Nhiều nguyên nhân dẫn tới đại dịch ở ASEAN

Chỉ còn ba quốc gia Đông Nam Á vẫn kiểm soát khá tốt đối với đại dịch. Brunei không có sự lây nhiễm trong cộng đồng kể từ tháng 5 năm 2020. Singapore đã thực hiện nhiều xét nghiệm tương đối hơn phần còn lại của khu vực (2,2 xét nghiệm trên đầu người so với chỉ 0,04 của Indonesia), tiến hành tiêm chủng đại trà và áp đặt các biện pháp hạn chế nghiêm ngặt. Trong khi đó, Việt Nam có tỷ lệ tử vong thấp nhất trong khu vực (0,71 phần triệu trong tổng dân số 96 triệu người), mặc dù các ca nhiễm đang tăng lên mỗi ngày.

Năm 2020, Thái Lan báo cáo có 6884 ca nhiễm nhưng cho đến nay đã ghi nhận 467.707 trường hợp mắc bệnh, tăng hơn 460.000 ca chỉ trong hơn 7 tháng của năm nay. Malaysia ghi nhận 113.000 trường hợp vào năm 2020, nhưng nay đã có 980.491 ca nhiễm, con số thực tế có thể cao hơn do chưa được xét nghiệm đầy đủ. Tình trạng nhiễm trùng do bỏ trốn ở Indonesia đã gây ra khoảng 33.000 ca tử vong trong nửa đầu năm 2021 và nước này đang dẫn đầu Đông Nam Á với hơn 3 triệu ca nhiễm.

Có thể nói, đại dịch này là một bài kiểm tra lâu dài về năng lực của mỗi nhà nước, với nhiều nguy cơ tiềm ẩn đối với chính sách hoặc hệ thống chính trị. Nhưng có nhiều cách giải thích cho các tình trạng khác nhau của các nước trong khu vực Đông Nam Á.

Một số quốc gia như Singapore và Việt Nam dường như đang làm tốt hơn những nước láng giềng trong việc thực hiện xét nghiệm y tế, nhằm phát hiện sớm. Các quốc gia có chính quyền trung ương mạnh như Brunei, Singapore và Việt Nam cũng cho thấy có khả năng điều khiển các phương pháp tiếp cận toàn chính phủ và toàn xã hội tốt hơn, giúp việc thực hiện nhanh chóng và thông suốt.

Song, một số quốc gia bộc lộ dấu hiệu chủ quan và thiếu quyết liệt trong cách xử lý đại dịch. Mặc dù các hoạt động cộng đồng đã bị hủy bỏ vào cả năm 2020 và 2021, nhưng người Indonesia vẫn tìm mọi cách để tránh lệnh cấm và về quê dự lễ Eid Al-Fitr vào tháng 5 năm 2021. Người Thái vẫn tổ chức lễ Songkran vào tháng 4. Cả Indonesia và Thái Lan đều ghi nhận số ca nhiễm tăng đột biến trong khoảng hai tuần sau đó. Dường như quá mệt mỏi vì đại dịch và việc bỏ lỡ những ngày lễ văn hóa lớn nhất trong hai năm liên tiếp là điều không thể chấp nhận được đối với quá nhiều người dân. Nhưng đó là nhân tố quan trọng dẫn đến một làn sóng lây nhiễm mới.

Tỷ lệ tiêm chủng chậm dường như cũng góp phần vào sự gia tăng ca COVID-19 mới, nhưng đó chỉ là một phần của lời giải thích. Như mới chỉ có khoảng 5,7% người    Philippines được tiêm vắc xin. Con số này là 7,9% ở Thái Lan và 8,4% ở Indonesia.

Các đột biến COVID-19 cũng là một lý do khác cho tình trạng xấu đi vào năm 2021. Hầu hết các quốc gia ASEAN đều báo cáo sự gia tăng gần đây có liên quan tới các biến thể mới dễ lây nhiễm hơn như biến thể Delta.

Tuy nhiên, quy mô của mối đe dọa đại dịch đối với Đông Nam Á rất khó định lượng vì khu vực không có hệ thống giám sát bộ gen đầy đủ. Có thể những đợt lây nhiễm lớn vào năm 2021 vẫn là do phiên bản gốc của SARS-CoV-2, do tất cả các nước Đông Nam Á đều có những hạn chế nghiêm ngặt đối với việc đi lại quốc tế.

Nhóm giải pháp giúp Đông Nam Á có thể lật ngược tình thế 

ASEAN lúc này cần các chiến lược được thiết kế tốt hơn và bao gồm các giải pháp lẽ ra đã quen thuộc và hợp lý như thay đổi hành vi (bắt buộc đeo khẩu trang và giãn cách vật lý), xét nghiệm, truy tìm, cách ly và các hạn chế di chuyển có mục tiêu trong thời gian ngắn, thay vì các đợt cấm vận toàn quốc kéo dài.

Việc thực thi chính sách phải dựa trên bằng chứng, có nguồn tài chính tốt và tránh tình trạng quan liêu. Các chính sách nên tích hợp với dịch vụ y tế tư nhân, vì nó chiếm 53% ngành ở Đông Nam Á.

Các quốc gia ASEAN cần thúc đẩy tiêm chủng càng nhanh càng tốt. Các quốc gia trong khu vực có thể xây dựng các trung tâm tiêm chủng lưu động như đã được thực hiện tại các nhà thờ Hồi giáo ở vùng nông thôn Indonesia, chống lại sự do dự đối với vắc xin. Có thể kể đến các biện pháp chẳng hạn như giảm giá nhà hàng và rút thăm trúng thưởng ở Philippines; hợp tác với khu vực tư nhân như Malaysia hoặc Singapore đã làm; phát triển vắc xin của riêng như ở Việt Nam và Thái Lan; và cung cấp dịch vụ vận chuyển miễn phí chặng cuối đến các trung tâm tiêm chủng.

Các quốc gia Đông Nam Á cũng nên chuẩn bị cơ sở hạ tầng y tế, luật pháp, quy định và chính trị cho các vấn đề xung quanh việc tiêm chủng, chẳng hạn như hộ chiếu vắc xin và xét nghiệm kháng thể.

Các nước Đông Nam Á cần hợp tác tốt hơn và nhìn ra ngoài biên giới của chính mình để tìm ra các giải pháp. Một hệ thống mua sắm vắc xin tổng hợp có thể hữu ích và có thể được mô phỏng theo Quỹ quay vòng của Tổ chức Y tế Liên Mỹ. Thu mua gộp có thể giảm chi phí, cải thiện công bằng và tăng sức mạnh đàm phán với dược phẩm. Để thúc đẩy sự tham gia của các nước lớn ở Đông Nam Á, Hiệp hội ASEAN có thể yêu cầu sự tham dự của Hoa Kỳ và Trung Quốc trong việc thiết lập tài chính, kỹ thuật và chính trị của một quỹ như vậy.

Đông Nam Á cũng có thể tham gia tích cực hơn vào cuộc thảo luận toàn cầu về công bằng vắc xin và cải cách quản trị y tế toàn cầu. Các quốc gia trong khu vực có thể tham gia nhiều hơn vào nỗ lực toàn cầu nhằm đảm bảo việc miễn trừ bằng sáng chế và chuyển giao công nghệ cho hàng hóa y tế liên quan đến COVID-19. Điều này sẽ cho phép các nhà máy của Indonesia, Malaysia và Singapore sản xuất vắc xin để sử dụng trong khu vực.

Đại dịch COVID-19 đang diễn biến vô cùng căng thẳng. Mỗi quốc gia đều có chiến lược và đang rất nỗ lực để ngăn chặn sự bùng phát của biến thể Delta có khả năng lây nhiễm cao. Sẽ là tuyệt vời nếu ASEAN thúc đẩy vai trò trung tâm, thực hiện sự đồng thuận để đồng loạt triển khai một kế hoạch tổng thể với những phương án có thể nêu trên. Chỉ có như thế ASEAN mới trở thành một khu vực “sạch” và mạnh mẽ.