Trong các làng xã cổ xưa thì cá nhân như vật vô hình bám vào sự giống nhau của cộng đồng.

“Đó là con người phận sự, còn người làm theo chức phận của mình chứ không rõ một cá nhân riêng biệt.

Con người hòa tan vào trong cộng đồng đó là cộng đồng dòng họ, cộng đồng huyết thống, làng xã” – ông Lê Quý Đức chia sẻ và cho rằng, C. Mác từng đề cập: “Chúng ta xây dựng xã hội mà sự liên hệ của những con người tự do, con người ý thức lợi ích của mình, mỗi người vì mọi người và mọi người vì mỗi người”.

Bàn về việc đề xuất bỏ khẩu hiệu “Tiên học Lễ, hậu học Văn” của Giáo sư Trần Ngọc Thêm, ông Lê Quý Đức cho rằng cần phải có cách hiểu khác về khẩu hiệu này hơn là bỏ đi.

Khẩu hiệu “Tiên học Lễ” – tức được hiểu là nghe lời, vâng lời. Đây là triết lý giáo dục đào tạo con người thừa hành, con người công cụ, cong người chỉ biết nghe lời bề trên trong đó có thầy.

“Nếu đào tạo con người có phẩm chất chủ động, sáng tạo, phản biện, phát triển, khẳng định cá nhân thì đúng là không thể hòa được vào chữ “Lễ”. Bởi chữ “Lễ” - tức là giáo dục con người thừa hành, chỉ biết vâng lời.

Chúng ta cần phải diễn giải lại khái niệm “Tiên học Lễ, hậu học Văn” để phù hợp với mục tiêu giáo dục mới"- chuyên gia này nhấn mạnh.

Ông cho rằng, ở xã hội nào, thời đại nào dù chế độ chính trị khác nhau, trình độ văn minh khác nhau người ta cũng phải giáo dục con người văn minh, con cái đối với bố mẹ thế nào, bố mẹ đối với con cái thế nào, rộng ra cá nhân trong làng xã, đời sống xã hội. Tất cả đều là khuôn mẫu – tức là “Lễ”.

Do đó, cần diễn giải lại chữ “Lễ” bằng triết lý giáo dục mới chứ không phải bỏ khẩu hiệu này đi. Lỗi không phải chữ “Lễ” mà việc người ta hiểu, vận dụng.

Trước đây, thầy giáo bắt buộc học sinh phải nghe lời thầy, quan điểm xưa là như vậy thì bây giờ cần diễn giải chữ “Lễ” khác đi. Đặc biệt, cần phải chỉnh sửa, giáo dục lại các ông thầy khi vẫn dùng cách hiểu cũ để áp đặt cho học sinh.

Theo Phó Giáo sư Lê Quý Đức cho biết: Việc ghét những học trò không nghe thầy, sáng tạo qua thầy không được thầy ưa chuộng. Hành học trò bắt làm theo thầy hoặc thậm chí “đổi cả tình lấy điểm” là đều sai lầm.

Nói chung cần diễn giải chữ “Lễ” bằng triết lý giáo dục mới. Chữ “Lễ” không có lỗi mà cần cách hiểu mới, đưa ý nghĩa mới, triết lý mới vào chữ “Lễ”. Thay đổi nhận thức của những giáo viên theo chữ “Lễ” không được hiểu theo kiểu xã hội truyền thống.

Nhận thức lại chữ Lễ” thì cần thay đổi lại toàn bộ nền giáo dục bằng triết lý mới. Để hiểu chữ “Lễ” theo cách mới nhưng hiện vẫn có bộ phận thầy cô vẫn cố hiểu chữ “Lễ” như trước và dùng tinh thần đó áp đặt học sinh hiện nay thì cần giáo dục lại các thầy cô.

“Người giáo dục cũng cần được giáo dục, rõ ràng thầy cô cần phải được giáo dục tinh thần mới, triết lý mới.

Các thầy cô phải hiểu vai trò của mình là gợi mở, hướng dẫn, gương mẫu, chứ không phải người áp đặt, người thực thi quyền lực” – ông Lê Quý Đức nhận mạnh.

Cũng theo chuyên gia này, trong xã hội, thầy cô giáo cũng chả có quyền lực gì, nhưng con người ta có xu hướng ai cũng muốn lợi dụng vị thế, nghề nghiệp của mình để có một chút quyền lực trong xã hội cho nên cũng sẵn sàng áp dụng quyền lực cho học sinh. Vì thế, thầy giáo cô giáo cũng cần thay đổi.