"Một khi chúng tôi đã thể chế hóa những gì chúng tôi đang làm - cả bốn chúng tôi cùng nhau - chúng tôi có thể bắt đầu xây dựng một khuôn khổ an ninh thực sự", Pompeo nói khi đến thăm Tokyo để tham dự cuộc họp ngoại trưởng của nhóm không chính thức trong cùng ngày. Ông gọi mạng lưới này là một "tấm vải" có thể "chống lại thách thức mà Trung Quốc gây ra cho tất cả chúng ta".

Ông gợi ý các quốc gia khác có thể trở thành một phần của 'tấm vải' đó vào "thời điểm thích hợp."

Cuộc họp Quad - cuộc họp thứ hai của ngoại trưởng bốn nước sau cuộc họp đầu tiên ở New York vào năm 2019 - là mục đích chính của chuyến thăm Nhật Bản của bộ trưởng. Ông Pompeo đã được lên kế hoạch ghé thăm Hàn Quốc và Mông Cổ trên đường đi qua châu Á, nhưng kế hoạch đã bị hoãn lại sau khi có tin Tổng thống Mỹ Donald Trump dương tính với COVID-19.

Pompeo cho biết ông đã nói chuyện với ông Trump trước khi bay đến châu Á và tổng thống "có vẻ có tinh thần tốt", nói thêm, "Tôi tin rằng chính sách đối ngoại của Mỹ sẽ tiếp tục giống như cách mà nó đã có trong ba năm qua".

Ngoại trưởng Mỹ nhấn mạnh chính sách trọng tâm của Trump là một khu vực Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương "tự do và cởi mở". Và ông cho biết Quad đã "đã chứng minh tính hiệu quả và sẽ tiếp tục chứng minh sự hữu ích" trong việc thúc đẩy mục tiêu đó, với các mối quan hệ vượt xa nghĩa thông thường.

"Hãy nhớ rằng, khi người ta nói về an ninh, người ta nói về năng lực kinh tế và pháp quyền, khả năng bảo vệ tài sản trí tuệ, các hiệp định thương mại, các mối quan hệ ngoại giao, tất cả các yếu tố hình thành nên một khuôn khổ an ninh. Không chỉ là quân sự. Nó mang tính chiều sâu hơn...".

Nhận xét của ông có thể là một cái gật đầu cho sự khó khăn trong việc chính thức hóa một cấu trúc Quad chỉ tập trung vào các mối quan hệ quân sự. Nhật Bản, theo bản diễn giải lại năm 2014 về hiến pháp hòa bình của mình, chỉ có thể nhờ đến sự trợ giúp của một đồng minh như Hoa Kỳ khi an ninh của chính họ bị đe dọa. Mặt khác, NATO yêu cầu phòng thủ tập thể, nghĩa là các thành viên phải bảo vệ lẫn nhau bất kể bản thân họ có bị tấn công hay không.

Trong khi đó, Ấn Độ nổi tiếng là thích quyền tự chủ chiến lược và đã rút khỏi các khuôn khổ quốc tế như hiệp ước thương mại Đối tác Kinh tế Toàn diện Khu vực được đề xuất.

Ngay từ khi thành lập vào năm 2007, Quad được coi là đối trọng với sự nổi lên của Trung Quốc như một cường quốc toàn cầu. Ý tưởng này nhanh chóng mất sức hút nhưng đã được hồi sinh vào năm 2017 khi Tổng thống Mỹ Donald Trump phát động cuộc chiến thương mại và cuộc tấn công công nghệ chống lại Bắc Kinh.

Các cuộc thảo luận cho đến nay tập trung vào các vấn đề như an ninh hàng hải và thông tin liên lạc 5G, và lần này các biện pháp đối phó với đại dịch đã được thêm vào chương trình nghị sự.

Tuy nhiên, bản chất lỏng lẻo, không chính thức của nhóm đã đặt ra câu hỏi về triển vọng hợp tác cụ thể và liên tục. Trước chuyến thăm của Pompeo tới Tokyo, David R. Stilwell, trợ lý ngoại trưởng Hoa Kỳ về Đông Á, nói với các phóng viên rằng "Tư cách thành viên Quad được thúc đẩy bởi lợi ích chung chứ không phải nghĩa vụ ràng buộc".

Nhưng cả 4 nước đều tỏ ra cảnh giác với các động thái gần đây của Trung Quốc - từ việc bay máy bay quân sự xuất hiện gần Đài Loan và điều tàu vào vùng biển xung quanh quần đảo Senkaku của Nhật Bản, mà Trung Quốc tuyên bố chủ quyền, đến việc thiết lập các tiền đồn quân sự trên các đảo nhân tạo ở Biển Đông.

Quan hệ Ấn Độ - Trung Quốc cũng căng thẳng sau khi quân đội hai nước ẩu đả dọc biên giới đất liền trên dãy Himalaya vào tháng 6, khiến 20 binh sĩ Ấn Độ thiệt mạng. Mối quan hệ giữa Úc và Trung Quốc cũng tiếp tục trở nên khó khăn với việc Bắc Kinh áp đặt các biện pháp trừng phạt thương mại đối với hàng hóa của Úc bao gồm thịt bò, lúa mạch và than đá sau khi Canberra kêu gọi một cuộc điều tra về nguồn gốc của virus Corona.

Pompeo nói rằng các hành động của Trung Quốc trong khu vực là "bắt nạt".

"Đây là việc Trung Quốc sử dụng sức mạnh cưỡng chế. Đây không phải là cách các quốc gia lớn vận hành. Vì vậy, nhiệm vụ của chúng tôi là giảm thiểu điều đó."

Khi được hỏi trực tiếp về Đài Loan, Pompeo cho biết Mỹ cam kết giảm căng thẳng xuyên eo biển. Ông nói: “Chúng tôi mong muốn mang lại hòa bình chứ không phải xung đột". Nhưng ông khẳng định rằng "sự xoa dịu không phải là câu trả lời". 

"Nếu một người uốn cong đầu gối mỗi khi Trung Quốc hành động trên khắp thế giới, người ta sẽ thấy mình phải khuỵu gối với tần suất rất lớn".

Đầu năm nay Hải quân Hoa Kỳ cử hai tàu sân bay đến Biển Đông để tập trận vào tháng Bảy - lần đầu tiên một cặp tàu chiến hội tụ ở khu vực này kể từ năm 2014. Trung Quốc đã chỉ trích gay gắt các cuộc tập trận, đồng thời tố cáo Quad, và coi là một nỗ lực để hạn chế sự phát triển của mình.

Người phát ngôn Bộ Ngoại giao Trung Quốc Uông Văn Bân hôm 29/9 đề cập đến cuộc họp của Bộ trưởng Ngoại giao Trung Quốc: “Thay vì hình thành các nhóm độc quyền, hợp tác đa phương và đa phương nên cởi mở, toàn diện và minh bạch. Thay vì nhắm mục tiêu vào các bên thứ ba hoặc làm suy yếu lợi ích của bên thứ ba, hợp tác nên có lợi cho sự hiểu biết và tin cậy lẫn nhau giữa các nước trong khu vực". 

Nhưng Pompeo cáo buộc Trung Quốc đã không tuân theo các cam kết quốc tế. Ông nói rằng Bắc Kinh cam kết không "trang bị vũ khí cho Biển Đông" mà Trung Quốc "ngay lập tức vi phạm".

Pompeo tìm cách thể hiện Hoa Kỳ là một đối tác đáng tin cậy hơn.

Trước đó, hôm thứ Ba, ông đã gặp trực tiếp Bộ trưởng Ngoại giao Nhật Bản Toshimitsu Motegi và tái khẳng định mối quan hệ song phương bền chặt của hai nước dưới thời tân Thủ tướng Nhật Bản Yoshihide Suga. Pompeo và Motegi nhất trí về sự cần thiết phải có một Ấn Độ Dương-Thái Bình Dương tự do và cởi mở như là "nền tảng" của sự ổn định khu vực, trong đó Bộ trưởng gọi liên minh Mỹ-Nhật là "nền tảng" của điều đó.

Trong cuộc phỏng vấn, Pompeo đã nhấn mạnh khái niệm Mạng lưới sạch của Hoa Kỳ như một lĩnh vực hợp tác với Nhật Bản trong nhiều lĩnh vực. Ông nói: “Tôi muốn đảm bảo rằng người dân Nhật Bản không để dữ liệu của họ nằm trong tay của Trung Quốc. Đây là điều mà mọi quốc gia đều muốn, cho dù đó là Mạng lưới sạch hay sự chống lưng của chúng tôi chống lại các doanh nghiệp liên kết như Huawei, ... xuất hiện với một đề xuất kinh doanh không gì khác hơn thực sự là một mạng lưới nhằm phá hoại tự do và chủ quyền của quốc gia mà họ đang hoạt động". 

Ông Pompeo nhấn mạnh, Hoa Kỳ đưa ra một cách khác.

"Chúng tôi sẽ làm việc với bạn bè như một phần của Quad, chúng tôi sẽ tạo ra một loạt các mối quan hệ", Pompeo nói. "Mối quan hệ nồng ấm giữa người Mỹ và người Nhật cho phép chúng tôi làm việc cùng nhau theo những cách mà Trung Quốc không bao giờ có thể sánh được".