Dù quan điểm cá nhân của bạn là gì, nhiều mạng truyền thông xã hội “phi tập trung” hiện nay hứa hẹn sẽ trở thành người bảo vệ để các nội dung được tự do phát biểu, chống lại việc kiểm duyệt và được quản lý bởi đám đông, không có sự can thiệp của công ty và chính trị.

Nhưng họ có thực hiện đúng lời hứa này không?

Trong các mạng truyền thông xã hội “phi tập trung”, quyền kiểm soát được chủ động chia sẻ trên nhiều máy chủ và người dùng, thay vì một tổ chức công ty như Google hoặc Facebook.

Điều này có thể làm cho một mạng xã hội trở nên linh hoạt hơn, vì không có điểm trung tâm của sự cố. Nhưng nó cũng có nghĩa là không có trọng tài duy nhất nào chịu trách nhiệm kiểm duyệt nội dung hoặc cấm những người dùng có vấn đề.

Một số hệ thống phi tập trung nổi bật nhất sử dụng blockchain. Hệ thống blockchain được lưu trữ và cập nhật bởi hàng nghìn máy tính và máy chủ trên khắp thế giới.

Và tất cả các thực thể được cài đặt này phải đồng ý về nội dung của hệ thống. Do đó, hầu như không có khả năng bất kỳ cá nhân nào có thể can thiệp vào hệ thống mà không được sự đồng thuận của những người khác.

Mạng xã hội ‘Steemit’

Một trong những mạng xã hội blockchain nổi tiếng nhất là Steemit, một ứng dụng phi tập trung chạy trên blockchain Steem.

Bởi vì blockchain Steem có tiền điện tử của riêng những người đăng bài có thể được các độc giả trả tiền hoặc khuyến khích thông qua tiền điện tử. Khi nội dung được đăng trên blockchain Steem, nó không bao giờ có thể bị xóa.

Tuy nhiên, không phải tất cả các mạng truyền thông xã hội phi tập trung đều được xây dựng trên các blockchain. Fediverse là một hệ sinh thái gồm nhiều máy chủ được sở hữu độc lập nhưng có thể giao tiếp với nhau và chia sẻ dữ liệu.

Mastodon là phần phổ biến nhất của Fediverse. Hiện tại với gần ba triệu người dùng trên hơn 3.000 máy chủ, nền tảng mã nguồn mở này được tạo thành từ một mạng lưới các cộng đồng, tương tự như Reddit hoặc Tumblr.

Người dùng có thể tạo “phiên bản” Mastodon của riêng họ, từ đó tạo thành mạng lưới rộng lớn hơn, và chia sẻ nội dung bằng cách đăng “dấu chấm” giới hạn dưới 500 ký tự. Mỗi phiên bản được điều hành và kiểm duyệt riêng, nhưng người dùng vẫn có thể giao tiếp với các máy chủ khác nếu họ muốn.

Chúng ta được gì?

Rất nhiều mối quan tâm xung quanh phương tiện truyền thông xã hội liên quan đến nội dung nào đang kiếm được tiền và ai được lợi. Các nền tảng phi tập trung thường tìm cách thay đổi quan điểm kiếm tiền.

Các nền tảng như Steemit, Minds và DTube (một nền tảng khác được xây dựng trên blockchain xã hội Steem) tuyên bố sẽ lật tẩy mối quan hệ này bằng cách thưởng cho người dùng khi nội dung của họ được chia sẻ.

Một lợi ích khác của phương tiện truyền thông xã hội phi tập trung là quyền tự do ngôn luận, vì không có điểm kiểm duyệt trung tâm. Trên thực tế, nhiều mạng phi tập trung trong những năm gần đây đã được phát triển để đáp ứng với các hoạt động kiểm duyệt.

Nhưng ngay cả những nền tảng ủng hộ tự do ngôn luận nhất cũng phải đối mặt với những thách thức. Luôn có những người có ác ý, chẳng hạn như những kẻ cực đoan, những kẻ khủng bố và những kẻ ấu dâm, những người không được phép đăng tùy ý sẽ xuất hiện trên các mạng xã hội này và các nội dung đăng tải sẽ không được kiểm duyệt. Vì vậy, trong thực tế, mọi mạng phi tập trung đều yêu cầu một số loại kiểm duyệt.

Mastodon cung cấp một bộ nguyên tắc về hành vi của người dùng và có người kiểm duyệt trong các máy chủ (hoặc cộng đồng) cụ thể. Họ có quyền vô hiệu hóa, tắt tiếng hoặc tạm dừng quyền truy cập của người dùng và thậm chí áp dụng kiểm duyệt trên toàn máy chủ.

Như vậy, mỗi máy chủ sẽ đặt ra các quy tắc riêng của mình. Tuy nhiên, nếu một máy chủ "hoạt động sai", toàn bộ máy chủ có thể bị kiểm duyệt, với các mức độ nghiêm trọng khác nhau. Mastodon liệt kê công khai các máy chủ được kiểm duyệt và lý do hạn chế, chẳng hạn như truyền bá thuyết âm mưu hoặc ngôn từ kích động thù địch.

Một số hệ thống khó kiểm duyệt hơn. Mạng xã hội dựa trên blockchain, Minds, tuyên bố sẽ căn cứ chính sách nội dung của mình vào Tu chính án đầu tiên của hiến pháp Hoa Kỳ. Nền tảng này đã thu hút sự tranh cãi về việc lưu trữ các nhóm tân Quốc xã.

Người dùng vi phạm quy tắc sẽ nhận được "cảnh cáo". Nếu bị 3 lần cảnh cáo có thể dẫn đến việc người dùng bị gắn thẻ trong bộ lọc của NSFW. Nếu điều này xảy ra, những người dùng khác phải chọn tham gia để xem những nội dung bị NSFW gắn thẻ nhằm "kiểm soát toàn bộ" nguồn cấp dữ liệu của họ.

Chính sách nội dung của Minds nêu rõ nội dung NSFW loại trừ các bài đăng có tính chất bất hợp pháp. Những điều này dẫn đến việc người dùng có thể bị cấm ngay lập tức và nội dung bị xoá. Nếu người dùng muốn kháng nghị một quyết định, phán quyết sẽ đến từ một bồi thẩm đoàn gồm những người dùng được lựa chọn ngẫu nhiên.

Ngay cả các mạng xã hội dựa trên blockchain cũng có hệ thống kiểm duyệt nội dung. Ví dụ, Peepeth có bộ quy tắc ứng xử phỏng theo bài phát biểu của một nhà sư nổi tiếng. Steemit cũng sẽ xóa nội dung bất hợp pháp hoặc có hại khỏi nguồn cấp dữ liệu mà người dùng có thể truy cập, nhưng nội dung vẫn còn trên blockchain Steem vô thời hạn.

Việc tìm kiếm các nền tảng mở và an toàn vẫn tiếp tục

Mặc dù một số nền tảng phi tập trung có thể tuyên bố cung cấp miễn phí cho tất cả mọi người, nhưng thực tế sử dụng chúng cho chúng ta thấy một số mức độ kiểm duyệt là không thể tránh khỏi và cần thiết đối với ngay cả những mạng chống kiểm duyệt nhất. Có một loạt các nghĩa vụ đạo đức và pháp lý cần phải được thực hiện.

Các nền tảng truyền thống bao gồm Twitter và Facebook dựa vào trách nhiệm đạo đức của một cơ quan trung ương. Đồng thời, họ là mục tiêu của áp lực chính trị và xã hội.

Các nền tảng phi tập trung đã phải đưa ra các kỹ thuật kiểm duyệt phức tạp hơn và theo một số cách ít thỏa mãn hơn. Nhưng mặc dù có tính đổi mới, nhưng chúng không thực sự giải quyết được căng thẳng giữa việc kiểm duyệt những người muốn gây hại và tối đa hóa quyền tự do ngôn luận.