Theo khảo sát được công bố mới đây của Microsoft, Việt Nam nằm trong nhóm các quốc gia có chỉ số văn minh (DCI) thấp trên không gian mạng. Mặc dù có nhiều ý kiến chưa đồng tình với đánh giá này, tuy nhiên nếu nhìn vào một số vụ việc gần đây không thể không lo ngại về tình trạng ứng xử thiếu văn minh của một bộ phận người sử dụng mạng xã hội trong nước hiện nay. Có một câu nói mà tôi rất thích và muốn lan tỏa với những người đang mệt mỏi với hàng loạt tiêu cực đang diễn ra: Nếu ví mạng xã hội giống như bầu trời thì xin hãy giảm bớt sương mù và gió mưa. Đổi lại là cùng nhau lan tỏa nhiều ánh nắng ấm áp.

Khi từ ngữ trở thành vũ khí sát thương!

Sự nghiêm khắc là cần thiết, tuy nhiên, nếu sự nghiêm khắc vượt qua giới hạn cần thiết sẽ trở nên hà khắc, thậm chí là tàn nhẫn, bất nhẫn. Khi khủng hoảng truyền thông của tân Hoa hậu Ý Nhi bùng nổ, gia đình, người thân, trong đó đặc biệt là bố của Ý Nhi cũng phải chịu sự tấn công rầm rộ từ cộng đồng mạng. Bố của Ý Nhi chia sẻ, ông nhận được rất nhiều tin nhắn từ Facebook, điện thoại cá nhân với lời lẽ công kích, yêu cầu ông và con gái phải trả lại vương miện hoa hậu. Tuy nhiên, khủng hoảng truyền thông của Hoa hậu Ý Nhi chưa có dấu hiệu dừng lại, thậm chí vẫn leo thang. Mới nhất, hội nhóm “antifan” kêu gọi tẩy chay tân hoa hậu đã tăng số lượng thành viên lên hơn 600 nghìn người. Không những thế, nhóm những người tẩy chay Huỳnh Trần Ý Nhi còn tổ chức gặp mặt, tiệc tùng, treo băng-rôn, biểu ngữ yêu cầu hoa hậu trả vương miện. Theo các chuyên gia truyền thông, mọi việc đang bị đẩy đi quá xa, từ việc phản ứng với phát ngôn của tân hoa hậu đã trở thành “bạo lực mạng”. Khi hội nhóm còn tổ chức họp mặt, ăn uống, với băng-rôn có hình ảnh hoa hậu đang khóc, đây là hình ảnh quá đà, phản cảm. Dư luận đang đi quá xa trong việc tấn công Hoa hậu Ý Nhi và gia đình.

Trao đổi với báo chí về sự việc này, chuyên gia đào tạo hoa hậu Phúc Nguyễn cho rằng, dư luận đang đi quá xa và sự hà khắc quá đà đang khiến tân hoa hậu phải gánh trên vai những trách nhiệm quá lớn. “Cô ấy còn quá trẻ, sự non nớt trong cách trả lời phỏng vấn đang khiến tân hoa hậu và cả gia đình phải chịu cái giá quá đắt. Chỉ có lòng bao dung, độ lượng mới giúp hoa hậu ngày càng hoàn thiện mình, chứ không phải việc tước vương miện. Hãy cho hoa hậu thêm thời gian”, chuyên gia Phúc Nguyễn nói.

Việc dư luận quá hà khắc sẽ tạo áp lực lớn khi hiệu ứng đám đông tấn công dồn dập đến người nổi tiếng và gia đình. Ở nền công nghiệp giải trí Hàn Quốc từng chứng kiến những vụ tự tử gây chấn động, nhiều sao Hàn chọn cách kết liễu cuộc sống khi phải chịu áp lực quá lớn từ dư luận. Năm 2019, khán giả cả Châu Á bàng hoàng khi Sulli Choi – ca sĩ, diễn viên trẻ Hàn Quốc tự kết liễu cuộc sống ở tuổi 25. Truyền thông Hàn Quốc đưa tin, Sulli Choi tìm đến cái chết khi phải chịu đựng sự tấn công của cộng đồng mạng trong suốt thời gian dài. Nhất cử, nhất động của Sulli đều bị cư dân mạng Hàn chỉ trích, mỉa mai, xúc phạm.

Phát ngôn thiếu trách nhiệm, thậm chí thóa mạ, vùi dập người khác không còn là chuyện hiếm trên mạng xã hội hiện nay. Báo chí và các phương tiện truyền thông đã nhiều lần lên tiếng cảnh báo, phê phán nhưng hiện tượng này không có dấu hiệu giảm bớt, thậm chí còn có xu hướng xuất hiện ngày một nhiều hơn.

Theo nhận định của nhiều chuyên gia, nhiều người sử dụng mạng xã hội ở Việt Nam có tính a dua, hay chửi bới và dễ bị “dắt mũi”. Ðiều này càng nguy hại hơn khi số lượng người sử dụng mạng xã hội không ngừng tăng lên. Thống kê mới nhất của We are social (công ty chuyên phân tích mạng xã hội toàn cầu) Việt Nam hiện có khoảng 77 triệu người dùng mạng xã hội, trung bình mỗi ngày một người sử dụng internet 6 giờ 23 phút. Mạng xã hội đang trở thành một phần không gian sống quan trọng đối với mỗi người, kèm theo đó là nguy cơ ai cũng có thể trở thành nạn nhân của tình trạng bắt nạt, tấn công trên mạng xã hội.

Không thể phủ nhận những lợi ích tốt đẹp của mạng xã hội trong việc chuyển tải những thông điệp nhân văn, lan tỏa những giá trị tốt đẹp của cuộc sống đến cộng đồng. Ðáng tiếc là hiện đang có một bộ phận không nhỏ người trẻ sử dụng mạng xã hội theo một khía cạnh tiêu cực. Họ ít chịu lắng nghe, thể hiện cái tôi của mình quá lớn, không phân biệt được tin thật, tin giả, dễ bị đám đông lôi kéo, lợi dụng, sẵn sàng chửi bới, thóa mạ, cãi cọ để chứng minh quan điểm của mình.

Thay vì chịu khó học tập, một số người trẻ đã trở thành “thánh phán” trên mạng xã hội, nghĩa là chuyện gì cũng phán xét, bình phẩm, sẵn sàng sử dụng ngôn ngữ chợ búa tấn công người khác để nổi tiếng, hay đơn giản là để thỏa mãn cái tôi ích kỷ của mình. Trong một cuộc tọa đàm về văn hóa mạng gần đây, nguyên Viện trưởng Viện Văn hóa nghệ thuật quốc gia - GS. TS Từ Thị Loan đưa ra nhận định: “Rất nhiều những người trẻ tham gia mạng xã hội đọc tin tức, giải trí, chơi game và chat chứ không sử dụng làm công cụ học tập, nghiên cứu để phát triển bản thân”.

Thời gian qua, các cơ quan chức năng và các nhà cung cấp nền tảng xuyên biên giới đã hành động quyết liệt nhằm giảm thiểu các nội dung xấu độc trên mạng xã hội. Bộ Thông tin và Truyền thông cho biết, trong 6 tháng đầu năm 2023, Facebook đã gỡ bỏ 2.549 bài viết, gỡ 12 tài khoản, 54 trang quảng cáo, nền tảng YouTube gỡ 6.101 video, 7 kênh, TikTok gỡ 415 liên kết và 149 tài khoản vi phạm.

Những hành vi vi phạm Luật An ninh mạng, Luật Giao dịch điện tử, vi phạm Bộ quy tắc ứng xử trên mạng xã hội sẽ bị xử lý nghiêm theo quy định. Tuy nhiên, những can thiệp của cơ quan chức năng thường có độ trễ về thời gian và trong một số trường hợp khi những nội dung độc hại được gỡ bỏ thì cũng đã kịp tạo ra những hệ lụy xấu cho xã hội.

Những hành vi ứng xử thiếu văn minh trên mạng như thóa mạ, bôi xấu, ác ý với người khác còn thuộc phạm trù đạo đức, theo đó cần nhìn nhận gốc rễ của vấn đề là nền tảng giáo dục, trong đó quan trọng là giáo dục gia đình và giáo dục nhà trường đối với các bạn trẻ. Vì thế, giải pháp căn cơ để giảm thiểu tình trạng cư xử thiếu văn minh trên mạng như hiện nay cần phải được bắt đầu từ nền tảng giáo dục.

Trong gia đình, cha mẹ cần phải gần gũi, chủ động hướng dẫn con cái các nguyên tắc đạo đức trong ứng xử từ đời thực đến mạng xã hội. Cha mẹ phải là tấm gương trong đánh giá, bình phẩm, nhận xét một ai đó.

Về phía nhà trường, ngoài việc dạy văn hóa, thì các chuyên đề sinh hoạt liên quan đến kỹ năng sử dụng mạng xã hội cần được tổ chức thường xuyên, giúp các bạn trẻ nhận diện rõ ràng quyền lợi cũng như trách nhiệm của mình khi làm một “công dân mạng”. Giáo dục nền tảng đạo đức và bồi dưỡng năng lực hành vi nhân văn, lành mạnh, tích cực sẽ giúp giới trẻ bỏ dần những thói quen xấu là chạy theo thông tin tiêu cực và vội vàng phán xét người khác nhằm thỏa mãn cái tôi của mình. Ðồng thời toàn xã hội cần đặt vấn đề nghiêm túc và sâu sắc về việc xây dựng văn hóa trên mạng xã hội cho người sử dụng, đặc biệt là lớp trẻ. Vấn đề này không thể tách rời vấn đề xây dựng văn hóa con người trong thời đại mới.

Một môi trường xã hội trong sạch, lành mạnh dù ngoài đời thực hay trên mạng internet phụ thuộc rất nhiều vào giới trẻ. Thế hệ Y và Z phải trở thành lực lượng chủ đạo với những hành vi ứng xử văn minh, thông qua việc học hỏi để thay đổi chính mình, tránh dễ dãi a dua theo các trào lưu vô bổ, thiếu lành mạnh.

Định danh tài khoản mạng xã hội: Vì môi trường số văn minh hơn

“Ném đá hay bắt nạt trên mạng xã hội có thể xem là hành động giết người tập thể mà không ai cảm thấy mình có lỗi. Mỗi người góp một lời nói khiến sự việc trở nên nghiêm trọng, khủng khiếp. Làm sao nạn nhân có thể thoát được”, TS. Khuất Thu Hồng đã từng chia sẻ như vậy trong một bài phỏng vấn trên báo chí.

Tính ẩn danh của mạng xã hội là cơ hội cho những “quan toà” online xuất hiện ngày càng nhiều. Mới đây, tại phiên giải trình về thực hiện chính sách, pháp luật về phòng, chống mua bán người do Ủy ban Tư pháp Quốc hội, Thứ trưởng Bộ Thông tin và Truyền thông Nguyễn Thanh Lâm cho biết, sắp tới sẽ yêu cầu tất cả chủ tài khoản mạng xã hội, kể cả mạng xã hội nước ngoài như Facebook, TikTok, YouTube phải xác thực danh tính. Với các tài khoản mạng xã hội không định danh sẽ bị đấu tranh, ngăn chặn, xử lý với các mức độ khác nhau.

Việc định danh các tài khoản số bao gồm các tài khoản mạng xã hội, mạng chia sẻ, OTT và các dịch vụ online khác là rất cần thiết vì một môi trường mạng lành mạnh, văn minh. Đặc biệt, khi ngày càng có nhiều hoạt động của người dân đang từng bước chuyển dịch từ môi trường thực sang môi trường số, thậm chí có rất nhiều những hoạt động, tương tác của người dân đã biến mất trong cuộc sống ngoài đời thực và chỉ còn xuất hiện trên môi trường số. Việc quản lý, định danh các tài khoản số sẽ giúp hệ thống luật pháp được áp dụng một cách thống nhất, bình đẳng, không phân biệt đời thực hay trên mạng. Góp phần loại bỏ các nội dung xấu, sai trái, vi phạm pháp luật như lừa đảo hoặc gây hại cho xã hội, bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của cá nhân, tổ chức, nâng cao nhận thức và trách nhiệm của các cá nhân và tổ chức khi tham gia vào không gian mạng.

Ông Nguyễn Minh Đức - nhà sáng lập và CEO của CyRadar cũng cho rằng, việc yêu cầu các mạng xã hội trong đó có Facebook, YouTube hay TikTok định danh tài khoản người dùng là một điều cần làm. Bởi khi người dùng tài khoản thật, họ sẽ có trách nhiệm với những phát ngôn của mình đưa ra, không phải thích nói gì thì nói, hay chửi bới, xúc phạm tổ chức, doanh nghiệp một cách thoải mái… Ngoài ra, việc định danh này cũng sẽ góp phần quan trọng trong việc hạn chế được tình trạng lừa đảo trên không gian mạng đang diễn ra một cách tràn lan như hiện nay. Bởi lúc ấy cơ quan chức năng cũng như nền tảng dễ dàng phát hiện và xử lý các cá nhân vi phạm một cách nhanh chóng. 

Bà Quyên Phạm - Phó Chủ tịch Liên minh Sáng tạo Nội dung số Việt Nam, cũng chia sẻ, việc xác thực được các tài khoản mạng xã hội là một biện pháp rất cần thiết góp phần để hạn chế được những tiêu cực trên mạng xã hội như lừa đảo, “bóc phốt”, đăng tải những nội dung xấu, độc, vi phạm các chuẩn mực văn hóa, thuần phong mỹ tục. Ở góc độ phát triển kinh tế số, thì việc định danh được tài khoản cũng sẽ giảm bớt được nạn vi phạm bản quyền nội dung số đang rất nhức nhối trên mạng xã hội.

Công nghệ đang mở ra vô vàn cánh cửa cho mỗi người, cho mỗi quốc gia, để giới thiệu và lan tỏa những giá trị văn hóa đặc sắc của mình ra thế giới. Ở tầm quốc tế, không quá khi nói rằng mỗi người Việt trên mạng xã hội đang là một sứ giả của văn hóa, giới thiệu hình ảnh đất nước và con người Việt Nam ra thế giới. Nâng cao tinh thần trách nhiệm khi tham gia mạng xã hội chính là góp phần xây dựng môi trường sống, môi trường văn hóa trở nên lành mạnh, văn minh hơn.

Khánh An