Đền Quả Sơn là 1 trong 4 ngôi đền có tiếng linh thiêng nhất xứ Nghệ “nhất Cờn, nhì Quả, tam Bạch Mã, tứ Chiêu Trưng”. Đền được nhân dân xây dựng dưới chân núi Quả tại làng Miếu Đường, xóm Bạch Đường, huyện Nam Đường (nay là xã Bồi Sơn, huyện Đô Lương). Đền là nơi thờ Uy Minh Vương Lý Nhật Quang - vị Tri châu có công lao to lớn xây dựng quê hương xứ Nghệ và mở mang, bảo vệ bờ cõi cho quốc gia.

Theo sử cũ và thần tích đền Quả Sơn cho biết: Uy Minh Vương Lý Nhật Quang là con trai thứ 8 của Vua Lý Công Uẩn, năm 1039 ông được vua cha giao cai quản vùng Hoan Châu, với tài trí hơn người, năm 1044 ông được phong từ tước hầu lên tước Vương. Trong thời kỳ nhậm chức ông là người đã có công đánh đuổi giặc ngoại xâm, mở mang bờ cõi, xây dựng vùng Hoan Châu phát triển phồn thịnh.

Năm 1057, Uy Minh Vương Lý Nhật Quang mất và hiển thánh ngay tại chân núi Quả, thuộc xã Bồi Sơn, Đô Lương. Qua 16 năm làm tri châu Nghệ An, với những công lao và đóng góp to lớn của mình nên sau khi mất, Uy minh Vương Lý Nhật Quang đã được nhân dân 2 tỉnh Nghệ An và Hà Tĩnh lập nhiều đền thờ để thắp hương tưởng nhớ, trong đó đền thờ chính là đền Quả Sơn ngày nay.

Hàng năm vào ngày 17 tháng Chạp là lễ giỗ của Ngài, ngày 18 đến 20 tháng Giêng là Lễ hội Đền Quả Sơn. Tháng 12 năm 1998, đền Quả Sơn được công nhận Di tích lịch sử cấp Quốc gia.

Tại buổi lễ, đồng chí Nông Quốc Thành - Phó Cục trưởng Cục Di sản Văn hóa Thể thao và Du lịch đã trao Bằng công nhận Lễ hội Đền Quả Sơn là Di sản văn hóa phi vật thể Quốc gia cho huyện Đô Lương và xã Bồi Sơn. Lãnh đạo Sở Du lịch Nghệ An trao Quyết định công bố đền Quả Sơn là điểm du lịch Nghệ An.

Sau phần lễ, Ban tổ chức tiến hành lễ rước Bằng đường thủy. Các đại biểu tham gia rước ngài Uy Minh Vương Lý Nhật Quang lên chùa bà Bụt làm lễ tạ ơn trên dòng sông Lam.

Lễ hội Đền Quả Sơn năm 2019 đã thu hút hàng ngàn nhân dân và du khách tham gia. Cùng với đoàn rước Uy Minh Vương Lý Nhật Quang, nhân dân và du khách từ nhiều nơi đã nối nhau thành hàng dài, cùng rước Ngài lên tạ ơn.

Tại chùa bà Bụt, các đại biểu và nhân dân rước Uy Minh Vương Lý Nhật Quang cùng các lễ vật đã dừng tại sân để thực hiện lễ Tạ ơn. Sau lễ Tạ ơn là lễ Chiêu Nghinh Thánh Giá Hồi Cung, đoàn rước Ngài trở về đền Quả Sơn và tổ chức lễ Yên vị.

Lễ hội Đền Quả Sơn là một trong những lễ hội lớn, nhiều ý nghĩa tại Nghệ An. Lễ hội được Bộ Văn hóa - Thể thao và Du lịch công nhận Di sản văn hóa phi vật thể cấp Quốc gia xứng tầm với công lao của Uy Minh Vương Lý Nhật Quang. Đồng thời, bảo tồn, tôn tạo di tích đền Quả Sơn ngày càng tôn nghiêm và uy linh xứng với tầm vóc vốn có của đền, làm sống động tinh thần thượng võ và truyền thống “uống nước nhớ nguồn” của dân tộc, của nền văn hóa dân gian.

Trần Phong