Tháng 5/2017, Tổng vụ các vấn đề Biển và Thủy sản (DG - MARE) của Ủy ban Châu Âu (EC) đến Việt Nam để đánh giá tình hình đáp ứng các quy định của EU về khai thác hải sản bất hợp pháp, không có báo cáo và không theo quy định (IUU), và sau đợt đánh giá cùng với 5 khuyến nghị để Việt Nam giải quyết trước nguy cơ bị nhận "thẻ vàng" của EU thì đến ngày 23/10/2017, ngành thủy sản Việt Nam với 16-17% tổng giá trị xuất khẩu vào EU phải đối diện với một thách thức lớn khi chính thức nhận "thẻ vàng" của EU vì không đáp ứng được các khuyến nghị mà DG - MARE đưa ra.

Khai thác hải sản bất hợp pháp, không có báo cáo và không theo quy định (IUU) đang là vấn đề mang đến những hậu quả gậy thiệt hại lớn cho vùng biển toàn cầu, "thẻ vàng" của EU đối với thủy sản Việt Nam là một thử thách, đòi hỏi Cơ quan quản lý cần sớm có các giải pháp để thực hiện các khuyến nghị của EC nhằm sớm thoát khỏi "thẻ vàng" và tránh nhận "thẻ đỏ" trong tương lai gần. 

Đứng trước thực trạng đó, ngày 26/04/2018, tại thành phố Hội An tỉnh Quảng Nam, Tổng cục Thủy sản (Bộ Nông nghiệp & PTNT) phối hợp với Tổ chức Bảo tồn Thiên nhiên Quốc tế và Sở Nông nghiệp và PTNT Quảng Nam tổ chức Hội thảo: "Bảo tồn Biển với chống khai thác thủy sản bất hợp pháp".

Về dự Hội nghị có ông Nguyễn Quang Hùng - Phó Tổng cục trưởng Tổng cục Thủy sản, Lãnh đạo tỉnh Quảng Nam, các nhà nghiên cứu, các chuyên gia của tổ chức bảo tồn Biển Quốc tế và đại diện các ngư dân của xã đảo Cù Lao Chàm, TP. Hội An.

Tại Hội nghị, Lãnh đạo Tổng cục Thủy sản, Lãnh đạo tỉnh Quảng Nam cùng các nhà nghiên cứu, chuyên gia, các nhà quản lý đã có những phát biểu, tham luận rất sôi nổi, cởi mở, trung thực và tập trung về 2 lĩnh vực chính là bảo tồn biển và chống khai thác thủy sản bất hợp pháp.

Về công tác bảo tồn biển, hầu hết các đại biểu đều đưa ra ý kiến để đảm bảo được hiệu quả phải tập trung vào 2 yếu tố là công tác quản lý và nâng cao nhận thức của người dân, và hiện nay Khu bảo tồn biển Cù Lao Chàm đang làm tốt nhất. Tuy nhiên, muốn làm tốt hơn và đảm bảo đủ điều kiện để hỗ trợ cho công tác chống khai thác thủy sản bất hợp pháp thì tất cả phải cần tăng cường công tác quản lý chặt chẽ hơn nữa và phát huy vai trò tối đa của đồng bào ngư dân. 

Về lĩnh vực này, theo bà Bùi Thị Thu Hiền, đại diện tổ chức Bảo tồn Biển quốc tế, để chống việc xâm hại khu bảo tồn, Việt Nam cần phải mở rộng phạm vi khu vực cấm đánh bắt hải sản xung quanh khu vực bảo tồn biển (vùng quản lý nghiêm ngặt). Đồng quan điểm với các chuyên gia quốc tế, Bà Hiền cũng cho rằng Việt Nam cũng cần thêm thời gian để thực hiện hiệu quả những quy định pháp luật mới và đưa ra những cam kết cụ thể đối với từng chủ tàu, ngư dân. Bên cạnh đó, việc tăng cường năng lực chuyên môn cho các nhà quản lý các khu bảo tồn là thật sự cần thiết.

Đi sâu vào vấn đề chính của hội thảo là tìm cách tháo gỡ để thực hiện các khuyến nghị của EC về IUU đối với thủy sản Việt Nam và trọng tâm là cứu tấm "thẻ vàng" từ EU, ông Nguyễn Quang Hùng - Phó Tổng Cục trưởng Tổng cục Thủy sản cho biết, Bộ Nông nghiệp & PTNT đang tập trung triển khai các giải pháp: hoàn thiện thể chế để phù hợp với quy định của Quốc tế, trong đó có EU; rà soát các quy phạm pháp luật, tăng cường chế tài trong Luật Thủy sản sửa đổi (2017); các kế hoạch hành động của Chính phủ; nâng cao năng lực thực thi của hệ thống quản lý Nhà nước và ngư dân, chấm dứt tình trạng tàu cá ngư dân khai thác bất hợp pháp trên vùng biển các nước khác; Nâng cao năng lực thực thi đối với chủ tàu, ngư dân, doanh nghiệp, cảng cá và cơ quan quản lý Nhà nước về thủy sản, các lực lượng thực thi pháp luật trên biển như: Cảnh sát biển, Bộ đội biên phòng, kiểm ngư; có chế tài xử phạt nghiêm khắc đối với những hành vi vi phạm; tăng cường công tác tuyên truyền, thông tin, tập huấn, đào tạo nâng cao hiệu quả quản lý nhà nước về thủy sản.

Đề cập về vấn đề  IUU và công tác quản lý bảo tồn biển, Tổng cục Thủy sản đã có những đề xuất, kiến nghị cho việc thực hiện rất thiết thực, cụ thể: Các địa phương cần tiếp tục tăng cường công tác quản lý bảo tồn biển theo chỉ đạo của Bộ Nông nghiệp và PTNT (Công văn số 5661/BNN-TCTS ngày 11/7/2017); Tăng cường công tác phối hợp tuần tra, xử lý vi phạm về khai thác hải sản trong khu bảo tồn biển; Tuyên truyền nâng cao nhận thức và ý thức chấp hành pháp luật của người dân sống trong và xung quanh khu bảo tồn biển; Ban quản lý rà soát quy hoạch chi tiết khu bảo tồn biển, đề xuất cấp có thẩm quyền quyết định điều chỉnh theo quy định. Đặc biệt, đề xuất Chính phủ quy định: chế tài xử lý vi phạm với mức xử phạt cao hơn để đảm bảo tính răn đe; cho phép bố trí lực lượng Kiểm ngư trong các khu bảo tồn biển (chưa có kiểm lâm); giao thẩm quyền của viên chức Ban Quản lý khu bảo tồn biển được lập biên bản vi phạm hành chính đối với các hành vi khai thác hải sản trái pháp luật trong khu bảo tồn biển.

Có thể thấy rằng việc Tổng cục Thủy sản quyết tâm tổ chức hội thảo lần này cùng với những nỗ lực đang thực hiện là rất cần thiết, quan trọng, là tiền đề cho mục tiêu thoát "thẻ đỏ" của EU trong năm 2018, kéo dài "thẻ vàng" và tiếp tục lập kế hoạch cho một hội thảo khác tiếp theo nhằm tiến tới lấy lại vị thế tốt đẹp nhất cho ngành thủy sản Việt Nam.

Lưu Phước Dũng