Thật vậy, trong khi nhiều loại vắc xin đang chứng minh hiệu quả kỳ diệu trong phòng ngừa virus Corona thì chúng có nguy cơ làm trầm trọng thêm các xung đột địa chính trị và các đường đứt gãy đã có từ trước.

Hiện tại, vắc xin đã được so sánh với tài sản quân sự về khả năng tăng cường sức mạnh và ảnh hưởng của một quốc gia, và có lo ngại rằng bất bình đẳng toàn cầu sẽ ngày càng rõ rệt hơn khi các nền kinh tế đang phát triển không nằm trong vòng phân phối vắc xin đầu tiên, do bị hạn chế về mặt tài chính vì chịu ảnh hưởng nặng nề từ đại dịch.

Giống như nền kinh tế toàn cầu, sức khỏe cộng đồng đã trở thành một lĩnh vực mà xung đột đã vượt qua sự hợp tác. Sự phát triển này là một phần của sự xói mòn lớn hơn các khuôn khổ hợp tác sau Chiến tranh Lạnh. Nhận xét về phản ứng rời rạc trên toàn cầu đối với đại dịch COVID trong quá khứ, Tổng thư ký Liên Hợp Quốc Antonio Guterres nói rằng thế giới đã “thất bại về cơ bản” khi nói đến “hợp tác, thống nhất và đoàn kết”.

Vấn đề là hợp tác toàn cầu không phải là điều xa xỉ, nó là thành phần cần thiết để phục hồi ngày hôm nay và khả năng phục hồi vào ngày mai. Sức khỏe cộng đồng được kết nối với nhau, nền kinh tế toàn cầu hóa chỉ có thể phát huy tác dụng mạnh mẽ nhất khi các bên liên quan hợp tác chứ không chống lại nhau.

Vì vậy, liệu chúng ta có thể thiết lập lại các vị thế địa chính trị - tránh xa cạnh tranh và hướng tới hợp tác?

Rất may, trong bối cảnh rạn nứt, có những dấu hiệu cho thấy các nhà lãnh đạo đang tìm hiểu các thỏa thuận đa phương, cho dù đó là xuyên Đại Tây Dương, xuyên Thái Bình Dương hay Trung-Âu. Khi hạt giống của sự hợp tác đang được gieo trồng, các bên liên quan nên thực hiện các bước có chủ ý để nuôi dưỡng chúng trong năm tới và xa hơn nữa.

Các nhà lãnh đạo toàn cầu trước tiên nên sử dụng những ngày đầu của năm 2021 này để công khai cam kết định hình bối cảnh địa chính trị mới - bối cảnh thúc đẩy hợp tác và đối tác. Một lời kêu gọi khẳng định chủ nghĩa đa phương nghe có vẻ giống như sự hô hào kém hiệu quả nhưng nó là điểm khởi đầu dễ thực hiện hơn cả.

Việc các nhà lãnh đạo nêu rõ tầm quan trọng của việc làm hợp tác với nhau - vào thời điểm rõ ràng đòi hỏi sự đoàn kết hơn nhưng thiếu nó - có thể đóng vai trò là một bước quan trọng trong việc tái tạo động lực để đi đúng hướng.

Tất nhiên, chỉ khẳng định thôi là chưa đủ. Các nhà lãnh đạo cũng nên tập trung vào việc xác định và đồng ý rằng hợp tác như thế nào để mạng lại hiệu quả. Chúng ta đã thấy cộng đồng toàn cầu phát triển các khuôn khổ hợp tác có mục đích trước đây.

Việc các ngân hàng trung ương đưa ra các dòng hoán đổi tiền tệ trong cuộc khủng hoảng tài chính toàn cầu và việc nâng cấp G20 trong cùng thời kỳ là những ví dụ nổi bật và gần đây nhất về việc các nhà lãnh đạo đưa ra cấu trúc hợp tác phù hợp với cuộc khủng hoảng đang diễn ra.

Nhưng hướng tới sự hợp tác lớn hơn ngày nay không nhất thiết có nghĩa là chúng ta cần một lộ trình cố định - một lộ trình có thể nhanh chóng trở nên không đồng bộ với bối cảnh địa chính trị năng động và đang phát triển. Sự gia tăng liên tục của các tác nhân toàn cầu mới và tính chất đa diện của các thách thức đòi hỏi một chiếc la bàn có thể tiếp tục định hướng cho các nhà lãnh đạo, khi họ tìm cách xây dựng lại các nền kinh tế và xã hội trong thời gian tới và có vị trí tốt hơn để giải quyết những thách thức đang nổi lên phía trước.

Những kết luận trên đây dựa trên sự cân nhắc của một nhóm khoảng 25 nhà lãnh đạo từ các khu vực công và tư mà Diễn đàn Kinh tế Thế giới đã triệu tập vào năm 2020 với tư cách là Nhóm Hành động Toàn cầu. Nhóm đang phát hành một bộ các nguyên tắc hướng dẫn được dùng làm la bàn để tăng cường quan hệ đối tác đa phương và nhiều bên liên quan.

Đặc biệt, các nguyên tắc kêu gọi ưu tiên hòa bình và an ninh, công bằng và bền vững vì mỗi nguyên tắc này đều được nâng cao và cần thiết để thúc đẩy hợp tác toàn cầu. Ngược lại, sự thiếu vắng những điều này - dưới dạng không an toàn, không công bằng hoặc không bền vững - là một nguyên nhân và là do sự đứt gãy toàn cầu.

Ngoài ra, các nguyên tắc kêu gọi sự hợp tác giữa công và tư nhiều hơn vì cần đầu tư liên tục, bền vững cho các ưu tiên giáo dục, y tế và cơ sở hạ tầng. Một lần nữa, việc giải quyết những vấn đề này một cách hợp lý chỉ có thể đạt được thông qua các khuôn khổ hợp tác toàn cầu và mỗi khuôn khổ có thể tạo điều kiện cho một tương lai lành mạnh hơn, hợp tác hơn.

Thực tế là các nguyên tắc này được sinh ra từ các cuộc đối thoại đang diễn ra. Mặc dù những hạn chế ngày nay khiến việc này trở nên thách thức hơn, nhưng các nhà lãnh đạo cần phải tìm ra những cách an toàn để triệu tập và trao đổi với nhau.

Do cấu trúc hợp tác bền vững không phù hợp với những thách thức ngày nay, nên các cơ chế hợp tác và hỗ trợ lớn hơn để thúc đẩy các ưu tiên kinh tế, môi trường và an ninh chỉ có thể đạt được và duy trì thông qua đối thoại liên tục.

Cuối cùng, để thoát khỏi đại dịch và kiên cường hơn khi đối mặt với những thách thức tiềm ẩn phía trước, phương hướng mà chúng ta cần hướng tới là đối thoại, phối hợp và hành động tập thể nhiều hơn.

Borge Brende (Mai Bùi dịch)

Borge Brende là chủ tịch của Diễn đàn Kinh tế Thế giới và là người triệu tập Nhóm Hành động Toàn cầu.