Nguyên nhân được cho là do 2003 là năm Quý Mùi, được coi là năm “dê vàng” theo quan niệm dân gian, nên đã có nhiều gia đình chọn để sinh con. Hệ quả là cuộc đua để giành một suất lớp 10 trường công năm 2018 đang nóng lên từng ngày. Theo tính toán của Sở GD&ĐT Hà Nội, sẽ có khoảng 40.000 học sinh lớp 9 không được học lớp 10 công lập trong năm học tới. Con số này ở TP. HCM là khoảng 30.000 em. Được biết, trong khi hệ thống trường lớp tăng không đáng kể và các địa phương đều có chủ trương giảm tỉ lệ học sinh trường công lập thì năm 2018, số học sinh vào lớp 10 của Hà Nội tăng đột biến thêm 22.000 em so với năm 2017. 

Ở TP. HCM, con số này cũng ở mức tương đương, tăng khoảng hơn 20.000 em. Trước thực trạng này, để đáp ứng nhu cầu học tập của học sinh, ngành giáo dục Thủ đô đã phải tăng chỉ tiêu tuyển sinh lớp 10 lên trên 19.000 em so với năm học trước. Để đảm bảo chỗ học cho các em, có thêm 327 phòng học mới đã được đưa vào sử dụng. Sĩ số lớp học cũng sẽ tăng từ 40 em hiện nay lên 45 em – là mức sĩ số tối đa theo quy định của Bộ GD&ĐT. Ông Phạm Văn Đại- Phó Giám đốc Sở GD&ĐT Hà Nội cho hay: Hội đồng nhân dân thành phố yêu cầu phải đảm bảo 60% học sinh vào trường công lập, nhưng chúng tôi đã đặt chỉ tiêu là 62%. 

 Sẽ có khoảng 40.000 học sinh lớp 9 không được học lớp 10 công lập trong năm học tới.

Tuy đã rất nỗ lực, nhưng năm học 2018-2019, Hà Nội vẫn chỉ có thể đáp ứng nhu cầu học lớp 10 của gần 65.000 em. Dù con số này đã tăng 12.330 em so với năm học trước nhưng sẽ vẫn có trên 40.000 học sinh Thủ đô không thể chen chân vào cánh cổng của 112 trường công lập trên địa bàn thành phố. Hơn thế, nếu tính thêm chỉ tiêu của 94 trường THPT ngoài công lập thì năm học tới, tổng chỉ tiêu vào lớp 10 của Hà Nội là gần 85.800 học sinh trong tổng số 105.000 em. Điều đó đồng nghĩa với việc trên 19.200 học sinh lớp 9 sẽ không có cơ hội học lớp 10 THPT. Cùng với đó, trái với kỳ vọng giảm tải áp lực học hành và thi cử cho học sinh các khối phổ thông, năm nay, áp lực thi đầu cấp ở TP. HCM liên tục gia tặng. Phụ huynh lo lắng khi con em mình chuẩn bị vào lớp đầu cấp, đặc biệt là lớp 10. 

Nguyên nhân bởi do sự thiếu hụt trường lớp, phân bố không đồng đều cũng như sự phân luồng chưa hợp lý. Theo ghi nhận, kỳ thi tuyển sinh lớp 10 tại TP. HCM năm 2018 này có sự cạnh tranh cực kỳ gay gắt. Cụ thể, theo thông tin mà Sở GD&ĐT thành phố đưa ra, có tới khoảng 15.000 thí sinh tốt nghiệp THCS sẽ không được vào học lớp 10 hệ công lập. Tuy nhiên, nếu chỉ xét một số trường ở khu vực trung tâm thành phố, sự cạnh tranh còn khốc liệt hơn nhiều. Lý giải cho tình trạng cạnh tranh quá lớn ở kỳ thi lớp 10, một chuyên gia tuyển sinh ở TP. HCM cho biết, nguyên nhân chủ yếu dẫn tới tình trạng này là hạ tầng trường lớp ở địa bàn TP. HCM không đáp ứng được nhu cầu của người học. Do vị trí đặc thù, năm nào lượng học sinh THPT ở TP. HCM cũng tăng so với cùng kỳ nhưng các trường, lớp học mới được xây dựng để đáp ứng nhu cầu thực tế lại không tương xứng. Năm 2018 này, tổng số học sinh tốt nghiệp THCS tăng gần 20.000 nhưng cơ sở vật chất lại không theo kịp. 

Nhiều trường học ở trung tâm thành phố là các công trình kiến trúc cũ, cổ rất khó để cơi nới, xây dựng thêm càng khiến cho áp lực tăng cao. Vì thế, lãnh đạo ngành buộc phải giữ chỉ tiêu dù nhu cầu người học tăng hơn. Cùng với đó, phương thức tuyển sinh vào lớp 10 THPT tại Hà Nội bằng tổ hợp sẽ được áp dụng từ mùa tuyển sinh 2019 cũng đang khiến nhiều người băn khoăn. Trước những lo lắng từ dư luận, lãnh đạo các Sở GD&ĐT cho biết, dù có từ 30 đến 40% học sinh lớp 9 sẽ không được vào học lớp 10 các trường công lập nhưng các em vẫn còn rất nhiều sự lựa chọn khác. Học sinh có thể vào trường ngoài công lập, theo học tại các trung tâm giáo dục hướng nghiệp, các trường trung cấp, trường nghề. 

Đây cũng là một chủ trương lớn của Bộ GD&ĐT về phân luồng, hướng nghiệp sau bậc trung học cơ sở; nhằm giảm tải cho giáo dục công lập. Có thể nói, dù bất cứ nguyên nhân gì, việc có hàng chục ngàn học sinh không được theo học lớp 10 công lập sắp tới cũng khiến nhiều bậc phụ huynh lo lắng. Bởi dù là ở các thành phố hiện đại, có hạ tầng giáo dục thuộc loại đứng đầu cả nước nhưng tình trạng học sinh bị buộc phải dồn vào các trung tâm giáo dục thường xuyên, trường nghề, tư thục… là điều khá bất thường, cần phải thay đổi./.

Huyền Thu