103 tuổi (1911-2013), 8 năm giã từ cõi đời (2013-2021) và tròn 110 năm cất tiếc khóc chào đời (1911-2021) là những khoảng thời gian đủ để hội tụ độ sâu, độ rộng, độ chín, độ dày của các sự kiện, vấn đề lịch sử, để khắc họa đầy đủ và rõ nét chân dung nhân vật lịch sử đặc biệt văn võ song toàn – Đại tướng Tổng Tư lệnh Võ Nguyên Giáp.

Đã có quá nhiều bài viết và cuốn sách của các nhà báo, nhà văn, nhà nghiên cứu lịch sử quân sự trong và ngoài nước viết về Đại tướng Võ Nguyên Giáp với tất cả sự thành kính, ngưỡng mộ. Có thể nói, “Chiến thắng bằng mọi giá” là một trong những cuốn sách trình bày đầy đủ, chi tiết nhất của 1 sử gia quân sự người Mỹ Cencil B Curey viết về Võ Nguyên Giáp. Khi cuốn sách này đã được xuất bản bằng nhiều thứ tiếng sẽ giúp nhiều độc giả thế giới hiểu hơn về lịch sử truyền thống Việt Nam, hiểu về đất nước và con người Việt Nam, hiểu về Đại tướng – Tổng Tư lệnh Võ Nguyên Giáp.

“Victory at Any Cost: The Genius ò Viet Nam ‘s Gen Vo Nguyen Giap” (Chiến thắng bằng mọi giá: Thiên tài quân sự Việt Nam – Đại tướng Võ Nguyên Giáp) là cuốn sách mà tôi có may mắn được Trung tướng Phạm Hồng Cư ký tặng tại Hà Nội ngày 23/8/2013 trong cuộc Giao lưu trực tuyến đặc biệt mừng sinh nhật Đại tướng Võ Nguyên Giáp bước sang tuổi 103.

Với tấm lòng và tình cảm, sự ngưỡng mộ và tôn kính Đại tướng của 1 sử gia nước ngoài, bằng tư liệu phong phú từ nhiều nguồn khác nhau, Curey đã dựng lại một cách sinh động những chặng đường lịch sử mà Đại tướng đã trải qua trong đời, từ thuở thiếu thời, khi tham gia hoạt động cách mạng đến khi trở thành một Tổng Tư lệnh quân đội. Tác giả đã dày công sưu tầm và nghiên cứu, khảo cứu nguồn tư liệu thu thập được để khắc họa lên chân dung một trong những vị tướng xuất sắc nhất của lịch sử Việt Nam và thế giới.

Ngay trong Lời mở đầu của cuốn sách, Cecil B. Curey đã khẳng định một cách chắc chắn: “Võ Nguyên Giáp là một thiên tài quân sự. Trong suốt sự nghiệp của mình, ông đã vạch ra chiến lược, chiến thuật và nghệ thuật quân sự, đã giúp đất nước ông chiến thắng những kẻ thù mạnh nhất. Nghiên cứu những hoàn cảnh, yếu tố nào để giúp ông bộc lộ, phát triển tài năng hiếm có ấy chính là chủ đề của cuốn sách này”.

Dù tác giả đã nói trước độc giả như vậy, nhưng khi bất cứ ai đọc cuốn sách này sẽ thấy nội dung của cuốn sách đã làm được nhiều hơn những gì tác giả mong đợi. Ngoài việc khắc họa và làm nổi bật những kiến thức và sự kiện lịch sử tiêu biểu gắn với những giai đoạn bước ngoặt trong cuộc đời Võ Nguyên Giáp, tác giả đã có những phân tích khá sắc sảo, thấu đáo để luận giải và trả lời cho câu hỏi: Tại sao Võ Nguyên Giáp lại trở thành một thiên tài quân sự của thế kỷ XX. Tác giả đã phân tích, mổ xẻ theo nhiều cách tiếp cận, quan điểm, đánh giá khác nhau, từ những người trong cuộc đến những người ngoài cuộc, từ những người thân, những người “cùng tuyến” đến những người “khác tuyến”, đối đầu với Đại tướng Võ Nguyên Giáp.

Thậm chí, Currey đã thẳng thắn phân tích những thất bại trong cuộc đời binh nghiệp của Đại tướng Võ Nguyên Giáp. Tất cả những điều đó để cuối cùng, tác giả đã đi đến sự đánh giá về Đại tướng: “Những thử thách mà tướng Giáp phải vượt qua đã khiến ông trở thành bậc thầy chiến lược, chiến thuật và nghệ thuật quân sự... Tướng Giáp là chuyên gia hiện hữu vĩ đại nhất về chiến tranh nhân dân”.

Khi nói về tình cảm, trách nhiệm của tướng Giáp với Tổ quốc, với nhân dân, tác giả viết: “Lòng yêu thương trên hết của tướng Giáp dành cho đất nước và sau đó là lòng trung thành của ông với Đảng Cộng sản. Ông đã thề giải phóng Việt Nam khỏi sự đô hộ của nước ngoài và phấn đấu cho sự nghiệp thống nhất đất nước. Trong suốt cuộc đời, nghị lực của ông hướng về hai mục đích ấy. Toàn bộ tham vọng, niềm kiêu hãnh vô bờ bến của ông đều phục vụ cho những mục tiêu ấy”.

Đánh giá về tướng Giáp trong lĩnh vực quân sự với vai trò là vị tướng Tổng Tư lệnh quân đội, tác giả viết: “Trong công việc điều binh khiển tướng, ông tỏ ra điềm tĩnh đáng kinh ngạc, không để cho những cơn xúc động nhất thời chi phối. Nhưng đằng sau đó là một tính cách hăng say, cuồng nhiệt mà người Pháp đã miêu tả ông như một “Núi lửa phủ tuyết”...

Trải qua năm tháng, ông đã trở thành một vị tướng huyền thoại, một thiên tài quân sự vĩ đại duy nhất thế kỷ XX và một trong những vĩ nhân của mọi thời đại... Cứ nhìn vào thành tích của ông, ông là vị tướng duy nhất đã phát động cuộc chiến chống kẻ thù bắt đầu từ một hoàn cảnh yếu kém trầm trọng: thiếu vật tư, nguồn tài chính, bắt đầu từ không có quân đội. Vậy mà có thể đánh thắng liên tiếp từ bọn quân phiệt Nhật đến quân đội Pháp- đế quốc thuộc địa lớn thứ 2 (sau nước Anh) và Hoa Kỳ- một trong 2 siêu cường thế giới... Tướng Giáp đã chỉ huy đánh thắng 2 cuộc chiến tranh biên giới của các thế lực bành trướng, đập tan chế độ diệt chủng ở Capuchia...

Trong hơn 30 năm, ông giành chiến thắng bắt đầu từ con số 0 và làm được điều đó trong một đất nước nghèo nàn, vượt qua muôn vàn khó khăn từ các thế lực thù địch bên ngoài lẫn những yếu kém về quản lý bên trong. Đằng sau mỗi thắng lợi, người ta thấy tướng Giáp là nguồn động lực. Công trạng của ông là vô song và kết quả đạt được là phi thường. Chính cái đó tạo nên thiên tài quân sự”.

Trước khi trở thành một vị tướng Tổng Tư lệnh, Đại tướng Võ Nguyên Giáp là một nhà giáo tâm huyết, một nhà sư phạm mẫu mực. Tác giả Curey đã viết: “Võ Nguyên Giáp đã sử dụng lịch sử để đạt được mục tiêu chính trị của mình. Ông nghĩ rằng, dạy môn Lịch sử sẽ giúp ông làm cho học sinh thấm nhuần chủ nghĩa yêu nước... Võ Nguyên Giáp là một người cộng sản nhiệt thành đã biến những giờ dạy Lịch sử thành một diễn đàn chính trị”.

Khi đưa ra đánh giá ngắn gọn nhất về tướng Giáp, Curey viết: “Võ Nguyên Giáp là một thiên tài quân sự”. Tuy nhiên, điều làm nên nhiều khác biệt của tướng Giáp so với nhiều vị tướng lừng danh thế giới thời cận hiện đại là trước khi được Hồ Chủ tịch phong tướng năm 1948, ông chưa hề được đào tạo trong một ngôi trường quân sự nào. Tác giả viết: “Vị tướng tự học đó đã học nghệ thuật quân sự ngay trong thực tế khói lửa chiến trường. Trong suốt cuộc đời binh nghiệp của mình, ông đã chạm trán với binh sỹ của Pháp, Nhật, Hoa Kỳ, Việt Nam Cộng hòa, Căm Pu Chia và Trung Quốc. Có lẽ không một vị tướng nào đã chiến đấu chống lại nhiều kẻ thù khác nhau và đã giành được nhiều thắng lợi như thế...

Tướng Giáp là con người có tư duy xuất sắc, giàu óc sáng tạo. Tri thức quân sự của ông được tích lũy trong thực tế chứ không phải trong một viện hàn lâm quân sự nào. Ông chưa từng học trường sỹ quan, không qua một trường đào tạo quân sự nào, do đó không có các “giải pháp nhà trường” mà các học sinh sỹ quan khao khát tìm tòi để khi tốt nghiệp được bổ nhiệm vào một vị trí “đúng đắn”.

Khi viết “Lời giới thiệu” bằng tiếng Việt cho cuốn sách này, Thượng tướng, Viện sỹ, TS KHQS Nguyễn Huy Hiệu đã nhận xét: “Tên sách “Chiến thắng bằng mọi giá” nhưng không có nghĩa là cố gắng giành thắng lợi bằng bất cứ giá nào, mà phải chiến thắng bằng sự khéo léo, khôn ngoan nhất, chiến thắng với sự hy sinh, tổn hại ít nhất. Đó chính là nghệ thuật quân sự của Đại tướng Võ Nguyên Giáp.”

John Keegan - sử gia quân sự người Anh viết: “Đây là một cuốn sách tiểu sử danh nhân đáng đọc, giúp người đọc khám phá và hiểu được những phẩm chất quân sự của vị Tổng Tư lệnh quân đội Bắc Việt- Đại tướng Võ Nguyên Giáp. Tác giả giúp chúng ta hiểu được tại sao tướng Giáp được xếp vào hàng danh tướng của thế kỷ XX... Cuốn sách của Cecil B.Currey tỏ ra trung thực ở chỗ tác giả đã chỉ đích danh những sai lầm của tướng Giáp với tư cách là vị tướng cầm quân nhưng đôi khi phải thực hiện những quyết định của người có trách nhiệm trái với ý kiến của ông.”

Trong đời tôi có may mắn 2 lần được gặp Đại tướng Võ Nguyên Giáp. Lần đầu là khi tôi đang là cậu học sinh lớp 10 của Trường THPT Nghi Lộc 1 và lần thứ 2 khi tôi đã là sinh viên khoa Lịch sử của Trường ĐHSP Vinh. Đây chính là nguyên nhân cơ bản để tôi đam mê lịch sử từ thuở học sinh, là lý do chính để tôi chọn Lịch sử là môn học, môn dạy và  cống hiến trọn đời cho ngành giáo dục vì Sử.

Ngày 23/8/2013, tôi lại có thêm may mắn nữa khi được Hội KHLS Việt Nam và Văn phòng Đại tướng Võ Nguyên Giáp mời ra Hà Nội tham dự Giao lưu trực tuyến đặc biệt mừng sinh nhật Đại tướng bước sang tuổi 103. Sau sự kiện này gần 2 tháng, ngày 4/10/2013, Đại tướng Võ Nguyên Giáp giã từ cõi tạm để về an nghỉ cõi vĩnh hằng với đất mẹ yêu thương. Và tôi lại vào Vũng Chùa – đảo Yến để tiễn đưa một người thầy dạy Sử đáng kính, người Chủ tịch Danh dự Hội KHLSVN về nơi an nghỉ cuối cùng.

Con người là chủ thể làm nên lịch sử, nhưng chính lịch sử lại góp phần tạo ra những cá nhân anh hùng. Tròn 110 năm ngày sinh Đại tướng Võ Nguyên Giáp, chúng ta càng tự hào về ông - một vị tướng tài ba, một người học trò xuất sắc của Chủ tịch Hồ Chí Minh. Giữa mùa nước nổi năm 1911, khi Nguyễn Tất Thành rời cảng Nhà Rồng ra đi tìm đường cứu nước thì tại làng An Xá, cậu bé Võ Nguyên Giáp ra đời. Để rồi sau đó, chính cậu bé Giáp ấy là người kế tiếp, là người cộng sự, là người học trò xuất sắc của Chủ tịch Hồ Chí Minh.

Xin được trích nhận xét của GS Sử học Trần Văn Giàu thay lời kết của bài này: “Vài trăm năm sau, khi người ta nhắc đến Việt Nam thế kỷ XX thì chắc chắn 2 cái tên đậm nét nhất là Hồ Chí Minh và Võ Nguyên Giáp, vì đó là hiện thân cho 2 thế hệ nối tiếp nhau làm nên lịch sử của thế kỷ hào hùng này”.

Trần Trung Hiếu

(Giáo viên Lịch sử, Trường THPT chuyên Phan Bội Châu – Nghệ An)