Nằm nép mình bên con sông Ninh thơ mộng, làng nghề ươm tơ Cổ Chất (xã Phương Định, huyện Trực Ninh, tỉnh Nam Định) hiện lên một vẻ hiền hòa, bình dị và xưa cũ của vùng đất Thành Nam.

“Nam Định có bến Đò Chè. Có tàu Ngô Khách, có nghề ươm tơ”

Đã từ lâu, nghề ươm tơ đã đi vào trong những câu ca dao xưa như một minh chứng rõ nét về một địa danh sinh nên sản vật quý báu. 

Tuy nhiên, những năm gần đây, nghề ươm tơ có sự thay đổi rõ rệt. Những bóng dáng người phụ nữ, những căn nhà ươm tơ dần thưa thớt. Hỏi thăm người dân, được biết tầm 10 năm về trước, hầu như nhà nào thuộc làng Cổ Chất đều làm nghề ươm tơ. Theo thời gian, số lượng hộ gia đình bỏ nghề tăng dần. Đỉnh điểm từ năm 2020, khi đại dịch Covid-19 bùng phát tại Việt Nam, số nhà còn “bám rễ” với nghề chỉ đếm trên đầu ngón tay.

Mặc dù, nhiều hộ gia đình luôn có ý thức giữ gìn truyền thống, song cũng đành đi tới quyết định từ bỏ vì nhiều lý do.

Bà Thái, một người từng bỏ nghề nhiều năm nói: “Ngày xưa cả làng, 500 - 600 nhà đều làm hết. Vì xưa họ nuôi nhiều tằm, còn bây giờ không ai nuôi mấy. Giờ đây, cả xung quanh chợ rộng như vậy mà cũng chỉ còn mỗi 3-4 gia đình ươm”. 

Để ươm được tơ, người dân bắt buộc phải nhập được kén về. Nguồn hàng nhập chủ yếu đến từ các tỉnh Thái Bình, Hà Nam, Thanh Hóa… Hiện nay, các nguồn hàng ngày càng khan hiếm do nghề nuôi kén cũng đang bị mai một.

Không thể bám duyên, bà Thái quyết định truyền lại nghề cho các con, trong đó có chị Nguyễn Thị Yến (sinh năm 1986).

Làm nghề ươm tơ đến nay được hơn 20 năm, theo thời gian dần mai một, đến nay gia đình chị Yến chỉ còn tồn tại 2 bếp ươm tơ.

Chị Yến có 2 người con, ai cũng đều làm việc tại Hà Nội và không muốn theo nghề này. Dù là một người rất yêu và luôn mong muốn gia đình có người nối tiếp nghề, nhưng chị hiểu và sẵn sàng chấp nhận thời cuộc.

Trong gian bếp đơn sơ nhà chị Yến, những thợ ươm tơ liền tay làm việc với cái nóng luôn bủa quanh. Giữa cái nắng chang chang của mùa hè, bên trong bếp vẫn nghi ngút những làn khói bốc lên từ nồi nước sôi luộc kén. Phải làm việc trong điều kiện khắc nghiệt như vậy, đó là một trong những lý do khiến người dân bỏ nghề và đi làm công ty.

Cô Phạm Thị Loan chia sẻ: “Bây giờ sinh ra nhiều công ty, lớp trẻ lại chuộng đi làm công ty nhiều hơn vì lương cao hơn. Mà giờ chúng tôi trả lương cao thì lại không đáp ứng được ngày công”.

Đỉnh điểm ngày trước, các cơ sở của cô Loan có lên đến 50 thợ nghề. Giờ đây, con số rút xuống chỉ còn khoảng 10 người.

Đối với người phụ nữ này, nghề ươm tơ là một nghề đẹp và cao quý. Bởi lẽ, nhờ những con kén, sợi tơ; cô đã nuôi sống gia đình và giúp các con được ăn học đầy đủ. Không những vậy, nghề ươm tơ còn tạo điều kiện cho bà con làng Cổ Chất có công ăn việc làm. 

Đến với gian bếp của cô Phạm Hồng The (sinh năm 1970), những người phụ nữ đang miệt mài làm việc bên lò luộc kén. Những đôi tay liên tục khuấy đũa, đảo kén, đưa đẩy những sợi tơ mỏng manh từ kén tằm cuốn vào guồng tơ quay tít. Trong cái guồng quay bận rộn như vậy, những nụ cười tươi vẫn nở rộ trên môi.

Đối với họ, ở tuổi sức không còn nhiều, được giữ gìn nghề thủ công đã có hàng trăm năm tuổi chính là niềm hạnh phúc. Khi được hỏi có sợ nghề bị thất truyền không, ai cũng mang một niềm tin rằng đó là điều không thể xảy ra.

Đợt dịch Covid-19 vừa qua, cả làng ươm tơ Cổ Chất đứng trên thử thách khốc liệt. Ai không đủ kiên nhẫn, mặn mà với nghề đều đã từ bỏ. Những người còn duyên với nghề thì đứng trước sự xuống dốc của giá thành, đối mặt với việc tìm đầu ra. Bởi lẽ, tơ Cổ Chất phần nhiều xuất khẩu ra nhiều nước ngoài như Lào, Campuchia, Thái Lan và cả Trung Quốc. 

Đặc biệt, với tình trạng người làm nghề đa phần chỉ có phụ nữ và người già, lớp trẻ không còn mấy quan tâm, nghề ươm tơ có thể sẽ không còn ai làm nữa nếu như lớp người này không còn. Cũng vì thế, làng nghề ươm tơ nổi tiếng, có tuổi đời hàng trăm năm của Nam Định luôn đứng trước nguy cơ thất truyền.