Một năm sau, cơ quan của Liên Hợp Quốc vẫn đang vật lộn để cập nhật nền khoa học đang phát triển của COVID-19, để thuyết phục các quốc gia từ bỏ khuynh hướng dân tộc và giúp tiêm vắc-xin ở những nơi cần nhất.

Phải thừa nhận, WHO đã thực hiện một số biện pháp sai lầm tốn kém trong suốt chặng đường 1 năm qua: Tổ chức này khuyến cáo mọi người không nên đeo khẩu trang trong nhiều tháng và khẳng định rằng COVID-19 không được phát tán rộng rãi trong không khí.

Sự ủng hộ của Tổng thống Joe Biden đối với WHO có thể cung cấp một số không gian rất cần thiết, nhưng tổ chức này vẫn phải đối mặt với một nhiệm vụ to lớn phía trước khi cố gắng đưa ra một số thẩm quyền đạo đức trong bối cảnh việc tranh giành vắc-xin trên toàn cầu đang khiến hàng tỷ người không được bảo vệ.

Ông Gian Luca Burci, cựu cố vấn pháp lý của WHO tại Geneva’s Graduate Institute cho biết: “WHO đã đi sau một chút, họ thận trọng hơn là đề phòng. Vào những thời điểm hoảng sợ hay khủng hoảng, việc chấp nhận rủi ro, đi trước 1 bước có lẽ sẽ tốt hơn nhiều”.

WHO đã đưa ra cảnh báo lớn đầu tiên vào ngày 30/1/2020, bằng cách gọi vụ bùng phát tại Vũ Hán là tình trạng khẩn cấp về y tế quốc tế. Nhưng nhiều quốc gia đã phớt lờ hoặc xem nhẹ cảnh báo này.

Các chuyên gia cho biết, chỉ khi Tổng giám đốc WHO Tedros Adhanom Ghebreyesus tuyên bố về một “đại dịch” sáu tuần sau đó, vào ngày 11/3/2020, hầu hết các chính phủ mới có hành động. Khi đó đã quá muộn và virus đã lan đến mọi lục địa, ngoại trừ Nam Cực.

Một năm sau, WHO vẫn bế tắc. Một nhóm do WHO dẫn đầu đến Trung Quốc vào tháng 1 để điều tra nguồn gốc của COVID-19 đã bị chỉ trích vì không bác bỏ lý thuyết rìa của Trung Quốc rằng, virus này có thể lây lan qua hải sản đông lạnh bị nhiễm độc. Điều đó xảy ra sau khi WHO liên tục ca ngợi Trung Quốc vào năm ngoái vì phản ứng nhanh chóng, minh bạch, mặc dù bản ghi âm các cuộc họp riêng do AP thu được cho thấy các quan chức hàng đầu đã thất vọng về sự thiếu hợp tác của nước này.

Ông Burci cho biết: “Mọi người đã tự hỏi tại sao WHO lại ca ngợi Trung Quốc vào tháng 1/2020”.

Một số chuyên gia cho rằng những sai lầm của WHO đã phải trả giá đắt và tổ chức này vẫn quá phụ thuộc vào khoa học cứng nhắc thay vì chấp nhận rủi ro được tính toán để giữ cho mọi người an toàn hơn, cho dù là dựa trên các chiến lược như đeo khẩu trang hay việc cảnh báo COVID-19 có thể lây qua đường không khí hay không.

Tiến sĩ Trish Greenhalgh, giáo sư khoa học chăm sóc sức khỏe tại Đại học Oxford, người tham gia vào một số ủy ban chuyên gia của WHO cho biết: “Không còn nghi ngờ gì nữa, việc WHO không xác nhận phải đeo khẩu trang sớm hơn đã khiến nhiều mạng sống bị tổn thương. Mãi đến tháng 6, WHO mới khuyến cáo mọi người thường xuyên đeo khẩu trang, rất lâu sau khi các cơ quan y tế khác và nhiều quốc gia đã làm như vậy".

Bà Greenhalgh cho biết bà ít quan tâm đến việc yêu cầu WHO chuộc lỗi trong quá khứ, thay vào đó là sửa đổi các chính sách của tổ chức này trong tương lai. Vào tháng 10, bà đã viết thư cho người đứng đầu một ủy ban quan trọng của WHO về kiểm soát nhiễm trùng, nói lên lo ngại về sự thiếu chuyên môn của một số thành viên. Bà chưa bao giờ nhận được phản hồi.

“Vụ bê bối này không chỉ là trong quá khứ. Nó ở hiện tại và còn leo thang trong tương lai", bà Greenhalgh nói.

Ông Raymond Tellier, phó giáo sư tại Đại học McGill của Canada, chuyên gia về COVID-19, cho biết việc WHO chần chừ trong việc thừa nhận virus COVID-19 có thể lây lan trong không khí sẽ trở nên nguy hiểm hơn với sự xuất hiện của các biến thể virus mới ở Anh và Nam Phi. 

Ông nói: “Nếu các khuyến nghị của WHO không đủ mạnh, chúng ta có thể đoán trước rằng đại dịch sẽ tiếp diễn lâu hơn nữa".

Với một số loại vắc xin đã được cấp phép, WHO hiện đang nỗ lực để đảm bảo rằng người dân ở các nước nghèo nhất thế giới nhận được vắc xin thông qua sáng kiến chia sẻ vắc xin, ​​COVAX.

Nhưng COVAX chỉ có một phần nhỏ trong số 2 tỷ liều vắc xin dự kiến sẽ cung cấp vào cuối năm nay. Một số quốc gia đã trở nên thiếu kiên nhẫn và chọn ký kết các thỏa thuận riêng để tiếp cận vắc-xin một cách nhanh hơn.

Giám đốc WHO, ông Tedros, phần lớn đã phản ứng bằng cách kêu gọi các quốc gia hành động một cách “đoàn kết”, cảnh báo rằng thế giới đang đứng trước bờ vực của một “thảm họa đạo đức thất bại” nếu vắc xin không được phân phối công bằng.

Mặc dù ông đã yêu cầu các nước giàu chia sẻ lượng vắc xin tồn kho của họ ngay lập tức với các nước đang phát triển và không thực hiện các thỏa thuận mới có thể gây nguy hiểm cho việc cung cấp vắc xin cho các nước nghèo hơn, nhưng không có nước nào bị bắt buộc phải nghe theo.

“WHO đang cố gắng lãnh đạo bằng quyền lực đạo đức, nhưng việc cứ lặp đi lặp lại“ tình đoàn kết” khi điều này rõ ràng bị các quốc gia bỏ qua, cho thấy một điều rằng bản thân các nhà lãnh đạo của tổ chức này không nhìn ra thực tế”. Bà Amanda Glassman, phó chủ tịch điều hành của Trung tâm Phát triển toàn cầu cho biết “đã đến lúc để mọi thứ diễn ra theo đúng cách của chúng”.

Tuy nhiên, trong suốt đại dịch, WHO đã nhiều lần từ chối chỉ trích các nước giàu vì những nỗ lực thiếu sót của họ trong việc ngăn chặn virus. 

Gần đây, ông Tedros dường như đã phát ngôn một cách cứng rắn hơn một chút khi nói thẳng với các nhà lãnh đạo như Tổng thống Đức về việc muốn các nước giàu có chia sẻ vắc xin hoặc chỉ trích Trung Quốc vì không nhanh chóng cấp thị thực cho nhóm điều tra của WHO.

Bà Irwin Redlener của Đại học Columbia cho biết WHO nên tích cực hơn trong việc hướng dẫn các quốc gia phải làm gì, khi mà cách thức phân phối vắc xin COVID-19 hiện đang cực kỳ bất bình đẳng. “WHO không thể ra lệnh cho các quốc gia làm mọi việc, nhưng họ có thể đưa ra hướng dẫn rất rõ ràng khiến các quốc gia khó có thể không tuân theo”, bà Redlener nói. 

Các quan chức hàng đầu của WHO đã nói nhiều lần rằng việc chỉ trích các quốc gia không phải là phong cách của cơ quan này. Tại một cuộc họp báo trong tháng này, cố vấn cấp cao của WHO, tiến sĩ Bruce Aylward nói đơn giản rằng: “Chúng tôi không thể nói cho từng quốc gia biết họ phải làm gì”.