Hy vọng mở rộng quyền sở hữu trí tuệ vắc xin COVID-19

Trong một khu công nghiệp ở ngoại ô thành phố lớn nhất của Bangladesh, có một nhà máy với những thiết bị mới lấp lánh được nhập khẩu từ Đức, những hành lang vô trùng với những căn phòng kín mít. Nhà máy hiện đại này mới chỉ hoạt động bằng một phần tư công suất.

Đây là một trong ba nhà máy nằm rải rác ở ba châu lục mà chủ sở hữu cho biết họ có thể bắt đầu sản xuất hàng trăm triệu vắc xin COVID-19 trong thời gian ngắn, nếu họ có bản thiết kế và bí quyết kỹ thuật bài chế vắc xin. Nhưng kiến ​​thức đó thuộc về các công ty dược phẩm lớn, những người đã sản xuất ba loại vắc xin đầu tiên được các quốc gia như Anh, Liên minh Châu Âu và Hoa Kỳ ủy quyền cấp phép sản xuất - Pfizer, Moderna và AstraZeneca.

Tất cả các nhà máy trên thế giới như thế vẫn đang chờ phản hồi từ các công ty dược phẩm.

Trên khắp châu Phi và Đông Nam Á, các chính phủ và các nhóm viện trợ cũng như Tổ chức Y tế Thế giới đang kêu gọi các công ty dược phẩm chia sẻ rộng rãi hơn thông tin về bằng sáng chế của họ, để đáp ứng sự thiếu hụt lớn trên quy mô toàn cầu trong một đại dịch đã cướp đi sinh mạng của hơn 2,5 triệu người. Các công ty dược phẩm sử dụng tiền của người đóng thuế từ Hoa Kỳ hoặc Châu Âu để phát triển chế phẩm với tốc độ chưa từng có cho biết họ đang đàm phán hợp đồng và thỏa thuận cấp phép độc quyền với các nhà sản xuất trong từng trường hợp cụ thể, vì họ cần bảo vệ tài sản trí tuệ và đảm bảo an toàn.

Các nhà phê bình cho rằng cách tiếp cận từng phần này là quá chậm vào thời điểm cấp bách để ngăn chặn virus trước khi nó biến đổi thành các biến thể thậm chí còn nguy hiểm hơn. WHO kêu gọi các nhà sản xuất vắc xin chia sẻ bí quyết của họ để “tăng đáng kể nguồn cung toàn cầu”.

“Nếu điều đó có thể được thực hiện trong một sớm một chiều, mọi châu lục sẽ có hàng chục công ty có khả năng sản xuất những loại vắc xin này”, Abdul Muktadir, người có nhà máy Incepta ở Bangladesh, chuyên sản xuất vắc xin chống viêm gan, cúm, viêm màng não, bệnh dại, uốn ván và bệnh sởi, cho biết.

Trên toàn thế giới, nguồn cung cấp vắc xin virus Corona đang giảm rất nhiều so với nhu cầu và số lượng hạn chế có sẵn hầu hết được chuyển đến các nước giàu. Theo WHO, gần 80% vắc xin COVID-19 cho đến nay đã được sử dụng ở 10 quốc gia. Hơn 210 quốc gia và vùng lãnh thổ với 2,5 tỷ người vẫn chưa nhận được một mũi tiêm nào tính đến tuần trước.

Cách tiếp cận theo từng thỏa thuận cũng có nghĩa là một số quốc gia nghèo hơn sẽ phải trả nhiều tiền hơn cho cùng một loại vắc xin so với các quốc gia giàu có hơn. Nam Phi, Mexico, Brazil và Uganda đều phải trả những số tiền khác nhau cho mỗi liều vắc xin của AstraZeneca và nhiều hơn các chính phủ ở Liên minh châu Âu, theo các nghiên cứu và tài liệu công khai. AstraZeneca cho biết giá vắc xin sẽ khác nhau tùy thuộc vào chi phí sản xuất tại địa phương và số lượng quốc gia đặt hàng.

Winnie Byanyima, giám đốc điều hành của Chương trình phối hợp của Liên Hợp Quốc về HIV/AIDS (UNAIDS) cho biết: “Những gì chúng ta thấy ngày nay là sự giẫm đạp, sự tồn tại của cách tiếp cận phù hợp nhất, nơi những người có túi sâu nhất, có khuỷu tay sắc bén nhất đang tóm lấy những gì ở đó và để những người khác chết”.

Ở Nam Phi, nơi sản xuất biến thể COVID-19 đáng lo ngại nhất thế giới, nhà máy Biovac đã cho biết trong nhiều tuần rằng họ đang đàm phán với một nhà sản xuất giấu tên. Tại Đan Mạch, một nhà máy Bắc Âu có năng lực dự phòng và khả năng sản xuất hơn 200 triệu liều nhưng cũng đang chờ sự cho phép từ nhà phát triển vắc xin virus Corona.

Chính phủ và các chuyên gia y tế đưa ra hai giải pháp tiềm năng cho tình trạng thiếu vắc xin: Một, do WHO hỗ trợ, là một nhóm bằng sáng chế được mô hình hóa dựa trên một nền tảng được thiết lập cho các phương pháp điều trị HIV, lao và viêm gan để chia sẻ tự nguyện công nghệ, sở hữu trí tuệ và dữ liệu. Nhưng không có công ty nào đề nghị chia sẻ dữ liệu của mình.

Đề xuất còn lại, đề xuất đình chỉ quyền sở hữu trí tuệ trong thời kỳ đại dịch, đã bị Hoa Kỳ và Châu Âu chặn trong Tổ chức Thương mại Thế giới, nơi có trụ sở của các công ty chịu trách nhiệm tạo ra vắc xin virus Corona. Dự án đó có sự ủng hộ của ít nhất 119 quốc gia và Liên minh châu Phi nhưng bị các nhà sản xuất vắc xin phản đối gay gắt.

Sự phản đối của các công ty dược phẩm

Các công ty dược phẩm cho biết thay vì dỡ bỏ các hạn chế về quyền sở hữu trí tuệ, các nước giàu chỉ nên cung cấp nhiều vắc xin hơn cho các nước nghèo hơn thông qua COVAX, sáng kiến ​​công-tư mà WHO đã giúp tạo ra việc phân phối vắc xin công bằng hơn. Tổ chức và các đối tác đã giao những liều thuốc đầu tiên vào tuần trước với số lượng rất hạn chế.

Nhưng các nước giàu không sẵn sàng từ bỏ những gì họ có. Ursula Von der Leyen, người đứng đầu Ủy ban châu Âu, đã sử dụng cụm từ “lợi ích chung toàn cầu” để mô tả vắc xin nhưng Liên minh châu Âu đã áp đặt các biện pháp kiểm soát xuất khẩu đối với vắc xin, cho phép các quốc gia ngăn việc chuyển vắc-xin ra bên ngoài.

Vào ngày đầu tiên làm tổng giám đốc WTO, bà Ngozi Okonjo-Iweala người Nigeria cho biết đã đến lúc chuyển sự chú ý sang nhu cầu tiêm chủng của người nghèo trên thế giới.

Bà Okonjo-Iweala nói với các thành viên của WTO: “Chúng ta phải tập trung làm việc với các công ty để mở và cấp giấy phép cho các địa điểm sản xuất khả thi hơn ở các thị trường mới nổi và các nước đang phát triển. Điều này sẽ sớm xảy ra để chúng ta có thể cứu sống nhiều người hơn".

Mô hình lâu đời trong ngành dược phẩm là các công ty đổ một lượng tiền lớn và nghiên cứu để đổi lấy quyền thu lợi nhuận từ thuốc và vắc xin của họ. Tháng 5 năm ngoái, Giám đốc điều hành của Pfizer, Albert Bourla, mô tả ý tưởng chia sẻ quyền sở hữu trí tuệ rộng rãi là “vô nghĩa” và thậm chí là “nguy hiểm”.

Thomas Cueni, tổng giám đốc của Liên đoàn các nhà sản xuất dược phẩm quốc tế, gọi ý tưởng dỡ bỏ bảo hộ bằng sáng chế là “một tín hiệu rất xấu cho tương lai. Báo hiệu rằng nếu bạn có đại dịch, bằng sáng chế của bạn chẳng có giá trị gì cả”.

Những người ủng hộ chia sẻ bản thiết kế bào chế vắc xin cho rằng, không giống như hầu hết các loại thuốc, người nộp thuế đã trả hàng tỷ đồng để phát triển vắc xin có thể giúp chấm dứt tình trạng khẩn cấp về sức khỏe cộng đồng lớn nhất thế giới trong lịch sử.

Mustaqeem De Gama, một nhà ngoại giao Nam Phi tham gia vào các cuộc thảo luận của WTO cho biết: “Mọi người đang chết vì chúng ta không thể thống nhất về quyền sở hữu trí tuệ theo đúng nghĩa đen”.

Trong khi đó, Paul Fehlner, giám đốc pháp lý của công ty công nghệ sinh học Axcella và là người ủng hộ ban tổ chức bằng sáng chế của WHO, cho biết các chính phủ đã đổ hàng tỷ đô la vào việc phát triển vắc xin và phương pháp điều trị nên đòi hỏi nhiều hơn từ các công ty mà họ đã cấp vốn ngay từ đầu.

Ông nói: “Một điều kiện để lấy tiền của người đóng thuế không được coi là hành vi lừa đảo”.

Tháng trước, Tiến sĩ Anthony Fauci, chuyên gia hàng đầu về đại dịch ở Hoa Kỳ, cho biết tất cả các lựa chọn cần phải được đặt ra, bao gồm nâng cao năng lực sản xuất ở các nước đang phát triển và làm việc với các công ty dược phẩm để nới lỏng bằng sáng chế của họ.

“Các quốc gia giàu có, bao gồm cả chúng tôi, phải có trách nhiệm đạo đức khi bùng phát dịch bệnh toàn cầu như thế này”, tiến sĩ Fauci nói. "Chúng ta phải tiêm chủng cho toàn thế giới, không chỉ riêng đất nước của chúng ta".

Thật khó để biết chính xác có thể sản xuất thêm bao nhiêu loại vắc xin trên toàn thế giới nếu các hạn chế về sở hữu trí tuệ được dỡ bỏ. Nhưng Suhaib Siddiqi, cựu giám đốc hóa học tại Moderna, cho biết với bản thiết kế và tư vấn kỹ thuật, một nhà máy hiện đại sẽ có thể sản xuất vắc xin trong ít nhất ba đến bốn tháng.

“Theo tôi, vắc xin thuộc về công chúng”, ông Siddiqi nói. "Bất kỳ công ty nào có kinh nghiệm tổng hợp các phân tử đều có thể làm được".

Trở lại Bangladesh, nhà máy Incepta đã cố gắng đạt được những gì họ cần để sản xuất thêm vắc xin theo hai cách, bằng cách cung cấp dây chuyền sản xuất cho Moderna và liên hệ với một đối tác của WHO. Moderna không trả lời yêu cầu bình luận về nhà máy ở Bangladesh, nhưng Giám đốc điều hành của hãng dược phẩm này, Stéphane Bancel, nói với các nhà lập pháp châu Âu rằng các kỹ sư của công ty đã quá bận rộn với việc mở rộng sản xuất ở châu Âu.

Ông nói: “Việc chuyển giao công nghệ nhiều hơn ngay bây giờ thực sự có thể khiến việc sản xuất và tăng sản lượng trong những tháng tới gặp rủi ro lớn. Chúng tôi rất sẵn lòng làm điều đó trong tương lai khi các trang web hiện tại của chúng tôi đang hoạt động”.

Muktadir cho biết ông hoàn toàn đánh giá cao thành tựu khoa học phi thường liên quan đến việc tạo ra vắc xin trong năm nay, muốn phần còn lại của thế giới có thể chia sẻ nó và sẵn sàng trả một giá hợp lý. "Không ai cho tài sản của họ mà không được gì", ông nói. “Nhưng mọi người có thể quyền tiếp cận được vắc xin chất lượng cao, hiệu quả”.