Phố Thụy Khuê (Tây Hồ, TP Hà Nội) vốn thuộc đất Kẻ Bưởi, một vùng đất cổ nằm ở mạn Tây Bắc của kinh đô Thăng Long xưa. Tuyến phố Thụy Khuê chỉ dài khoảng 3,3km nhưng nó mang nhiều nét hoài cổ, văn hóa xưa bởi nơi đây vẫn tồn tại rất nhiều cổng làng cổ có niên đại vài trăm năm. 

Nằm giữa vùng đất trung tâm Hà Nội, giữa nhịp sống ồn ào của chốn đô hội xa hoa hiện đại, đầy đủ tiện nghi của thời đại công nghệ 4.0, "Phố cổng làng" bất ngờ trở thành nét điểm xuyết, tạo thêm nét uyên thâm, cổ kính của Hà Nội ngàn năm văn hiến.  

Tồn tại và trải qua hàng trăm năm, mỗi chiếc cổng làng cổ kính trên tuyến phố Thụy Khuê lại mang một dáng vẻ riêng, lưu lại bao nét văn hóa của người Việt xưa. Những chi tiết chạm trổ trên một số thành cổng không còn nguyên vẹn bởi thời gian nhưng nét cổ kính, mang đậm văn hóa người Việt xưa vẫn hiển hiện rõ nét. 

Theo ghi nhận, dọc tuyến phố Thụy Khuê có khoảng 5-7 chiếc cổng làng như cổng Giếng, cổng Hầu, cổng Chùa, cổng Đông, cổng Cái, cổng Xanh… Đây đều là những chiếc cổng có từ vài trăm năm trước, được bảo tồn và gìn giữ cho đến thế hệ về sau.

Theo thứ tự từ trục đường Phùng Hưng hướng về thì đó là những làng Thụy Khuê, Hồ khẩu, Đông Xã, An Tho và Yên Thái. Đây đều là những làng nằm hai bên của tuyến phố Thụy Khuê. Mỗi làng lại có một chiếc cổng mang nét đặc trưng riêng như họa tiết, cách bày trí trên cổng và thậm chí nhiều người dân truyền tai là chất liệu gỗ làm cổng ở mỗi làng cũng khác nhau. 

Ông An, người dân sống cạnh cổng làng Hồ Khẩu cho biết ông sống ở đây mấy chục năm, từ hồi nhỏ được cha ông kể lại nhiều về giai thoại chiếc cổng làng. Chỉ biết là chiếc cổng làng này đã có cách đây hàng trăm năm, thậm chí còn có từ lâu đời hơn. 

"Cổng làng Hồ Khẩu mới được sơn lại từ năm 1995, trước đó thì cổng vẫn giữ nguyên nét cổ kính, rêu phong thời xưa. Đến bây giờ tôi đã 60 tuổi nhưng vẫn không rõ về cốt tích chiếc cổng này, bởi vì nó đã quá lâu đời. Bao nhiêu năm trôi qua, dân làng cố gắng gìn giữ nét văn hóa đặc trưng của từng làng, từng cổng, từ mái ngói rêu phong đến bậc tam cấp" - ông An chia sẻ. 

Một trong những làng cổ nhất nằm trên tuyến phố Thụy Khuê là làng Yên Thái. Nơi đây vẫn giữ nguyên con đường lát gạch đỏ dài khoảng 300 m. Đây là chứng nhân lịch sử, nét đặc trưng của văn hóa người Việt xưa - người Việt xưa hay lát gạch đỏ, thậm chí họ còn ghép từng miếng gạch, ngói đỏ để làm thành đường đi dài hàng kilomet.

Theo lời kể của người dân Yên Thái, tuyến đường lát gạch đỏ dài khoảng 300m tuy nhiều lần được trùng tu, sửa chữa nhưng lãnh đạo các cấp chính quyền và cùng toàn thể người dân vẫn góp ý quyết định giữ nguyên bản gốc có niên đại hàng trăm năm tuổi này. 

Bà Bùi Hồng Hải (Thụy Khuê, Tây Hồ) chia sẻ, "tôi sống ở đây 75 năm, gắn bó với mảnh đất Thụy Khuê cũng quá nửa đời người. Trong tất cả những chiếc cổng làng dọc tuyến phố này, chiếc cổng đi vào làng Yên Thái là nổi tiếng nhất. Nổi tiếng vì sự cổ kính, những tấm ngói trên cổng vẫn là ngói ngày xưa chưa sửa chữa, đặc biệt làng Yên Thái còn nổi tiếng với nghề thủ công làm giấy dó".

"Phải thừa nhận lúc tôi còn nhỏ và cho tới bây giờ phố xá Hà Nội đông đúc tiếng còi xe inh ỏi. Nhưng khi tới làng Yên Thái, người ta như quên bẫng đi sự ồn ào, náo nhiệt của phố thị, khi bước qua cổng làng, cuộc sống ở đây bỗng trở nên chậm hơn vài nhịp dưới bậc tam cấp của cổng làng" - bà Bùi Hồng Hải nói. 

Ngoài những chiếc cổng mang đậm nét cổ kính, rêu phong thời xưa, trên tuyến phố Thụy Khuê còn một làng gây sự chú ý là làng An Thọ. Làng này có 3 cổng gồm cổng chính là cổng Giếng và hai cổng phụ là cổng Hầu và cổng Xanh. Rất hiếm có làng nào có tới 3 cổng đi lại và có lẽ chỉ có Thụy Khuê (Tây Hồ) mới mang nhiều nét độc lạ ở chốn thủ đô phồn hoa. 

Hình ảnh những cổng làng cổ trên tuyến phố Thụy Khuê

Bà Hà (người dân An Thọ, Thụy Khuê) chia sẻ, "Vào thời xưa, cổng làng An Thọ là nơi họp phiên chợ, buôn bán hàng hóa. Đến thời nay thì xã hội phát triển rất nhanh, sầm uất và đầy đủ tiện nghi nhưng cô vẫn mở một quán nước nhỏ dưới chân cổng Hầu để mưu sinh, đồng thời nơi đây cũng là nơi người dân và các bạn cô hay lui tới chơi, trò chuyện...".

Cũng theo bà Hà, cổng làng vài trăm năm vẫn giữ được cho nên người dân nơi đây vẫn luôn cố gắng giữ gìn nét văn hóa làng quê mà các cụ để lại. Điều này cũng góp phần giữ gìn "tình làng, nghĩa xóm". 

Sau hàng trăm năm bị thời gian bào mòn, những chiếc cổng làng rêu phong dọc tuyến phố Thụy Khuê (Tây Hồ, Hà Nội) vẫn tồn tại, sừng sững như chứng nhân của lịch sử. Đối với người dân gốc Hà Nội nói chung và dân Kẻ Bưởi nói riêng, nơi đây không chỉ là quê nhà mà còn là mảnh đất đáng sống, niềm tự hào vì còn giữ được nét văn hóa dân tộc Việt Nam.