Thiếu khung pháp lý phù hợp

Hội thảo “Thuốc lá thế hệ mới tại Việt Nam: Khuyến nghị chính sách” đã được tổ chức tại Hà Nội ngày 19/3 vừa qua, cung cấp góc nhìn toàn cảnh về thị trường, đồng thời kiến nghị các giải pháp nhằm tăng cường quản lý nhà nước và bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng.

Tại Hội thảo, ông Nguyễn Chí Nhân, Trưởng ban Pháp chế Thông tin - Đào tạo (Hiệp hội Thuốc lá Việt Nam - VTA) chia sẻ rằng, Việt Nam hiện đang thiếu một khung pháp lý phù hợp để quản lý các sản phẩm này, dẫn đến nhiều hệ lụy về kinh tế - xã hội, gây thất thu thuế. Ngoài ra, việc chưa có chính sách quản lý cũng gây bất cập trong việc xử lý nguồn thuốc lá thế hệ mới nhập lậu; làm bị động cho các doanh nghiệp sản xuất thuốc lá thế hệ mới... Do đó, ông đặt ra vấn đề rằng, đã đến lúc cần có sự đánh giá nghiêm túc từ các chuyên gia và đại diện cơ quan quản lý Nhà nước về vấn đề này.

Các đại diện tham dự đã có những nội dung tham luận nhằm làm rõ các khái niệm về 2 dòng sản phẩm thuốc lá làm nóng (TLLN) và thuốc lá điện tử (TLĐT), đồng thời tham chiếu các thông lệ, quy định trên thế giới đối với thuốc lá thế hệ mới (TLTHM). Theo đó, về mặt sức khỏe, BS. Lê Đình Phương - Trưởng khoa Nội và Y học gia đình - Bệnh viện FV, Giảng viên Đại học Y khoa Phạm Ngọc Thạch đã đưa ra các cơ sở khoa học phân tích xu hướng giảm tác hại của thuốc lá thông qua việc sử dụng thuốc lá điện tử và thuốc lá làm nóng.

Hội thảo ghi dấu ấn đặc biệt với phần thảo luận bàn tròn giữa đại diện Bộ Công thương, Bộ Y tế, Tổng cục Quản lý thị trường, Bộ Tư pháp và các Đại biểu Quốc hội, các chuyên gia trong Kinh tế - Xã hội. Các đại diện đã mổ xẻ chi tiết, thẳng thắn về thực trạng và kinh nghiệm quản lý TLTHM trên thế giới, từ đó khuyến nghị về công tác quản lý tại Việt Nam.

Mở đầu phiên thảo luận, bà Hà Thị Doánh - đại diện Vụ Chính sách - Pháp chế, Tổng cục Quản lý thị trường, Bộ Công thương khẳng định: Nhu cầu sử dụng thuốc lá thế hệ mới ngày càng gia tăng. Tuy nhiên, hiện tại, do hành lang pháp lý chưa được thiết lập cho thuốc lá thế hệ mới, tất cả các sản phẩm thuốc lá thế hệ mới tại Việt Nam đều được nhập lậu và tiêu thụ tràn lan trên thị trường “chợ đen”. Các sản phẩm nhập lậu này không rõ nguồn gốc xuất xứ, không có hóa đơn, chứng từ liên quan đến hàng hóa, không bảo đảm an toàn chất lượng.

“Việt Nam không nên tiếp tục để ngỏ thị trường cho các sản phẩm lậu hoành hành mà cần ban hành một khung pháp lý đồng bộ, đồng thời áp dụng cho cả thuốc lá điện tử hệ thống đóng có chứa nicotin và thuốc lá làm nóng để giải quyết dứt điểm những bất cập nêu trên, góp phần đẩy lùi tình trạng nhập lậu đang ngày càng gia tăng, tạo cơ sở pháp lý rõ ràng để quản lý mặt hàng này” - bà Doánh đề xuất.

Cần phải có một khuôn khổ pháp lý để quản lý hiệu quả

Theo Phòng Thương mại Thuốc lá điện tử Malaysia (MVCC - Malaysian Vape Chamber of Commerce), cho dù có lệnh cấm, nhưng số lượng người trưởng thành sử dụng thuốc lá điện tử ở Malaysia vẫn tăng 27%, từ 1,1 triệu vào năm 2019 lên 1,4 triệu vào năm 2022. Giá trị bán lẻ của thị trường thuốc lá điện tử được ghi nhận đã tăng 53%, từ 2,27 tỷ ringit vào năm 2019 lên 3,48 tỷ ringit vào năm 2023.

Bên cạnh đó, qua nghiên cứu thực tế, việc một số ít quốc gia áp dụng lệnh cấm thuốc lá thế hệ mới là không khả thi, trong bối cảnh thế giới có nhiều quốc gia đã hợp pháp sản phẩm. Việc cấm thuốc lá thế hệ mới sẽ không giải quyết được tận gốc mọi vấn đề vì khi có nhu cầu mà không thể tìm được nguồn cung hợp pháp, người tiêu dùng đã và sẽ tiếp tục tìm đến các sản phẩm bất hợp pháp với rất nhiều hệ lụy về sức khỏe và kinh tế, xã hội.

Thậm chí hiện một số quốc gia có chính sách chuyển đổi người hút thuốc lá truyền thống sang dùng thuốc lá điện tử như Anh Quốc, hoặc công nhận tiềm năng giảm thiểu rủi ro và khuyến khích chuyển đổi sang thuốc lá điện tử như New Zealand.

Còn thực tế tại Việt Nam hiện nay chưa ban hành chính sách quản l‎ý nên toàn bộ các sản phẩm thuốc lá thế hệ mới đang lưu thông trên thị trường đều là hàng lậu, không có nguồn gốc xuất xứ, tiềm ẩn nhiều rủi ro sức khỏe cho người tiêu dùng. Thuốc lá điện tử lậu chiếm tới 90% thị trường thuốc lá thế hệ mới tại Việt Nam.

Ông Lê Đại Hải - Phó Vụ trưởng Vụ Pháp luật Dân sự - Kinh tế, Bộ Tư pháp cho biết, thuốc lá thế hệ mới, bao gồm cả thuốc lá làm nóng và thuốc lá điện tử không thuộc danh mục ngành nghề cấm kinh doanh theo Luật Đầu tư.

Vì vậy, theo ông Hải, Việt Nam nên khảo cứu các kinh nghiệm quốc tế để đưa các sản phẩm thuốc lá làm nóng và thuốc lá điện tử vào quản lý một cách đồng bộ, đồng thời dưới cùng một khung pháp lý trên cơ sở phân tích các tác động đến người tiêu dùng, doanh nghiệp và cơ quan quản lý nhà nước.

Đại diện các cơ quan Nhà nước, chuyên gia và hiệp hội, doanh nghiệp chuyên ngành đều thống nhất nhận định sự cấp thiết cần phải có một khuôn khổ pháp lý để quản lý hiệu quả thuốc lá thế hệ mới tại Việt Nam, đồng thời bày tỏ mong muốn những thông tin được thảo luận tại hội thảo sẽ là nguồn tham khảo hữu ích cho các bên liên quan, nhất là các cơ quan quản lý nhà nước trong quá trình nghiên cứu, xây dựng, hoàn thiện chính sách pháp luật về thuốc lá thế hệ mới tại Việt Nam.

Các đại biểu tham gia cũng thống nhất quan điểm Việt Nam nên khảo cứu các kinh nghiệm quốc tế và các dữ liệu toàn cầu về xu hướng phát triển và bằng chứng khoa học về giảm thiểu tác hại, rủi ro của thuốc lá thế hệ mới để đưa các sản phẩm thuốc lá điện tử hệ thống đóng có chứa nicotin và thuốc lá làm nóng vào quản lý, dưới cùng một khung pháp lý.

Một khung pháp lý toàn diện về thuốc lá thế hệ mới sẽ gồm quy định về tiêu chuẩn chất lượng, quy chuẩn sản phẩm, điều kiện kinh doanh, sản xuất, xuất nhập khẩu và phân phối sản phẩm, chính sách về thuế, các quy định về ghi nhãn hàng hóa...